Król, prorok czy kapłan ? Charyzmat konsekrowanego władcy w miniaturach ottońskich: treści ideowe i funkcje przedstawień cesarzy dynastii saskiej

Abstrakt

Przedmiotem artykułu są miniatury przedstawiające cesarza w majestacie. Są to: miniatura z przedstawieniem Ottona II z Registrum Gregorii (Chantilly, Musée Condé, MS 14),dwie miniatury z tzw. Ewangeliarza Ottona III (Monachium, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 4453) – przedstawiająca Ottona III oraz przedstawiająca alegorie krain, dwie miniatury (Otto II i krainy) znajdujące się w ewangeliarzu oprawionym w kodeksie zawierającym również dzieła Józefa Flawiusza (Bamberg, Staatsbibliothek, Class. 79) oraz miniatura z postacią Ottona III, umieszczona w Ewangeliarzu Liutara, zwanego ewangeliarzem akwizgrańskim (Aachen, Domschatz). Obrazy te były przedmiotem badań Percy Ernsta Schramma, Piotra Skubiszewskiego, Henry'ego Mayr-Hartinga, Wolfganga Christiana Schneidera, Ludgera Körntgena, Hagen Keller oraz Erica Palazzo. Wywyższenie cesarza ma swoje precedensy w sztuce karolińskiej. Usytuowanie miejsca cesarskiego w drugiej kondygnacji na emporze kaplicy pałacowejw Akwizgranie oraz miniatura z przedstawieniem wywyższonego Karola Łysego w Biblii Viviana dają świadectwo karolińskiemu podejściu do osoby władcy. Źródeł konsekracji władcy wywyższonego ponad biskupów i książąt w miniaturach należy szukać w poglądach teologiczno-politycznych epoki. Hinkmar z Reims. Samaragdus, Alkuin oraz Thietmar z Merseburga określają władcę jako wybranego i namaszczonego przez Boga do rządzenia ludem. Wywyższenia władcy należy jednak upatrywać w liturgii konsekracji króla, udokumentowanej w Pontifical Romano-Germanique. Najważniejszym aktem tej liturgii jest namaszczenie, unctio, dokonywane w kontekście modlitwy konsekracyjnej. Obraz tronującego cesarza odzwierciedla moment liturgii, w którym konsekrowany po namaszczeniu i wręczeniu insygniów zasiada na tronie w absydzie, zaprowadzony tam przez metropolitów i książąt. Namaszczenie wywodzi się ze starostementowej konsekracji królów, proroków i sędziów. Konsekracja królewska różni się jednak od konsekracji biskupa, prezbitera i diakona, tak wiec nieuzasadnione jest określanie namaszczonego króla sacerdos. Obraz konsekrowanego i wywyższonego na wzór władcy biskupa pojawia się również w sztuce ottońskiej – w Psalterium Egberti oraz Codex Egberti. Analizowane i interpretowane obrazy są osadzone w kontekście zbioru miniatur chrystologicznych występujących w księgach liturgicznych, w których pojawiają się wymienione miniatury. Wynika z tego, że zasadniczymi rysami treści wszystkich czterech miniatur jest postać władcy jako słuchacza słowa Bożego oraz postać władcy, który nie jest typem Chrystusa, lecz ma być kształtowany na wzór Chrystusa.