Gigarum vel gigarus ‘kolokazja jadalna’ – nazwa etruska czy galijska?
Abstrakt
Autorzy starożytni (Pedanios Dioskorides z Anazarbos, Pseudo-Dioskorides, Marcellus Empiryk z Burdigali) przytaczają liczne regionalne nazwy ‘kolokazji jadalnej, Colocasia esculenta (L.) Schott’, rośliny użytkowej z rodziny obrazkowatych (zob. ryc. 2). Źródła antyczne przypisują nazwę gigarum lub gigarus rozmaitym ludom: Ps.-Dioskorides wskazuje Etrusków, a Marcellus Empiryk Gallów jako użytkowników tych nazw. Istotnie, włoskie nazwy obrazków, pojawiające się na terenie dzisiejszej Toskanii (np. wł. tosk. gígaro ‘Arum L.’ w Versilia, gíaro w Mugello, gíghero oraz gíchero w Senese, gíaro ‘obrazki włoskie, Arum italicum Mill.’ w Sienie) i północnego Lacjum (np. wł. dial. gígara, gíara ‘obrazki plamiste, Arum maculatum L.’), poświadczają obecność apelatywu gigarum na obszarze Etrurii (ob. Toskanii). Ponieważ język etruski nie posiadał spółgłosek dźwięcznych w swoim systemie fonologicznym, nazwa gigarum powinna być uznana za zapożyczenie z jakiegoś źródła galijskiego. Proponowana w niniejszej pracy etymologia wskazuje na celtycką i indoeuropejską genezę, por. stirl. gér adi. ‘kwaśny, cierpki, ostry (w smaku)’ (< ie. *giĝ-[ə1]-ró-). Istotnie, wszystkie gatunki obrazków są gorzkawe i ostre w smaku, a korzeń kolokazji jadalnej spożywa się po jego ugotowaniu.
Bibliografia
Abajew W.I.: Istoriko-ètimołogičeskij słowar’ osetinskogo jazyka, t. I, Leningrad: Izdatel’stwo Akademii Nauk SSSR 1958.
Abajew W.I.: Istoriko-ètimołogičeskij słowar’ osetinskogo jazyka, t. II, Leningrad: Izdatel’stwo „Nauka” 1973.
Abramowiczówna Z. (red.): Słownik grecko-polski, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958.
Alessio G.: Una voce toscana di origine etrusca: gìghero “Arum v. sp.” < gīgărus ‘id.’, „Studi Etruschi” 11(1937), s. 253-263.
André J.: Les noms de plantes dans la Rome antique, Paris: Société d’Éditions «Les Belles Lettres» 1985.
André J.: Noms de plantes gaulois ou prétendus gaulois dans les textes grecs et latins, „Études Celtiques” 22(1985), s. 179-198.
Battaglia S.: Grande dizionario della lingua italiana, t. VI, Torino: Unione Tipografico-Editrice Torino 1995.
Beekes R.: Etymological Dictionary of Greek, t. I-II, Leiden–Boston: Brill 2010.
Bertoldi V.: Nomina tusca in Dioscoride, „Studi Etruschi” 10(1936), s. 295-320.
Bertoldi V.: Il «gigarus» di Marcello ed il «cicarō» di Petronio, „Études Celtiques” 2(1937), s. 28-32.
Blažek V.: Gaulish Language, „Sborník Prací Filozofické Fakulty Brněnské Univerzity” N 13(2008), s. 37-65.
Bonfante L.: Etruscan, Berkeley–Los Angeles: University of California Press 1990.
Carnoy A.: Dictionnaire étymologique des noms grecs de plantes, Louvain: Publications Universitaires – Institut Orientaliste 1959.
Chorafas E. [Χωραφας E.] (tłum.): Διοσκουρίδου περὶ ὕλης ἰατρικῆς, t. II, Αθήνα: Εκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2002.
Cortelazzo M., Zolli P.: Dizionario etimologico della lingua Italiano, Bologna: Zanichelli Editore 19992.
De Mauro T., Mancini M.: Garzanti dizionario etimologico, Milano: Garzanti 2000.
Dietrich A.: Die Dioskurides-Erklärung des Ibn al-Baiṭar: ein Beitrag zur arabischen Pflanzensynonymik des Mittelalters, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1991.
Faure Sabater R.: Diccionario de nombres geográficos y étnicos del mundo, Madrid: Espasa Calpe 2004.
Ferrari A.: Dizionario del luoghi del mito, Milano: RCS Libri 2011.
Fraenkel E.: Litauisches etymologisches Wörterbuch, t. I, Heidelberg: Carl Winter – Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1962.
Gorczyński T. (red.): Rośliny użytkowe, Warszawa: Wiedza Powszechna 1961.
Helmreich G. (ed.): Marcelli De medicamentis liber, Lipsiae: B.G. Teubner 1889.
Johnson K.P.: An Etruscan Herbal?, „Etruscan News” 5(2006), s. 1, 8.
Mann S.E.: An Indo-European Comparative Dictionary, Hamburg: Helmut Buske Verlag 1984/87.
Meid W.: Heilpflanzen und Heilsprüche. Zeugnisse gallischer Sprache bei Marcellus von Bordeaux, Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck 1996.
Montanari F.: Vocabolario della lingua greca, Milano: Loescher Editore 2003.
Nocentini A.: L’etimologico vocabulario della lingua italiana, Milano: Le Monnier 2010.
Orel V.: Albanian Etymological Dictionary, Leiden–Boston–Köln: Brill 1998.
Penzig O.: Flora popolare italiana, t. I, Genova: Tipografia del Regio Istituto dei Sordomuti 1924.
Plezia M.: Słownik łacińsko-polski, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1959.
Pokorny J.: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern–München: Francke Verlag 1959.
Smoczyński W.: Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno: Uniwersytet Wileński 2007.
Tadajczyk K.: Dioskurides i jego ziołolecznictwo w świetle przedmowy do dzieła Peri hyles iatrikes, „Farmacja Polska” 56(2000), z. 24, s. 1150-1153.
Targioni Tozzetti G.: Relazioni d’alcuni viaggi fatti in diverse parti della Toscana, per osservare le produzioni naturali, t. VIII, Firenze: Stamperia Imperiale 1754.
Touwaide A.: Marcellus Empiricus, w: H. Hancik, H. Schneider (red.). Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World, t. V, Leiden–Boston: Brill 2006 s. 300-301.
Wellmann M. (ed.): Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica libri quinque, vol. I quo continentur libri I et II, Berolini: Weidmann 19582.
Witczak K.T.: Dardanian Plant Names, „Linguistique Balkanique” 53(2014), z. 2-3, s. 95-102.
Copyright (c) 2016 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
