Rozważania nad kreteńskim hydronimem Κυμαῖος

Elwira Kaczyńska

doi:10.18290/rh.2016.64.3-1

Elwira Kaczyńska Uniwersytet Łódzki

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2016.64.3-1

Słowa kluczowe: hydronimia; język grecki; Kreta; nazwy florystyczne

Abstrakt

Antyczna nazwa wodna Κυμαῖος, poświadczona na dwóch inskrypcjach opisujących granice pomiędzy kreteńskimi miastami-państwami Hierapytną i Lato, określała okresowy ciek wodny noszący w dobie współczesnej miano Kseropótamos (ngr. Ξεροπόταμος, dosłownie ‘sucha rzeka’) lub Fruzí Potamós (ngr. Φρουζή Ποταμός, dosłownie ‘rzeka Fruzisa’). Wywód starożytnego hydronimu od apelatywu gr. κῦμα (gen. sg. κύματος) n. (osnowa na -t-) ‘fala, bałwan’ wydaje się wątpliwy zarówno z punktu widzenia greckiego słowotwórstwa (rzekomy derywat nie wykazuje śladów tematycznej spółgłoski zębowej -t-), jak i z formalnych względów (rzeka nie płynie przez cały rok i nie niesie ‘falującej, wzburzonej’ wody). Za bardziej prawdopodobny należy uznać wywód od apelatywu greckiego κύμη f. ‘jakaś odmiana kapusty’. Florystyczne nazwy wodne cieszyły się popularnością zarówno w dobie starożytnej, jak i nowożytnej.

Bibliografia

Abramowiczówna Z. (red.): Słownik grecko-polski, t. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1960.

Alibertis A. [Αλιμπερτης Α.]: Θεραπευτικά, αρωματικά και εδώδιμα φυτά της Κρήτης, Ηράκλειο: „Mystis” 2006.

Amantos K.: Die Suffixe der neugriechischen Ortsnamen, München: L. Finsterlin 1903.

André J.: Les noms de plantes dans la Rome antique, Paris: Société d’Édition «Les Belles Lettres» 1985.

Andriotis N.: Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten, Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1974.

Atenajos: Uczta mędrców, przełożyli, wstępem i komentarzem opatrzyli K. Bartol i J. Danielewicz, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2010.

Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20022.

Bärtels A.: Φυτά της Μεσογείου, tłum. Γ. Ριτζούλης, Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης-παιδεία 2011.

Beekes R.: Etymological Dictionary of Greek, t. I-II, Leiden-Boston: Brill 2010.

Benseler G.E.: Wörterbuch der griechischen Eigennamen, Braunschweig: Friedrich Vieweg und Sohn 18843.

Bländsorf J. (ed.): Fragmenta poetarum Latinorum epicorum et lyricorum praeter Ennium et Lucilium, Stuttgardiae et Lipsiae: B.G. Teubner 1995.

Brown R.A.: Evidence for Pre-Greek Speech on Crete from Greek Alphabetic Sources, Amsterdam: Adolf M. Hakkert 1985.

Bürchner L.: Κυμαῖος, w: Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, herausgegeben von W. Kroll, t. XI, Stuttgart: J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung 1922, szp. 2461-2462.

Carnoy A.: Le suffixe -οῦντ-, -οῦσσα dans les toponymes grecs et égéens, w: VI. Internationaler Kongreß für Namenforschung / VIth International Congress of Onomastic Sciences, München, 24-28. August 1958, t. II: Kongreßberichte (Raports of Congress), hrsg. G. Rohlfs, [„Studia Onomastica Monacensia”, t. III], München: Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 1961, s. 191-198.

Chaniotis A.: Die Verträge zwischen kretischen Poleis in der hellenistischen Zeit, Stuttgart: Franz Steiner Verlag 1996.

Chantraine P.: Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots, t. II, Paris: Éditions Klincksieck 1970.

Chorafas E. [Χωραφας Ε.] (ed.): Διοσκουρίδου περὶ ὕλης ἰατρικῆς, t. II, Αθήνα: Εκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2002.

Dhetorakis Th. [Δετορaκης Θ.]: Ο Άγιος Νικόλαος και η περιοχή του, Άγιος Νικόλαος: Εκδόσεις Γραφικές Τέχνες „Δετοράκης” 2000.

Dioscórides: Plantas y remedios medicinales (De materia medica), Libros I-III, Introducción, traducción y notas de M. García Valdés, Madrid: Editorial Gredos 1998.

Effenterre van H.: Die von den Grenzen der ostkretischen Poleis eingeschlossenen Flächen als Ernährungsraum, w: Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums 2(1984) und 3(1987), red. E. Olshausen, Bonn: Habelt 1991, s. 393-406.

Effenterre van H., Bougrat M.: Les frontières de Lato, „Κρητικά Χρονικά” 21(1969), s. 9-53.

Eijkman J.C.B: Bijdrage tot de Kennis der Grieksche Toponymie, Amsterdam: H.J. Paris 1929.

Faure P.: Aux frontières de l’État de Lato: 50 toponymes, w: Europa. Studien zur Geschichte und Epigraphik der Frühen Aegaeis. Festschrift für Ernst Grumach, red. W.C. Brice, Berlin: Walter de Gruyter & Co. 1967, s. 94-112.

Faure P.: La vie quotidienne en Crète au temps de Minos (1500 avant Jésus-Christ), Paris: Libraire Hachette 1973.

Faure P.: Hydronymes de la Créte antique, „Ονόματα” 9(1984), s. 26-32.

Faure P.: Hydronymes crétois, „Κρητολογία” 16-17(1984), s. 30-61, 200-202.

Fick A.: Vorgriechische Ortsnamen als Quelle für die Vorgeschichte Griechenlands, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht 1905.

García Valdés M. (tłum.): Dioscórides, Plantas y remedios medicinales (De materia medica) libros I-III, Madrid: Editorial Gredos 1998.

Georgiev V. I.: Die altgriechischen Flussnamen, w: Izsledovaniâ v čest na akad. Dimităr Dečev po slučaj 80-godišninata mu, Sofia: Bulgarische Akademie der Wissenschaften 1958, s. 3-48.

Georgiev V. I.: Die Herkunft der Namen der grössten Flüsse der Balkanhalbinsel und ihre Bedeutung zur Ethnogenese der Balkanvölker, „Linguistique Balkanique“ 1(1959), s. 5-27.

Ghlezos M. [Γλεζος Μ.]: Ύδωρ, αύρα, νερό, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη 2001.

Gow A.S.F., Scholfield A.F. (ed.): Nicander of Colophon: Poems and Poetical Fragments. Cambridge: Cambridge University Press 20142.

Grasberger L.: Studien zu den griechischen Ortsnamen, Amsterdam: Hakkert 1969 (wyd. 1, Würzburg 1888: Stahel).

Guarducci M.: Inscriptiones Creticae opera et consilio Friderici Halbherr collectae, t. I, Romae: La Libreria dello Stato 1935.

Guizzi F.: Hierapytna. Storia di una «polis» cretese dalla fondazione alla conquista romana, Roma: Accademia Nazionale dei Lincei 2001.

Hayden B., Moody J.A., Rackham O.: The Vrokastro Survey Project, 1986-1989: Research Design and Preliminary Results, „Hesperia” 61(1992), s. 293-353.

Heubeck A.: Zu den griechischen Ortsnamen mit -u̯ent-Suffix, „Beiträge zur Namenforschung” 11(1960), s. 4-10.

Kaczyńska E.: Kreteńskie nazwy wodne pochodne od terminów hydrograficznych, „Onomastica” 58(2014), s. 193-209.

Kaczyńska E.: Nazwy florystyczne w nowożytnej hydronimii kreteńskiej, „Onomastica” 59(2015), s. 281-299.

Liddell H.G., Scott R.: A Greek-English Lexicon. With a revised supplement, Oxford: Clarendon Press 1996.

Meineke A. (ed.): Stephani Byzantinii Ethnicorum quae supersunt. A Geographical Lexicon on Ancient Cities, Peoples, Tribes and Toponyms, Chicago: Ares Publishers 1992.

Minas K. [Μηνας Κ.]: Τοπωνυμικό της Κάσου, Αθήνα: Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου 1975.

Montanari F.: Vocabolario della lingua greca, Milano: Loescher Editore 2003.

Papajeorjos K. [Παπαγεωργιος Κ.]: Τα νησιά της Κρήτης, Ηράκλειο: Εκδόσεις Αντάρης 19962.

Papiomitoghlu W. [Παπιομυτογλου Β.]: Αγριολούλουδα της Κρήτης, Ρέθυμνο: Mediterraneo Editions 2006.

Platakis E.K. [Πλατακης E.K.]: Σπήλαια και άλλαι καρστικαί μορφαί της Κρήτης, t. I, Ηράκλειο: Έκδοση Αλεξίου 1973.

Schneider O.: Nicandrea. Theriaca et Alexipharmaca, Lipsiae: B.G. Teubner 1856.

Simeonidhis Ch.P. [Συμεωνιδης Χ.Π.]: Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, t. I-II, Λευκωσία-Θεσσαλονίκη: Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου 2010.

Simeonidhis Ch.P. [Συμεωνιδης Χ.Π.]: Εισαγωγή στην ελληνική ονοματολογία, Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη 2015.

Spanakis S.J. [Σπανάκης Σ.Γ.]: Κρήτη, t. II: Δυτική Κρήτη, Ηράκλειον Κρήτης: Έκδοση Βαγγέλη Απ. Σφακιανάκη 1971.

Stawrakis N. [Σταυρακης Ν.], Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης μετά διαφόρων γεωγραφικών, ιστορικών, αρχαιολογικών, εκκλησιαστικών κτλ. ειδήσεων περί της νήσου, Αθήνα: Βιβλιοπωλείο Διονυσίου Νότη Καραβία 20022.

Tischler J.: Kleinasiatische Hydronymie. Semantische und morphologische Analyse der griechischen Gewässernamen, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag 1977.

Tsiwis I. [Τσιβης I.]: Γραμβούσα, „Κρητική Εστία” 5(1953), z. 38, s. 16-20.

Wellman M. (ed.): Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica libri quinque, t. I, Berolini: Weidmann 1958.