Le jeu du même et de l’autre : Le Horla de Guy de Maupassant, un récit « dédoublé » en deux versions

Abstrakt

Igraszki tożsamego z innym: Horla Guy de Maupassanta jako „rozdwojone” opowiadanie w dwóch odsłonach

Dwie wersje opowiadania Guy de Maupassanta Horla, uważanego za arcydzieło gatunku, nie przestają wzbudzać kontrowersji wśród krytyków, spierających się, czy są to dwie wersje tego samego tekstu, z których druga ma za zadanie „poprawić” i uzupełnić pierwszą, czy też mamy do czynienia z odrębnymi historiami. Artykuł stawia tezę, że obie wersje stanowią uzupełniające się odsłony tego samego opowiadania, z których pierwszą opowiada osoba znajdująca się w pełni władz umysłowych, choć zamknięta – na własne życzenie – w szpitalu psychiatrycznym, natomiast druga stanowi pełną dramatyzmu i silnych emocji opowieść kogoś poddającego się coraz silniejszym zaburzeniom psychicznym, wywołanym przez strach przed nieznanym, nienazwanym, niewidzialnym. Widziany w ten sposób tekst obu opowiadań staje się tekstem autoskopicznym, stanowiącym swoje własne odbicie, a różna linia narracyjna i różne zakończenie odpowiadają dwu stronom – racjonalnej i nieracjonalnej – osobowości narratora. Źródłem tego dualizmu jest zarówno biografia pisarza (stopniowe popadanie w obłęd), jak i szczególna fascynacja epoki chorobami i anomaliami psychicznymi.

Le jeu du même et de l’autre : Le Horla de Guy de Maupassant, un récit « dédoublé » en deux versions

Deux versions du Horla de Guy de Maupassant, considéré comme le chef-d’œuvre du genre, ne cessent d’éveiller des controverses parmi les critiques ; les uns les traitent comme deux versions du même récit dont la seconde est censée « corriger » et compléter la première, tandis que les autres y voient deux histoires indépendantes. L’article soutient la thèse que les deux versions constituent comme deux volets complémentaires du même récit dont le premier est raconté par un homme lucide, quoiqu’enfermé, de son propre gré, dans un asile de fous ; le second volet est l’histoire dramatique et émotionnelle d’une personne en proie à des troubles mentaux de plus en plus forts, provoqués par la peur de l’invisible, l’innommable, l’inconnu. Considéré dans une telle perspective, le texte de Maupassant serait un récit autoscopique, constituant son propre reflet ; les lignes narratives divergentes et une fin différente correspondraient aux deux côtés de la personnalité du narrateur : le rationnel et l’irrationnel. Les sources de ce dualisme sont autant la biographie de l’écrivain (qui sombre peu à peu dans la folie) que la fascination particulière de l’époque pour les maladies et les troubles mentaux.