Recepcja grafik z cyklu maryjnego Gottfrieda Bernharda Göza w malarstwie monumentalnym kręgu lwowskiego w XVIII wieku
Abstrakt
Inspirującą rolę dla malarstwa monumentalnego okresu rokoka w Rzeczypospolitej czasów saskich odegrał cykl graficzny dedykowany Matce Boskiej, określony jako Sub tuum praesidium confugimus, autorstwa Gottfrieda Bernharda Goza (1708-1774). Cykl grafik o charakterze dewocyj- nym wykonanych techniką punktową przedstawia dwanaście sygnowanych scen maryjnych: Niepokalane Poczęcie NMP, Narodziny Marii, Wstąpienie Marii do świątyni, Zaślubiny Marii i Józefa, Zwiastowanie NMP, Nawiedzenie Marii, Oczyszczenie Marii, a następnie wizerunków Matki Boskiej Bolesnej, Wniebowzięcie Marii. Kolejne sceny związane są z patronatem Marii - jako Królowej Różańca i Matki Boskiej Szkaplerznej, a wreszcie Jej orędownictwa. Ryciny, jak przyjmują badacze twórczości Goza, są świadectwem jego dojrzałego stylu, kształtującego się w latach 1737-1740, kiedy utworzył on „kompanię” wydawniczą wraz z braćmi Josephem Sebastianem i Johannem Baptistem Klauberami. Motywy występujące w serii wielokrotnie wykorzystywał w kompozycjach freskowych, np. na sklepieniu nawy kościoła dominikanek St. Stefan w Habsthal (1748; Górna Szwabia), w szkicu i malowidle Goza dla sanktuarium cystersów w Birnau (1748-1750). Motywy te znajdowały się również w w bawarskich sanktuariach maryjnych, jak np. Frauenchiemsee, Maria Mitleid Kapelle oraz Mater Dolorosa Kapelle, z malowidłami Balthasara Furtnera (1761), oraz w kościele w Niederaschau i w Klein Mariazell (1763-1765). Nawiązania do wspomnianej serii odnaleźć można też na terenie Słowenii - na sklepieniu Grajska kapela w Novo Celje (1758-1763).
Grafiki te znane były w kręgu artystów lwowskich czynnych w XVIII wieku i posłużyły w charakterze wzoru dla licznych kompozycji figuralnych. Posługiwał się nimi przede wszystkim malarz lwowski Stanisław Stroiński (1719-1802) dla dekoracji m.in. wnętrza sanktuarium maryjnego Bernardynów w Leżajsku, w kościele Bernardynów pw. Ducha Świętego w Krystynopolu (1756-1759; obecnie Czerwonohrad, Ukraina) oraz w dekoracji kaplicy św. Anny kościoła Benedyktynek Trójcy Świętej w Przemyślu. Z cyklu rycin korzystał również malarz Gabriel Sławińskiego w dekoracji prezbiterium kościoła parafialnego pw. św. Wawrzyńca w Żółkiewce oraz na sklepieniu kościoła Paulinów pw. św. Ludwika we Włodawie.
Ryciny są znaczącymi dla polskiego malarstwa wzorami ze względu na styl, technikę i oryginalne ujęcie konwencjonalnego religijnego tematu.
Bibliografia
Bauer H., Büttner F., Rupprecht B. (red.), Corpus der barocken Deckenmalerei in Deutschland - Bayern: Landkreis Rosenheim, t. 12/ I i II, München 2007.
Beissel S., Geschichte der Verehrung Marias im. 16. und. 17. Jahrhundert, Freiburg i. Br. 1910.
Cevc A., Anton Jożef Lerhinger, Lubljana 2007.
Daranowska-Łukaszewska J., Stroiński Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLIV, 2006/2007.
Dzik J., Grafika dewocyjna braci Klauberów i jej recepcja w monumentalnym malarstwie polskim XVIII w., „Rocznik Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie”, 54 (2009).
Dzik J., Idea gloryfikacji Marii w polichromii sklepienia kościoła bernardynów w Leżajsku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 71 (2009), z. 3.
Dzik J., Ikonografia polichromii pobernardyńskiego kościoła Ducha Świętego w Krystynopolu, [w:] M. Wrześniak (red.), Homo creator et receptor atrium. Księga pamiątkowa ks. prof. Stanisławowi Kobielusowi ofiarowana, Warszawa 2010.
Eich P., Empfängnis Mariae, unbefleckte, [w:] Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. V, München 1967.
Frazik J., Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XVI do XVIII wieku na tle dziejów kościoła i jego wyposażenia, „Biuletyn Historii Sztuki”, 37 (1975).
Frazik J., Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XVIII wieku, [w:] M. Dłutek, J. Kowalczyk (red.), Sztuka Przemyśla i ziemi przemyskiej. Zbiór studiów, Przemyśl-Warszawa 2004.
Galante G.A., Guida sacra della citta di Napoli, Napoli 1872.
Guldan E., Eva und Maria, Graz-Köln 1966.
Hauk W., Thiede J., Bergl Johann Baptist Wenzel, [w:] Allgemeines Künstler-Lexikon, t. 57, München 2008.
Hornung Z., Stanisław Stroiński (1719-1802), „Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 2 (1935), z. 5.
Hornung Z., Uwagi w sprawie autorstwa polichromii ściennej kościoła oo. Franciszkanów w Przemyślu, Teka Konserwatorska. Polska południowo-wschodnia, t. II, Rzeszów 1985.
Isphording E., Gottfried Bernhard Göz, 1708-1774. Ein Augsburger Historienmaler des Rokoko und seine Fresken, Weissenhorn 1997.
Isphording E., Goez Gottfrired Bernhard, [w:] Allgemeines Künstler-Lexikon, t. 57, München 2008.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, opr. R. Brykowski i E. Rowińska, z. 8, Powiat krasnostawski, Warszawa 1964.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, Woj. lubelskie, z. 18, Pow. włodawski, opr. J. Rutkowska i E. Smulikowska, Warszawa 1975.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3 (seria nowa), Województwo rzeszowskie, z. 4, Leżajsk, Sokołów Małopolski i okolice, opr. E. Śnieżyńska-Stolotowa i F. Stolot, Warszawa 1989.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10 (seria nowa), Miasto Przemyśl, opr. J. Sito, cz. 1, Zespoły sakralne, opr. P. Krasny i J. Sito, Warszawa 2004.
Krużel K., Motyka J., Francesco Bartolozzi. Ryciny ze zbiorów graficznych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Kraków 1995.
Łobeski F., Opisy obrazów znajdujących się w kościołach miasta Lwowa, „Dodatek Tygodniowy do Gazety Lwowskiej”, 2 (1852).
Ostrowski J.K., Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Śnieżnej, [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego, t. XIX, cz. 1, opr. Jakub Adamski [et al.], Kraków 2011.
Poklewski J., Kościół i klasztor pobernardyński w Zamartem k. Chojnic, Teka Komisji Historii Sztuki 4 (1968) (Toruń).
Schiller G., Ikonographie der christlichen Kunst, t. IV, 2, Gütersloh 1980.
Sobieszczuk H., Malowidła ścienne w kościele popaulińskim we Włodawie, „Roczniki Humanistyczne” 6 (1957).
Stoga A., Marceli Dobrzeniewski - zagadkowy malarz z Włodawy i Łęczeszyc, BHS 34 (1972).
Stoga A., Quadratura w malarstwie polskim XVIII w. Malowidła na sklepieniach, BHS 42 (1980).
Stoga A., Malarstwo ścienne na Warmii w XVIII w. i jego oddziaływanie, [w:] Sztuka 1. poł. XVIII wieku. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Rzeszów 1978, Warszawa 1981.
Stoga A., Iluzjonistyczne sklepienie w kościele w Klesztowie, [w:] K. Majewski (red.), W kręgu badań nad sztuką polską. Studia z historii sztuki i kultury, Lublin 1983.
Szyndlarewicz M., Gabriel Sławiński - malarz fresków i obrazów. Uwagi wstępne, [w:] A. Betlej, K. Brzezina, P. Oszczanowski (red.), Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, Wrocław 2011.
Tominec R., Immaculata in arte slovenica, [w:] Virgo Immaculata. Acta Congresssus mariologici- -mariani Romae anno 1954 celebrati, vol. XV, Romae 1957.
Wildmoser R., Gottfried Bernhard Göz als ausführender Kupferstecher: Untersuchung und Katalog der Werke, Augsburg 1984-85.
Woeckel G., Goez Gottfrired Bernhard, [w:] Neue Deutsche Biographie, t. VI, Berlin 1964.
Copyright (c) 2015 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
