Od Ogrodu Hesperyd do „Cytrusomanii” w ogrodach europejskich władców w XVI-XVIII wiek - Symbolika i historia uprawy roślin cytrusowych
Abstrakt
Historia uprawy roślin cytrusowych sięga czasów starożytnych, jednak to w dobie renesansu zyskały one szczególne znaczenie jako element sztuki ogrodowej. Wtedy też zaczęto wykorzystywać nie tylko ich użytkowy charakter, ale również wartości dekoracyjne i znaczenie symboliczne. Pierwsze udokumentowane wykorzystanie cytrusów do celów propagandowych miało miejsce w ogrodzie Medyceuszy w Castello nieopodal Florencji. W okresie tym owoce cytrusów utożsamiano z mitycznymi „złotymi jabłkami” Hesperyd, fakt ten wykorzystany został przez ród Medyceuszy w tworzeniu ogrodu o politycznym przesłaniu. Wspaniałą kolekcję roślin kubłowych, w tym cytrusów, posiadał również w Wersalu król Francji Ludwik XIV. W okresie tym oranżeria i parter pomarańczowy stały się znaczącym eremem ogrodowej kompozycji i programu.
Wielkim miłośnikiem uprawy roślin cytrusowych był także elektor saski i król Polski August II Mocny. Podobnie jak Kosma I Medyceusz, utożsamiał się on z mitycznym Heraklesem, a w swych ogrodach w Dreźnie i Warszawie zgromadził olbrzymią kolekcję tych roślin - zwłaszcza pomarańczy gorzkiej. Uprawą cytrusów pasjonował się również ostatni król Polski, Stanisław August Poniatowski, a także car Aleksander II, który odkupił część kolekcji Augusta oraz wybudował nową oranżerię w parku łazienkowskim w Warszawie w celu jej utrzymywania.
Bibliografia
Alberti L., O Architekturze, tłum. I. Biegańska, [w:] M. Szafrańska, Ogród renesansowy, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1998.
Attlee H., Italian Gardens A Cultural History, London Ltd. 2006.
Biblia Tysiąclecia [Księga Przypowieści Salomona, 25.9-11], Wydawnictwo Benedyktynów w Tyńcu, Tyniec 1980.
Burn L., Mity greckie, Warszawa 1999.
Commelin J., Nederlantze hesperides, dat is, Oeffening en gebruik van de limoen-en oranje-boomen; gestelt na den aardt, en climaat der Nederlanden, Amsterdam 1767.
Ferrari G., Hesperides, sive de malorum aureorum cultura et usu Libri Quatuor, Rzym 1646.
Firenzuola G., Wielka sztuka rolnictwa, tłum. J. Mikołajewski, [w:] M. Szafrańska, Ogród renesansowy, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1998.
Graves R., Mity greckie, Warszawa 1982.
Hobhouse P., Historia ogrodów, Warszawa 2007.
Impelluso L., Natura i jej symbole, Warszawa 2006.
Impelluso L., Ogrody i labirynty, Warszawa 2009.
Jaskuła A., Dzieje kolekcji drzew cytrusowych z Nieborowa w świetle nowych źródeł, [w:] Nieborów i Arkadia - 70 lat Muzeum. Księga pamiątkowa, Gdańsk 2015, s. 134-145.
Jung C., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, Warszawa 1993.
Kerenyi C., Miologia Greków, Warszawa 2002.
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2006.
Löffler F., Zwinger drezdeński, tłum. A. Linke, Warszawa 1997.
Mabberley D., A classification for edible Citrus (Rutaceae), „Telopea” 7 (1997), National Herbarium of New South Wales.
Majdecki L., Historia ogrodów, Warszawa 1972.
Owidiusz, Przemiany. Księga I, 89-112, tł. B. Kiciński, t. I, Warszawa 1825.
Pontano G., De hortis Hesperidum, Bazylea 1556.
Puppe R., Barokowe ogrody Saksonii i ich konserwacja, [w:] A. Pieciul, J. Koller-Szumska, S. Wicher (red.), Ogród Branickich w Białymstoku - historia rewaloryzacji. Pałac Branickich w Białymstoku (Parki i ogrody zabytkowe, ochrona i konserwacja), Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2011, s. 244-260.
Szafrańska M., Ogród renesansowy, Warszawa, 1998.
Siewniak M., Mitkowska A., Tezaurus sztuki ogrodowej, Warszawa 1998.
Sierakowski W., Postać Ogrodów, Która Do Dwóch Zmysłów Smaku W Owocach I Powonienia W Kwiatach Szczególnie Ściąga Się, t. I, Kraków 1798.
Stabryła S. [w:] Mit człowiek literatura, Warszawa 1992.
Szafrańska M., Ogród Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 1994.
Śliwa A., Natura ubóstwiona. Przemiany w rośliny w „Metamorfozach” Owidiusza jako temat w sztuce, [w:] Przestrzeń ogrodu przestrzeń kultury, Kraków 2011, s. 163-170.
Winniczuk L., Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.
Volkamer J., Nürnbergische Hesperides Oder Gründliche Beschreibung Der Edlen Citronat-Citronen- und Pomeranzen-Früchte : Wie solche in selbiger und benachbarten Gegend, recht mögen eingesetzt, gewartet, erhalten und fortgebracht werden, Samt Einer ausführlichen Erzehlung der meisten Sorten, welche theils zu Nürnberg würcklich gewachsen, theils von verschiedenen fremden Orten dahin gebracht worden : auf das accurateste in Kupffer gestochen, in Vier Theile eingetheilet und mit [...] Anmerckungen erkläret ; Beneben der Flora, Oder Curiosen Vorstellung verschiedener raren Blumen [...], Wie auch einem Bericht von denen in des Authoris arten stehenden Colvmnis Milliaribvs / Herausgegeben von Johann Christoph Volkamer, Norymberga 1708.
Copyright (c) 2015 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
