Tesalska i kreteńska nazwa tykwy pospolitej

Elwira Kaczyńska; Krzysztof T. Witczak

doi:10.18290/rh.2015.63.3-2

Elwira Kaczyńska Uniwersytet Łódzki
Krzysztof T. Witczak Uniwersytet Łódzki

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2015.63.3-2

Słowa kluczowe: nazwy botaniczne; dialekt kreteński; dialektologia grecka; leksyka grecka

Abstrakt

W dziele pt. Uczta mężów (IX 369b) Atenajos przytacza cztery greckie nazwy rzepy (Brassica campestris L., syn. Brassica rapa L.’): βουνιάς, γογγυλίς, lak. γάστρα oraz beoc. ζεκελτίς. Trzy pierwsze apelatywy mają doskonałą motywację w zachowanej leksyce greckiej. Czwarty wyraz pozostaje etymologicznie i słowotwórczo niejasny. Atenajos podaje, że dwaj greccy autorzy, Amerias oraz Timachidas, przytaczają dialektalny (niewątpliwie tesalski) termin ζακελτίς f. ‘tykwa pospolita, tykwa zwyczajna, kalebasa, Lagenaria siceraria (Molina) Standl.’. W leksykonie Hesychiosa z Aleksandrii pojawiają się dwie pokrewne glosy: ζακελτίδες · κολοκύνται. ἢ γογγυλίδες (HAL ζ-24); ζακαυθίδες · κολοκύνται (HAL ζ-30). Pierwsza glosa odnosi się do tesalskiej leksyki. Druga glosa (niepotrzebnie emendowana w wydaniach M. Schmidta i K. Lattego) dokumentuje zmianę spółgłoski płynnej λ [l] do [ṷ], co jest zjawiskiem typowo kreteńskim, dobrze poświadczonym w leksykonie Hesychiosa, por. [1] αὐκάν · ἀλκήν. Κρῆτες (HAL α-8277); [2] αὐκυόνα · ἀλκυόνα. Κρῆτες (HAL α-8280); [3] αὕμα · ἅλμη, ὑπὸ Κρητῶν (HAL α-8324); [4] αὖσος · ἄλσος. Κρῆτες (HAL α-8347); [5] θεύγεσθαι · θέλγεσθαι. Κρῆτες (HAL θ-427). Proces welaryzacji *λ [l] potwierdzają też teksty epigraficzne odnalezione w trzech ośrodkach centralnej Krety (Gortyna, Fajstos, Lebena). W tej sytuacji Hesychiosowy termin ζακαυθίδες ‘tykwy’ (sprowadzający się do uprzedniego *ζακαλθίδες) musi być uznany za typowy dialektyzm centralnokreteński.

Bibliografia

Abramowiczówna Z. (red.): Słownik grecko-polski, t. 1-4, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958-1965.

Adrados F.R. (ed.): Diccionario griego-español, vol. 4, Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas 1994.

Andriotis N.P. [Ανδριώτης Ν.Π.]: Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 19903.

Andriotis N.: Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 1974.

Atenajos: Uczta mędrców, przełożyli, wstępem i komentarzem opatrzyli K. Bartol i J. Danielewicz, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2010.

Aura Jorro F. (ed.): Diccionario micénico, vol. 1-2, Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas 1985-1993.

Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20022.

Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Ετυμολογικό λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20112.

Bartoněk A.: Classification of the West Greek Dialects at the Time about 350 B.C., Prague: Academia 1972.

Bartoněk A.: Chréstomatie starořeckých nářečních nápisů, Brno: Masarykova Univerzita 2011.

Bechtel F.: Die griechischen Dialekte, Bd. 1-2, Berlin: Weidmann 19632.

Beekes R.: Etymological Dictionary of Greek, vol. 1-2, Leiden–Boston: Brill 2010.

Bekker I. (ed.): Anecdota Graeca, Bd. 1: Lexica Segueriana, Berolini: G.C. Nauck 1814.

Benseler G.E.: Wörterbuch der griechischen Eigennamen, Braunschweig: Verlag von Friedrich Vieweg und Sohn 18843.

Bile M.: Le dialecte crétois ancien. Étude de la langue des inscriptions. Recueil des inscriptions postérieures aux IC, Paris: Libraire Orientaliste Paul Geuthner 1988.

Boisacq É.: Dictionnaire étymologique de la langue grecque étudiée dans ses rapports avec les autres langues indo-européennes, Heidelberg: Carl Winter–Paris: Libraire C. Klincksieck 1916.

Brause J.: Lautlehre der kretischen Dialekte, Halle a. S.: Max Niemeyer 1909.

Brixhe C.: La langue comme reflet de l’histoire ou les éléments non doriens du dialecte crétois, w: C. Brixhe (ed.), Sur la Crète antique. Histoire, écritures, langues, Nancy: Presses Universitaires de Nancy 1991, s. 43-77.

Brown R.: Evidence for Pre-Greek Speech on Crete from Greek Alphabetic Sources, Amsterdam: Adolf M. Hakkert 1985.

Buck C.D.: The Greek Dialects. Grammar, Selected Inscriptions, Glossary, Bristol: Bristol Classical Press 2009.

Calero Secall I.: Leyes de Gortina. (Supplementa Mediterránea 2), Madrid: Ediciones Clásicas 2000.

Carnoy A.: Dictionnaire étymologique des noms grecs de plantes, Louvain: Publications Universitaires – Institut Orientaliste 1959.

Carnoy A.: Les suffixes toponymiques pré-grecs, „L’Antiquité Classique” 29(1960), s. 319-336.

Chadwick J.: I Dori e la creazione dei dialetti greci, in: D. Musti (a cura di), Le origini dei greci. Dori e mondo egeo, Roma–Bari: Editori Laterza 1991, s. 3-12.

Chaniotis A.: Die Verträge zwischen kretischen Poleis in der hellenistischen Zeit, Stuttgart: Franz Steiner Verlag 1996.

Chantraine P.: Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots, vol. 1-4, Paris: Éditions Klincksieck 1968-1980.

Chorikow I.P., Malew M.G. [Хориков И.П., Малев М.Г.]: Новогреческо-русский словарь, Москва: Издательство «Русский Язык» 1980.

Colvin S.: A Historical Greek Reader. Mycenaean to the Koiné, Oxford–New York: Oxford University Press 2007.

Dioscórides: Plantas y remedios medicinales (De materia medica, libros I-III). Introducción, traducción y notas de M. García Valdés, Madrid: Editorial Gredos 1998.

Dworieckij I.Ch. [Дворецкий И.Х.]: Древнегреческо-русский словарь, т. 1-2, Москва: Государственное Издательство Иностранных и Национальных Словарей 1958.

Egetmeyer M.: Wörterbuch zu den Inschriften im kyprischen Syllabar, Berlin–New York: Walter de Gruyter 1992.

Floros A.Th. [Φλώρος Α.Θ.]: Νεοελληνικό ετυμολογικό και ερμηνευτικό λεξικό, Αθήνα: Α. Λιβάνης & Σία «Νέα Σύνορα» 1980.

Fraenkel E.: Index der kretischen Inschriften nebst Nachträgen und kurzem Abriss der Laut-, Formen- und Wortbildungslehre des kretischen Dialekts, in: H. Collitz, O. Hoffmann (Hrsg.), Sammlung Griechischer Dialekt-Inschriften, Bd. 4, H. 3, Göttingen: Verlag von Vandenhoeck & Ruprecht 1915, s. 1030-1208.

Fraser P.M., Matthews E.: A Lexicon of Greek Personal Names, vol. 1, Oxford: Clarendon Press 1987.

Frisk Hj.: Griechisches etymologisches Wörterbuch, Bd. 1-3, Heidelberg: Carl Winter 1960-1972.

Genaust H.: Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen, Hamburg: Nikol Verlagsgesellschaft 20053.

Georgiev V.I.: Introduzione alla storia delle lingue indeuropee, Roma: Edizioni dell’Ateneo 1966.

Gębura K.: Menologia Graeca. Studium nazw miesięcy greckich, Siedlce 1996.

Gorczyński T. (red.): Rośliny użytkowe, Warszawa: Wiedza Powszechna 1961.

Guarducci M.: Inscriptiones Creticae opera et consilio Friderici Halbherr collectae, vol. 1-4, Romae: La Libreria dello Stato 1935-1950.

Gusmani R.: Lydisches Wörterbuch mit grammatischer Skizze und Inschriftensammlung, Heidelberg: Carl Winter 1964.

Hester D.A.: “Pelasgian” – A New Indo-European Language? „Lingua” 13(1965), s. 335-384.

Hofmann J.B.: Etymologisches Wörterbuch des Griechischen, München: Verlag von R. Oldenbourg 1950.

Iakow D. [Ιακώβ Δ.] et alii (eds.): Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 20055.

Jurewicz O.: Gramatyka historyczna języka greckiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 19992.

Jurewicz O.: Słownik grecko-polski, t. 1-2, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN 2000.

Kaczyńska E.: „Cieszcie się kozy! Rozejm ogłasza bogini”. Uwagi krytyczne do jednego z epigramatów Kallimacha (62 Pfeiffer = 61 Gow-Page), „Meander” 54(1999), z. 5, s. 421-428.

Kaczyńska E., Witczak K.T.: Cypryjski epigram na wotywnym reliefie z Golgoj (ICS nr 264), w: K. Bartol, J. Danielewicz (red.), Epigram grecki i łaciński w kulturze Europy. Konferencja ogólnopolska, Poznań, 11-12 grudnia 1995, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 1997, s. 125-147.

Kleemann G.M.: De universa Creticae dialecti indole adiecta glossarum Creticarum collectione, Halis Saxonum: Formis Hendeliis 1872.

Komis D.L. [Κόμης Δ.Λ.]: Κυθηραϊκό λεξικό, Αθήνα: Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών 1995.

Kondosopulos N.G. [Κοντοσόπουλος Ν.Γ.]: Θέματα κρητικής διαλεκτολογίας, Αθήνα: Βιβλιοεκδοτική Α.Ε.Μ. & Γ. Αναστασάκης 1997

Latte K. (ed.): Hesychii Alexandrini Lexicon, Bd. 1-2, Hauniae: Ejnar Munksgaard 1953-1966.

Lejeune M.: La posizione dialettale del greco miceneo, in: G. Maddoli (a cura di), La civiltà micenea. Guida storica e critica, Roma–Bari: Editori Laterza 1992, s. 121-126.

Meyer G.: Griechische Grammatik, Leipzig: Verlag von Breitkopf & Härtel 18963.

Meyer L.: Handbuch der griechischen Etymologie, Bd. 1-4, Leipzig: Verlag von S. Hirzel 1901.

Liddell H.G., Scott R.: A Greek-English Lexicon. With a revised supplement, Oxford: Clarendon Press 1996.

Meineke A. (ed.): Stephani Byzantinii Ethnicorum quae supersunt, Chicago (Illinois): Ares Publishers 1992.

Méndez Dosuna J.: Αιολικές διάλεκτοι, in: A.-Ph. Christidis [Α.-Φ. Χριστίδης] (ed.), Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 20142, s. 391-401.

Montanari F.: Vocabolario della lingua greca, Milano: Loescher Editore 2003.

Morani M.: Introduzione alla linguistica greca. Il greco tra le lingue indeuropee, Alessandria: Edizioni dell’Orso 1999.

Otkupszczikow Ju.W. [Откупщиков Ю.В.]: Из истории индоевропейского словообразования, Ленинград: Издательство Ленинградского Университета 1967.

Pisani V.: Manuale storico della lingua greca, Brescia: Paideia Editrice 19732.

Piszczek Z. (red.): Mała encyklopedia kultury antycznej, Warszawa: PWN 19907.

Podbielkowski Z.: Słownik roślin użytkowych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 19855.

Pokorny J.: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bd. 1, Bern–München: Francke Verlag 1959.

Prellwitz W.: Etymologisches Wörterbuch der griechischen Sprache, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht 1892.

Quattordio Moreschini A.: Le formazioni nominali greche in -nth-, Roma: Edizioni dell’Ateneo 1984.

Risch E.: La posizione del dialetto dorico, in: D. Musti (a cura di), Le origini dei greci. Dori e mondo egeo, Roma–Bari: Editori Laterza 1991, s. 13-35.

Rix H.: Historische Grammatik des Griechischen. Laut- und Formenlehre, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1992.

Rix H. (Hrsg.): Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag 20012.

Rohlfs G.: Lexicon Graecanicum Italiae inferioris. Etymologisches Wörterbuch der unteritalienischen Gräzität, Tübingen: Max Niemeyer Verlag 19642.

Schmidt M. (ed.): Hesychii Alexandrini Lexicon, Bd. 2, Ienae: sumptibus Frederici Maukii 1860.

Schrader O., Nehring A.: Reallexikon der indogermanischen Altertumskunde, Bd. 1-2, Berlin–Leipzig: Walter de Gruyter 1917-1929.

Schwyzer E.: Griechische Grammatik, Bd. 1, München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung 1939.

Skias A.N. [Σκιάς Α.Ν.]: Περί της κρητικής διαλέκτου, Αθήνα: Π.Δ. Σακελλάριος 1891.

Sowa W.: Greek ζά for διά and Some «Lesbian» Glosses, „Emerita” 77(2009), z. 2, s. 271-294.

Striano A.: Laconian, Messenian, in: G.K. Giannakis (ed.), Encyclopedia of Ancient Greek Language and Linguistics, vol. 2, Leiden–Boston: Brill 2014, s. 287-288.

Sucharski R.: Posejdon w świetle tekstów tabliczek w greckim piśmie linearnym B, Warszawa: Komitet Nauk o Kulturze Antycznej PAN 2000.

Thumb A., Kieckers E.: Handbuch der griechischen Dialekte, Bd. 1, Heidelberg: Carl Winters Universitätsbuchhandlung 19322.

van Windekens A.J.: Contribution à l’étude de l’onomastique pélasgique, Louvain: Publications Universitaires – Institut Orientaliste 1954.

Vendryes J.: Traité de grammaire comparée des langues classiques, Paris: Librairie Ancienne Honoré Champion 1960.

Wasilakis A.Th. [Βασιλάκης Α.Θ.]: Το κρητικό λεξιλόγιο, Ηράκλειο Κρήτης: nakładem autora 1998.

Willetts R.F.: Arcado-Cypriot Traces in the Ancient Cretan Dialect, in: Πρακτικά του Πρώτου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου (Λευκωσία, 14-19 Απριλίου 1969), vol. 1, Λευκωσία: Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών 1972, s. 225-229.