Zbigniew Herbert i „nabożność” wobec rzeczy

Abstrakt

Wiersz Elegia na odejście pióra atramentu lampy doczekał się nie tylko licznych glos i rozmaitych drobnych komentarzy, ale także trzech obszerniejszych artykułów.

Kusząca wydaje się przecież także nieobecna dotąd w omówieniach liryku, nieco węższa perspektywa spojrzenia na Elegię jako element ewolucji Herbertowych sposobów ujmowania rzeczy.

Stosunek bohatera wiersza do przedmiotów został we wspomnianym wierszu określony nie tyle przez roszczenia ontologii czy też epistemologii, ile raczej przez obyczaje społeczne, praktyki pamięci i potrzeby psychologiczne. Podobne sposoby obcowania z rzeczami pojawiają się w twórczości Herberta już wcześniej, wydaje się jednak, że stopniowo narastają i w seniliach poety mają pozycję dominującą. Zasadniczym układem odniesienia, który umożliwia rozumienie pojawiających się w nich relacji podmiotu i przedmiotu, nie jest już filozofia, lecz antropologia. Ciekawych narzędzi obserwacji dostarcza zwłaszcza tzw. antropologia rzeczy.

Choć wiersz poety trudno byłoby w całości umieścić w ontologii Dasein, warto podkreślić, że Heideggerowska troska uzyskuje w utworze Herberta swój własny oryginalny wygłos. Właśnie dzięki temu liryk Herberta mówi nie tylko o odejściu rzeczy, ale również o ich nieustannych, gwałtownych powrotach, o ich nieobecnej obecności, która pobudza naszą wobec nich „nabożność”.