Typy łacińskich przysłówków oceniających

Małgorzata Górska

Małgorzata Górska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych

Słowa kluczowe: przysłówki zdaniowe, przysłówki oceniające, aksjologia, wartościowanie, modalność epistemiczna, ewidencjalność, miratywność

Abstrakt

Artykuł ten jest propozycją uporządkowania nie dość konsekwentnego podziału podgrupy przysłówków zdaniowych określanych jako przysłówki oceniające. Propozycja ta polega przede wszystkim na oddzieleniu przysłówków oceniających w ścisłym sensie, czyli takich, które odwołują się do kategorii aksjologicznych od innych typów przysłówków oceniających. Wśród tych ostatnich można wyróżnić 1. przysłówki epistemiczne, za pomocą których mówiący dokonuje oceny prawdziwości propozycji (certe, certo, plane, profecto, sane, vero, vere, fortasse, forsitan), 2. przysłówki ewidencjalne, które wskazują, na jakiej podstawie mówiący wypowiada jakieś informacje (scilicet, videlicet) oraz 3. przysłówki miratywne, poprzez które mówiący daje wyraz zaskoczeniu, że dany stan rzeczy ma miejsce (inopinanter, inopinate, inopinato, necopinato). Wśród 4. przysłówków oceniających w ścisłym sensie można natomiast wyróżnić cztery podgrupy: a. ogólnie wartościujące (bene, male), b. odwołujące się do wartości poznawczych (sapienter, stulte, imprudenter, inepte, recte, falso), c. odwołujące się do wartości utylitarnych (opportune, feliciter, (per)commode incommode, perincommode) i d. odwołujące się do wartości moralnych (recte, falso, merito, iure, iniuria). W propozycji tej najbardziej dyskusyjne jest uznanie przysłówków wyrażających zaskoczenie za wykładniki miratywności, jako że jest to kategoria językowa dostrzeżona stosunkowo niedawno i nie dość dobrze rozpoznana.

Bibliografia

Aikhenvald A.Y.: Evidentiality, Oxford: Oxford University Press 2004.

Bellert I.: On Semantic and Distributional Properties of Sentential Adverbs, „Linguistic Inquiry” 8 (1977), s. 337-351.

De Haan F.: Evidentiality and Epistemic Modality: Setting Boundaries, „Southwest Journal of Linguistics” 18/1 (1999), s. 83-101.

DeLancey S.: Mirativity: The Grammatical Marking of Unexpected Information, „Linguistic Typology” 1/1 (1997), s. 33-52.

DeLancey S.: The Mirative and Evidentiality, „Journal of Pragmatics” 33 (2001), s. 369-382.

DeLancey S.: Still Mirative after All These Years, „Linguistic Typology” 16/3 (2012), s.529-564.

Dendale P., Tasmowski L.: Introduction: Evidentiality and Related Notions, „Journal of Pragmatics” 33/3 (2001), s. 339-348.

Dik S.C.: The Theory of Functional Grammar, Berlin/New York: Mouton de Gruyter 1997.

Górska M.: Łaciński leksem „sane” jako tzw. wyrażenie funkcyjne, „Roczniki Humanistyczne” 57 (2009), z. 6, s. 11-27.

Grzegorczykowa R.: Funkcje semantyczne i składniowe polskich przysłówków, Wrocław: Ossolineum 1975.

Kühner R., Stegmann C.: Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache I. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1962.

Pinkster H.: On Latin Adverbs, Amsterdam: North-Holland Publishing Company 1972.

Pinkster H.: Latin Syntax and Semantics, London: Routledge 1990.

Pinkster H.: Attitudinal and Illocutionary Satellites in Latin, w: Words in Their Places, red. H. Aertsen, M. Hannay, R. J. Lyall, Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam 2004, s. 191-198.

Puzynina J.: Język wartości, Warszawa: PWN 1992.

Puzynina J.: Problemy wartościowania w języku i tekście, „Etnolingwistyka” 16 (2004), s.179-189.

Ramat P., Ricca D.: Sentence Adverbs in the Languages of Europe, w: Adverbial Constructions in the Languages of Europe, red. J. van der Auwera, Berlin/New York: Mouton de Gruyter 1998, s. 187-275.

Ricca D.: Adverbs, w: New Perspectives on Historical Latin Syntax, Volume 2: Constituent Syntax: Adverbial Phrases, Adverbs, Mood, Tense, red. F. Baldi, P. Cuzzolin, Berlin–New York: Mouton de Gruyter 2010, s. 109-192.

Schrickx J.: Lateinische Modalpartikeln: nempe, quippe, scilicet, videlicet und nimirum, Leiden: Brill 2011.

Schrickx J.: Latin Commitment-markers: scilicet and videlicet, w: Certainty-uncertainty— and the Attitudinal Space in Between, red. S. Cantarini, W. Abraham, E. Leiss, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company 2014, s. 285-296.