Normatywne kryteria oceny poprawności językowej w poglądach sofistów

Kamila Tomaka

Kamila Tomaka Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych

Słowa kluczowe: filozofia starożytna, sofistyka grecka, językoznawstwo antyczne, Protagoras, Prodikos, Gorgiasz

Abstrakt

Niniejszy artykuł poświęcono tematowi odnoszącemu się do powstania i rozwoju myśli językoznawczej w starożytnej Grecji. Szczegółowej analizie poddane zostały studia nad poprawnością wyrażeń językowych prowadzone przez trzech głównych przedstawicieli sofistyki greckiej – Gorgiasza, Protagorasa i Prodikosa. Tekst poświęcony został w pierwszej kolejności omówieniu normatywnych kryteriów oceny poprawności językowej, ujmowanych w poglądach Protagorasa i Prodikosa kategorią orthos. Następnie przedstawiono sofistyczne badania nad synonimiką wyrazów, oparte na rozumieniu ich treści etymologicznej. Kanwą zaprezentowanych rozważań jest zaś radykalny pogląd Gorgiasza na przekaz językowy i negacja kognitywnej wartości słowa, którym przeciwstawione zostały podjęte przez Protagorasa i Prodikosa próby nadania słowu właściwego sensu i precyzji. Artykuł dowodzi ostatecznie, że sofistyczne badania nad językiem stanowiły zdecydowanie więcej aniżeli tylko platońską karykaturę sofistycznych praktyk.

Bibliografia

Basset L.: Aristote et la syntaxe, w: Syntax in Antiquity, ed. P. Swiggers, A. Wouters, Leuven: Peeters 2003.

Capizzi A.: Protagora. Le testimonianze e i frammenti, Firenze: G. C. Sansoni 1955.

Clapp J.G.: Some Notes on Plato’s Protagoras, „Philosophy and Phenomenological Research” 10.4 (1950), ss. 486-499.

Dąmbska I.: Wprowadzenie do starożytnej semiotyki greckiej, Wrocław: Ossolineum 1984.

Danielewicz J.: Liryka starożytnej Grecji, Wrocław: Ossolineum 1984.

Di Cesare D.: La semantica nella filosofia greca, Roma: Bulzoni 1980.

Forbes P.B.R.: Greek Pioneers in Philology and Grammar, „The Classical Review” 47,3 (1933), s. 105-112.

Fraser P.M., Matthews E.: A Lexicon of Greek Personal Names, Oxford: Clarendon Press 1987–2000

Friedländer P.: Die platonischen Schriften, Berlin–Leipzig: Walter de Gruyter 1930.

Gagarin M.: Kata Ton Orthotaton Logon: Correct Argument in the Sophists and Early Orators, Rethymno 2004.

Gagarin M.: The Purpose of Plato’s Protagoras, „Transactions and Proceedings of the American Philological Association” 100 (1969), s. 133-164.

Gajda J.: Sofiści, Warszawa: Wiedza Powszechna 1989.

Gomperz T.: Griechische Denker, Berlin–Leipzig: Walter de Gruyter 1922.

Graeser A.: On Language, Thought, and Reality in Ancient Greek Philosophy, „Dialectica” 31 (1977), s. 360-388.

Hubbard B.A.F., Karnofsky E.S.: Plato’s Protagoras, a Socratic commentary, London: Duckworth 1982.

Jaeger W.: Paideia, przeł. M. Plezia, H. Bednarek, Warszawa: Fundacja Aletheia 2001.

Kaczmarkowski M.: Językoznawstwo w „Kratylosie” Platona, w: Platon, Kratylos, Lublin: RW KUL 1990, s. 7-36.

Kaczmarkowski M.: Problematyka językoznawcza w „Kratylosie” Platona, „Summarium” 11-12 (1982-1983), s. 41- 53.

Kaczmarkowski M.: Świadomość językowa w „Kratylosie” Platona, „Roczniki Humanistyczne”, 33 (1985), z. 6, s. 19-28.

Kerferd G.B.: The Future Direction of Sophistic Studies, w: The Sophists and Their Legacy. Proceedings of the Fourth International Colloquium on Ancient Philosophy, ed. G.B. Kerferd, Wiesbaden: F. Steiner 1981.

Kerferd G.B.: The Sophistic Movement, Cambridge: Cambridge University Press 1981.

Komornicka A.M.: Simonides z Keos. Poeta i mędrzec, Łódź: Ossolineum 1986.

Lana I.: Protagora, Turin: [b.w.] 1950.

Lewandowska K.: Sofistów studia na językiem. Protagoras z Abdery, „Littera Antiqua”, nr3, Lublin 2012, s. 83-104

Luhtala A.: On Definitions in Ancient Grammar, w: Grammatical Theory and Philosophy of Language in Antiquity, ed. P. Swiggers, A. Wouters, Leuven: Peeters 2003.

Marrou H.I.: Historia wychowania w starożytności, przeł. J.S. Łoś, Warszawa: PIW 1969.

Mullach F.G.A.: Fragmenta philosophorum graecorum, Paris 1860-1861, t. 2, s. 58, przeł. J.Gajda, w: Gajda J.: Sofiści, Warszawa: Wiedza Powszechna 1989.

Murray G.: The Beginnings of Grammar, or First Attempts at a Science of Language in Greece, w: Greek Studies, Oxford: Clarendon Press 1946.

Nestle W.: Vom Mythus zum Logos, Stuttgart: A. Kröner Verlag 1942.

Reale G.: Historia filozofii starożytnej, t. I: Od początków do Sokratesa, przeł. E.I. Zieliński, Lublin: RW KUL 1993.

Reesor M.E.: The Stoic ΙΔΙΟΝ and Prodicus’ Near-Synonyms, „American Journal of Philology” 104 (1983), s. 124-133.

Schmid W., Staehlin O.: Geschichte der griechischen Literatur, t. I, cz. 3, 5, München: Becks 1940-1948.

Swiggers P., Wouters A.: The Concept of “Grammar” in Antiquity, w: History of Linguistics in Texts and Concepts, hrsg. von G. Haßler, G. Volkmann, Münster: Nodus 2004.

Traill J.S.: Persons of Ancient Athens, Toronto 1994.

Wolanin H.: Słowotwórstwo w myśli językoznawczej starożytnej Grecji. Od Homera do Dionizjusza Traka, Kraków: PAU 1996.

Wróblewski W.: Literacko-językowe zainteresowania sofistów, w: W kręgu Platona i jego dialogów, red. W. Wróblewski, Toruń: Wydawnictwo UMK 2005.

Wróblewski W.: Miejsce poezji w pedagogicznej działalności Protagorasa z Abdery w świetle platońskiego dialogu Protagoras, w: W kręgu Platona i jego dialogów, red. W. Wróblewski, Toruń: Wydawnictw UMK 2005.