Metaforyka śmierci i archetyp niezniszczalnego życia

Jadwiga Czerwińska

Jadwiga Czerwińska Uniwersytet Łódzki

Słowa kluczowe: topos γραῦς μεϑύση [graus methyse] – anus ebria, starość, śmierć, kultura grecka, literatura grecka

Abstrakt

Przedmiotem artykułu są rozważania dotyczące dającej się odnotować w literaturze greckiej metaforyki śmierci i funkcjonującego w kulturze greckiej archetypu niezniszczalnego życia. Ich ścisłą korelację najpełniej wyraża topos γραῦς μεϑύση [graus methyse] – anus ebria. Dla właściwego zrozumienia bogactwa jego znaczeń i symboli zostaje nakreślony kontekst kulturowy, wktórym topos ten został wykreowany. W artykule analizowany jest fenomen starości w literaturze greckiej w dwu podstawowych aspektach. Pierwszym jest postrzeganie starości skontrastowanej z wypracowanym przez antyk kultem piękna i młodości; drugim jest jej ukazywanie wkontekście śmierci, zwłaszcza w zestawieniu z symbolicznym wizerunkiem Hadesa. Temu ostatniemu towarzyszą funkcjonujące w kulturze greckiej, a utrwalone w literaturze wizje przezwyciężania śmierci. Jedna z nich ujęta została w symboliczny obraz γραῦς μεϑύση [graus methysē] – anus ebria, który wiąże się ze stanem upojenia winem i jego dobroczynnym dawcą, Dionizosem.

Bibliografia

Borowicz S., Czerwińska J.: O eschatologii siły i upojenia w sztuce i literaturze V w. p.n.e., w: Egzystencjalne doświadczenie starości w literaturze [The existential experience of Old Age in the literature], pod red. I. Jokiel, M. Szladowski, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2008, s. 281-307.

Cole S.G., Voices from beyond the Grave: Dionysos and the Dead, w: Mask of Dionysus, ed. Th.H. Carpenter and Ch.A. Faraone, Ithaca–New York: Cornell University Press 1993, s. 277-295.

Czerwińska J.: GRAVS METHYSE – ANVS EBRIA, w: Colloques, Congrés et Conférences sur la Renaissance Européenne 78, Le cabinet du curieux. Culture, savoirs, religion de l’Antiquité à l’Ancien Régime. Études et essais en l’honneur de Jean-Paul Pittion, éd. M. Koźluk, W.K. Pietrzak, Paris: Éditions Classiques Garnier 2013, s. 33-47.

Czerwińska J.: Hercules furens – A Euripidean Allegory of Human Madness, „EOS” 92 (2005), fasc. 2, s. 161-182.

Czerwińska J.: Człowiek Eurypidesa wobec zagrożenia życia, namiętnej miłości i ekstazy religijnej, Łódź: Wydawnictwo Uniwerytetu Łódzkiego 1999.

Czerwińska J.: Fantastyka i baśniowość w „Alkestis” Eurypidesa [Le fantastique et le surnaturel dans l’Alceste d’Euripide], w: Thaleia. Humor w antyku, red. G. Malinowski, Classica Wratislaviensia XXIV, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 18-33.

Czerwińska J.: Motywy prodikejskie w koncepcji śmierci u Eurypidesa [Die Motive von Prodikos in der Konzeption des Todes bei Euripides], „Collectanea Philologica” 2 (1995), s.65-79.

Diller H.: Die Bacchen und ihre Stellung in Spätwerk des Euripides, Meinz: Verlag der Akademie der Wissenschaften und der Literatur 1955.

Dodds E.R. (ed.): Euripides, Bacchae, Introduction and Commentary, Oxford 1960.

Eurypides: Tragedie, przeł. J. Łanowski, t. 1-3, Warszawa: PIW 1967-1980.

Euripides: Tragoediae. Perditarum tragoediarum fragmenta, recensuit A. Nauck, Lipsiae: Teubner 1908.

Hezjod: Prace i dni, w: Hezjod, Narodziny bogów (Theogonia). Prace i dni. Tarcza, przeł. J.Łanowski, Warszawa: Prószyński i S-ka 1999.

Humboldt W. von: Über das vergleichende Sprachstudium in Beziehung auf die verschidenen Epochen der Sprachentwicklung, 1820 (Gesammelte Schriften IV, Berlin 1905).

Kerényi K.: Dionizos. Archetyp życia niezniszczalnego, przeł. I. Kania, Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński 1997 (wznowienie Warszawa: Wydawnictwo Aletheia 2008).

Klemens Aleksandryjski: Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. I, z języka greckiego przeł., wstępem, komentarzem i indeksami opatrzyła J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1994.

Kubiak Z.: Antologia Palatyńska, Warszawa: PIW 1978.

Lakoff G., Johnson M.: Metafory w naszym życiu, przeł. T.R. Krzeszowski, Warszawa: PIW 1988.

Lengauer W.: Dionizos w świecie zwierząt, „Przegląd Historyczny” 87 (1996), z. 2, s. 305-317.

Liryka starożytnej Grecji, oprac. J. Danielewicz, Warszawa–Poznań: PWN 1996.

Nestle W.: Die Vorsokratiker, Jena: E. Diederichs 1922.

Nowicki A.: Starożytni o religii, Warszawa: PTR 1959.

Owidiusz: Metamorfozy, przeł. A. Kamieńska (ks. I – ks. IX, w. 175) i S. Stabryła (ks. IX, w.176 – ks. XV), opr. S. Stabryła, BN, wydanie drugie zmienione, Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum 1995.

Pauzaniasz: W świątyni i w micie. Z Pauzaniasza Wędrówki po Helladzie księgi I, II, III iVII, przeł. z języka greckiego i oprac. J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa: DeAgostini 2005.

Rybowska J.: Διόνυσος Κισσός (Dionysos Master of Ivy), „Collectanea Philologica” 11 (2008), s. 21-34.

Schmid W., Stählin O., Geschichte der griechischen Literatur, München 1940.

Zalewska-Jura H.: W rytmie sikinnis. Studium nad warstwą aluzji i podtekstów w greckim dramacie satyrowym, Łódź: Wydawnictwo Uniwerytetu Łódzkiego 2006.