Польская Католическая Церковь в политических планах Александра I

Abstrakt

Polski Kościół katolicki w planach politycznych Aleksandra I

Losy Kościoła katolickiego w Polsce za panowania Aleksandra I odzwierciedlały historyczne losy Polski. Car był inicjatorem budowy nowego porządku politycznego w Europie po czasach Napoleona. Jego fundamentem były wartości chrześcijańskie, których gwarantem miały się stać monarchie. Liberalna historiografia zafałszowała wizerunek cara, nic odnajdując w jego zamysłach nawiązania do ideałów bizantyjskich.

Dla początków wieku XIX charakterystyczna była subtelna ponadkonfesyjna duchowość, której ważnym elementem było duchowe braterstwo. Kontrastowała ona z rozpowszechnionym przekonaniem, że państwo wiąże się ściśle z normami cywilizacyjnymi, a te z kolei podporządkowane są zasadom rozumu. Eschatologiczny mistycyzm i dążenie do budowy nowoczesnego imperium paradoksalnie zespoliły się w mentalności Aleksandra I. Uniwersalizm chrześcijański pomógł mu zreinterpretować ideał imperium chrześcijańskiego, nowego Rzymu. Przywołując współczesny ideał zjednoczonej Europy Roberta Schumana, w którym mowa jest jeszcze o korzeniach chrześcijańskich, warto przypomnieć, że projekt Aleksandra I był w tym przypadku pionierski. Tym nie mniej należy wątpić, iż został on właściwie zrozumiany przez Polaków. Wskazuje na to fakt, że Komisja Konstytucyjna stworzyła dla Królestwa Polskiego Konstytucję bardziej liberalną niż Konstytucja Księstwa Warszawskiego, a jej zapisy świadczą, wbrew intencjom cara, o chęci zmarginalizowania roli Kościoła katolickiego na rzecz świeckich instytucji i ideałów.

Choć car starał się urzeczywistnić ideał ponadkonfesyjnego państwa chrześcijańskiego na fundamencie specyficznie pojętego ekumenizmu i chrześcijańskiego oświecenia, to los polskiego Kościoła katolickiego w Królestwie Polskim nie odzwierciedlał tych planów. Politykę cara torpedowały nie kręgi ortodoksyjnie katolickie, lecz członkowie rządu polskiego.