„Oswajanie czasu” w Le Passe Temps Michała Tailleventa (XV wiek)

Anna Gęsicka

Anna Gęsicka Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Słowa kluczowe: czas; przemijanie; upływ czasu; le passe-temps; Michał Taillevent

Abstrakt

Poemat Le Passe-Temps Michała Tailleventa wpisuje się w ważny nurt twórczości poetyckiej późnego średniowiecza, koncentrujący się na temacie upływu czasu postrzeganego z perspektywy konfrontującej się z nim jednostki. Pytania, na jakie niniejszy artykuł próbuje dać odpowiedź, brzmią: W jaki sposób Michał Taillevent przedstawia problem upływu czasu? Czy uświadomienie sobie tego procesu stanowi, według poety, wartość stałą w ludzkim życiu, czy też sposób postrzegania czasu ewoluuje w miarę starzenia się człowieka? Czy poemat Le Passe Temps proponuje jakąś drogę uchronienia się przed całkowitym załamaniem w obliczu własnego przemijania? Eponimiczny czas objawia w utworze ciekawe funkcje i oblicza. W artykule najpierw omówiony został obiektywny wymiar czasu, potraktowanego jako przedmiot obserwacji piszącego o nim poety, a następnie wymiar subiektywny, w którym wyodrębniony został nie tylko czas miniony i czas antycypowany, ale także czas nieuświadomiony i czas uświadomiony, wreszcie czas wykorzystany dobrze i czas zmarnowany. Poemat Tailleventa proponuje także różne sposoby stawienia czoła nieuchronnemu procesowi przemijania, pośród których szczególnie skutecznym i zalecanym remedium byłby literacki akt twórczy.

Bibliografia

Arendt H.: Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej, tł. M. Godyń, W. Madej, , Warszawa: Wydawnictwo Aletheia 2011.

Ariès Ph.: L’enfant et la vie familiale sous l’Ancien Régime, Paris: Seuil 1973.

Ariès Ph.: L’homme devant la mort, t. 1, Paris: Seuil 1985.

Augustyn (Św.): Wyznania, tł. Z. Kubiak, Kraków: Wydawnictwo Znak 2000.

Balavoine C.: Le monstre apprivoisé: sur quelques figures emblématiques du Temps à la Renaissance, w: Y. Bellenger (red.), Le temps et la durée dans la littérature au Moyen Age et à la Renaissance, Paris: Nizet 1986, s. 153-178.

Beauvoir (de) S.: La vieillesse, Paris: Gallimard 1970.

Bellenger Y.: Temps mythique et mythes du temps dans les „Hymnes” de Ronsard, w: tenże (red.), Le temps et la durée dans la littérature au Moyen Age et à la Renaissance, Paris: Nizet 1986, s. 179-192.

Bois J.-P.: Histoire de la vieillesse, Paris: PUF 1994.

Boutet D., Strubel A.: La littérature française du Moyen Age, Paris: PUF 1997.

Cerquiglini J.: Le nouveau lyrisme (XIVe et XVe siècle), w: D. Poirion (red.), Précis de littérature française du Moyen Age, Paris: PUF 1983, s. 275-292.

Cerquiglini J.: Ecrire le temps. Le lyrisme de la durée aux XIVe et XVe siècles, w: Y. Bellenger (red.), Le temps et la durée dans la littérature au Moyen Age et à la Renaissance, Paris: Nizet 1986, s. 103-115.

Cerquiglini J.: « Actendez, actendez », w: E. Baumgartner (red.), Le nombre du temps ; En hommage à Paul Zumthor, Paris: H. Champion 1988, s. 39-47.

Champion P.: Histoire poétique du XVe siècle, t. 1, Paris: E. Champion 1923.

Deschaux R.: Un poète bourguignon du XVe siècle, Michault Taillevent (édition et étude), Genève: Droz 1975.

Fritz J.-M.: Figures et métaphores du corps dans le discours de l’histoire: du „Mundus senescens” au monde malade, w: Apogée et déclin, „Cultures et civilisations médiévales” 8 (1993), s. 69-86.

Galderisi C.: Charles d’Orléans et l’‘autre’ langue : Ce français que son ‘cuer amer doit’, w: M.-J. Arn (red.), Charles d’Orléans in England (1415-1440), Cambridge: Boydell & Brewer 2000, s. 79-86.

Gęsicka A.: Starość i śmierć w piętnastowiecznej poezji francuskiej, „Paedagogia Christiana” 1/17 (2006), s. 25-35.

Gęsicka A.: Starość: wymiary cierpienia. Świadectwo późnośredniowiecznej francuskiej poezji lirycznej, w: J. Binnebesel, J. Błeszyński, Z. Domżał (red.), Wielowymiarowość cierpienia, Łódź: WSEZ 2010, s. 245-266.

Greimas A. J., Keane T.M.: Dictionnaire du moyen français, Paris: Larousse 1992.

Guenée B.: L’âge des personnes authentiques ; ceux qui comptent dans la société médiévale sont-ils jeunes ou vieux ?, w: F. Autrand (red.), Prosopographie et genèse de l’Etat moderne, Paris: Collection de l’Ecole Normale Supérieure de Jeunes Filles 1986, s. 249-279.

Hasenohr G., Zink M. (red.): Dictionnaire des lettres françaises. Le Moyen Age, Paris: Livre de Poche, Fayard 1992.

Herlihy D.: Vieillir à Florence au Quattrocento, „Annales ESC” 24 (1969), s. 1338-1352.

Huë D.: L’image de l’âge ; traités et poèmes des Ages des hommes, w: Vieillesse et vieillissement au Moyen Age, „Senefiance” 19 (1987), s. 133-150.

Lorcin M.-Th.: Gérontologie et gériatrie au Moyen Age, w: Vieillesse et vieillissement au Moyen Age, „Senefiance” 19 (1987), s. 199-214.

Lorris G. de et Meung J. de: Le Roman de la rose, Paris: D. Poirion, Garnier-Flammarion 1974.

Minois G.: Histoire de la vieillesse en Occident. De l’Antiquité à la Renaissance, Paris: Fayard 1987.

Muhlethaler J.-C.: Poétiques du XVe siècle. Situation de François Villon et Michault Taillevent, Paris: Nizet 1983.

Navarre Ph. de: Les quatre âges de l’homme, Paris: éd. M. de Fréville, Librairie de Firmin Didot 1888 (first reprinting: Johnson Reprint Corporation, New York 1968).

Panofsky E.: Le Vieillard – Temps, w: Essais d’iconologie, Paris: Gallimard 1967, s. 105-149.

Piaget A.: Pierre Michault et Michault Taillevent, „Romania” 18 (1889), s. 439-452.

Planche A.: Charles d’Orléans ou la recherche d’un langage, Paris: Bibliothèque du XVe siècle1975.

Poirion D.: Le temps perdu et retrouvé ... au XVe siècle, „Revue des Sciences Humaines” 4 (1984), s. 71-84.

Rus M.: Structures temporelles à la fin du moyen âge, „Etudes médiévales” 6 (2004), s. 41-46.

Van Hemelryck T.: Le Viel Homme et la Mort. Observations sur le „Passe Temps” de Michault Taillevent, „Les lettres romanes” 51 (1997), nr 1-2, s. 19-34.

Zink M.: Froissart et le temps, Paris: PUF 1998.