Symboliczna rola ubóstwa w przepowiadaniu franciszkańskim epoki saskiej

Filip Wolański

Filip Wolański Uniwersytet Wrocławski

Słowa kluczowe: kaznodziejstwo; ubóstwo; miłosierdzie; aksjologia; komunikacja społeczna; franciszkanizm

Abstrakt

In the article selected aspects are presented of the functioning of the concept of poverty in the narration of Old Polish Franciscan preaching of the Saxon epoch. Relations are shown between the context formed by Old Polish culture and the role of the idea of poverty in the Franciscan movement. An attempt is made to present the adaptation of the topic that draws on the broadly understood Christian tradition to the needs resulting from the realities of the Polish Republic. In order to do this an analysis was made of the discourse of various types of sermons. The object of the analysis was Sunday and holiday preaching. Most attention, however, was devoted to funeral sermons, whose significance in the Sarmatian culture seems especially great. In the conclusions it is emphasized that the topic connected with poverty played an extremely important role as one of those cultural symbols that defined the place and meaning of charitas in Old Polish culture. It was also necessary for forming various aspects of the social sensitivity of those times.

Bibliografia

Baranowski A. J.: Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Zjawisko kulturowe i artystyczne, Warszawa 2003.

Baranowski A. J.: Oprawa uroczystości koronacyjnych wizerunków Marii na Rusi Koronnej w XVIII w., „Biuletyn Historii Sztuki” 57 (1995), nr 3-4, s. 299-320.

Brzozowski M.: Teoria kaznodziejstwa, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. II, cz. 1, Lublin 1975, s. 363-428.

Bystroń J. S.: Dzieje obyczajów w dawnej Polsce wiek XVI-XVIII, t. II, Warszawa 1994.

Ciesielski T.: Koronacje cudownych obrazów w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, w: Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. A. Jankowski i A. Klonder, Bydgoszcz 2004, s. 195-211.

Chrościcki J. A.: Caritas et artis. Kazania i mowy pogrzebowe jako źródło historii sztuki, „Biuletyn Historii Sztuki” 3 (1968), s. 384-405.

Chrościcki J.A.: O przestrzeni ceremonialnej, w: Artyści włoscy w Polsce XV-XVIII wiek, red. J. A. Chrościcki, Warszawa 2004, s. 67-85.

Chrościcki J. A.: Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974, s. 43 n.

Dobrowolski P. T.: Wincenty Ferrer kaznodzieja ludowy późnego średniowiecza, Warszawa 1996.

Drob J. A.: Drukowane kazania franciszkańskie w XVI i XVII wieku. Próba postawienia problemu, w: Zakony franciszkańskie w Polsce, Franciszkanie w Polsce XVI-XVIII wieku, t. II, cz. 1, red. J. Kłoczowski, Niepokalanów 1998, s. 320-338.

Drob J. A., Obraz św. Franciszka w polskich kazaniach drukowanych w XVII w., „Studia Franciszkańskie” 2 (1986), s. 107-113.

Drob J. A.: Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, Lublin 1998.

Iriarte L.: Historia franciszkanizmu, Kraków 1998.

Kłoczowski J., Müllerowa L., Skarbek J.: Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986.

Litak S.: Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno- -religijne i edukacyjne, Lublin 2004.

Litak S.: Ze studiów nad religijnością niższych warstw społecznych w Rzeczypospolitej w XVIII w., „Przegląd Humanistyczny” 40 (1996), nr 1, s. 163-173.

Maciuszko J.: Symbole w religijności polskiej doby baroku i kontrreformacji, Warszawa 1986.

Nehring P.: Topika wczesnych łacińskich żywotów świętych (od „Vita Antonii” do „Vita Augustini”), Toruń 1999.

Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu, red. S. Nieznanowski, J. Pelc. Lublin 1994.

O’Collins G.: Chrystologia. Jezus Chrystus w ujęciu biblijnym, historycznym i systematycznym, Kraków 2008.

Panuś K.: Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim. Część druga. Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku, Kraków 2001.

Pawlak W.: Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin 2005.

Pelc J.: Bohaterowie literaccy a wzorce osobowe, w: Problemy literatury staropolskiej, red. J. Pelc. Warszawa 1978, s. 5-45.

Platt D.: Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staro- polskiej, Wrocław 1992.

Polecritti C. L.: Preaching Peace in Renaissance Italy. Bernardino of Siena and His Audience, Washington 2000.

Rok B.: Życie religijne w sanktuariach maryjnych na ziemiach Rzeczypospolitej w czasach saskich, w: Między barokiem a oświeceniem. Obyczaje czasów saskich, red. K. Stasiewicz i S. Achremczyk, Olsztyn 2000, s. 155-165.

Rothenbuhler E. W.: Komunikacja rytualna. Od rozmowy do ceremonii medialnej, Kraków 2003.

Sarcevičienė J.: Bene vixit ideo bene mortua est: śmierć kobiety w kazaniach pogrzebowych Wielkiego Księstwa Litewskiego pierwszej połowy XVII wieku, „Barok. Historia - Literatura - Sztuka” 25 (2006), nr 1, s. 49-58.

Skwara M.:O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII w., Szczecin 1999.

Skwara M.: Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII w. Bibliografia, Gdańsk 2009. Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1981. Suchojad H.: Mentalność religijna szlachty małopolskiej w drugiej połowie XVII wieku, w: Pamiętnik Świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, red. L. Kaczanowski, Kielce 1991, s. 123-137.

Szady B.: Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII w., Lublin 2010.

Szulc A.: Homo religiosus późnego średniowiecza. Bernardyński model religijności masowej, Poznań 2007.

Szulc A.: Reduc me in memoriam. Wokół nurtu pasyjnego średniowiecznych kazań bernardyńskich, w: Bernardyni na Śląsku w późnym średniowieczu, red. J. Kostowski, Wrocław 2005, s. 157-168.

Tazbir J.: Wzorce osobowe szlachty polskiej w XVII w., „Kwartalnik Historyczny” 88 (1976), z. 4, s. 784-795.

Wiślicz T.: Religijność wiejska w Rzeczpospolitej szlacheckiej: problemy i trzy przybliżenia, „Barok. Historia - Literatura - Sztuka” 11 (2004), z. 2, s. 97-118.

Wiślicz T.: Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII w., Warszawa 2001.

Zieliński T.: Kazania pogrzebowe w konwencji sarmackiej pompa funebre, w: Od liryki do retoryki. W kręgu słowa, literatury i kultury. Prace ofiarowane profesorom Jadwidze i Edmundowi Kotarskim, red. I. Kadulska, R. Grześkowiak, Gdańsk 2004, s. 189-195.