If Art is What Makes us Human, Can it Relieve the Pain of Being Human?

Joanna Klara Teske

Joanna Klara Teske Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych

Słowa kluczowe: literatura piękna; sztuka; poznanie; samoświadomość; ewolucja; człowieczeństwo; terapia

Abstrakt

Jeśli sztuka jest tym, co czyni nas ludźmi, to czy sztuka jest w stanie złagodzić ból bycia (człowiekiem)?

Dwie współczesne powieści brytyjskie: Nie opuszczaj mnie (Never Let Me Go) i Sobota (Saturday) wydają się pokazywać, że sztuka (zdolność tworzenia i zdolność głębokiego przeżycia dzieła sztuki) jest tym, co wyróżnia człowieka, czy wręcz tym, co stanowi o jego człowieczeństwie. W eseju rozważam niektóre implikacje tej tezy dla rozumienia istoty sztuki i możliwości pełnienia przez nią terapeutycznej roli. W szczególności wydaje się, że można wyjaśnić szczególne miejsce sztuki w świecie człowieka, jeśli sztukę potraktować przede wszystkim jako aktywność poznawczą, w której przedmiotem poznania jest jaźń, oraz jeśli przyjąć, że samoświadomość (zainteresowanie własnym wewnętrznym światem) jest podstawową cechą człowieka. Jednocześnie rozważana hipoteza zdaje się podważać przekonanie, że sztuka może pełnić funkcję terapeutyczną, bo jeśli sztuka czyni nas ludźmi, trudno oczekiwać by mogła jednocześnie przynieść ulgę w cierpieniu, które jest związane z byciem człowiekiem, zwłaszcza jeśli, jak argumentuje Dennett, świadomość i samoświadomość odgrywają fundamentalną rolę w doświadczeniu cierpienia. Terapeutycznej funkcji sztuki można jednak bronić, jeśli terapię zdefiniować jako działania wspierające człowieka w jego wysiłku, by pogodzić się z obecnością cierpienia.

Bibliografia

Borowiecka, E. Poznawcza wartość sztuki. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986.

Conrad, J. “The Nigger of the ‘Narcissus.’” In: Three Great Tales. New York: Random House, [1958], 1-134.

Dennett, D. C. Natura umysłów. Trans. W. Turopolski. Warszawa: Wydawnictwo CIS, 1997.

Dutton, D. The Art Instinct: Beauty, Pleasure and Human Evolution. Oxford: Oxford UP, 2009.

Gutowski, P. “Prawda — rzeczywistość — sztuka.” In: Prawda natury prawda sztuki: studia nad znaczeniem reprezentacji natury. Eds. R. Kasperowicz and E. Wolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2002, 191-206.

Ishiguro, K. Never Let Me Go. London: Faber and Faber, 2005.

Levenson, M. H. A Genealogy of Modernism: A Study of English Literary Doctrine 1908-1922. Cambridge: Cambridge UP, 1984.

Lewin, R. Wprowadzenie do ewolucji człowieka. Trans. A. J. Tomaszewski. Warszawa: Prószyński i S-kA, 2002.

Lodge, D. “Consciousness and the Novel.” In: Consciousness and the Novel. London: Penguin, 2003, 1-91.

Lodge, D. “Literary Criticism and Literary Creation.” In: Consciousness and the Novel. London: Penguin, 2003, 92-113.

McEwan, I. Saturday. London: Jonathan Cape, 2005.

Schorer, M. “Technique as Discovery.” In: 20th Century Literary Criticism: A Reader. Ed. D. Lodge. London: Longman, 1983, 387-400.

Teske, J. K. “Filozofia nauki i sztuki z perspektywy metodologii Karla Poppera.” In: Studia Philosophica Wratislaviensia 4.3 (2009): 27-52.