Schrift – Bild – Zeichen: Zum Titelkopf in der deutschen Minderheitspresse in Polen nach 1989
Abstrakt
Pismo – obraz – znak. Nagłówek w niemieckiej prasie mniejszościowej w Polsce po 1989 roku
Nagłówek gazety i czasopisma stanowi element rozpoznawczy danego medium i wspólnie z jego pierwszą stroną tworzy niejako jego wizytówkę. Za pomocą odpowiednich środków typograficznych, takich jak pismo, linia, płaszczyzna czy obraz, podkreślona zostaje wyjątkowość danej gazety/danego czasopisma, która wyróżnia ją/je spośród innych, równocześnie jednak przekazane zostają tu określone informacje. Zastosowany rodzaj i krój pisma jako odbierana zmysłowo za pomocą wzroku postać języka oddziałuje przy tym na odbiorcę podobnie jak obraz. Jak niektóre wyrazy zmieniają swe znaczenie w kontekście innych wyrazów, także słowo pisane może nabrać innego sensu w zależności od otaczających je obrazów. Także kwestia, w jakiej postaci, kolorze, wielkości itd. się pojawia, nie pozostaje bez wpływu na recepcję. Nie jest zatem obojętne, czy obok tytułu pojawia się wizerunek Eichendorffa czy Lenina i czy adres strony internetowej zapisany zostanie pismem o niebieskim czy też różowym kolorze. Nie jest też obojętne, w jakim rozmiarze czcionki pojawiają się poszczególne informacje w nagłówku i w jakiej stoją od siebie odległości. Inne oddziaływanie na czytelnika ma też fraktura, a inne pismo groteskowe. Wszystko to dowodzi, że nie tylko istotne jest, co zostało zapisane, lecz także, jak zostało to zapisane. Te ogólnie dotyczące typografii cechy przedstawione zostają tu na przykładzie nagłówków wybranych gazet i czasopism mniejszości niemieckiej ukazujących się w Polsce po 1989 roku.
Schrift – Bild – Zeichen: Zum Titelkopf in der deutschen Minderheitspresse in Polen nach 1989
Der Titelkopf trägt zur Wiedererkennung des jeweiligen Printmediums bei und bildet zusammen mit der gesamten ersten Seite seine Visitenkarte. Mit Hilfe entsprechender typographischer Mittel wie Schrift, Linie, Fläche oder Bild wird die Einzigartigkeit der jeweiligen Drucksache hervorgehoben und von anderen unterschieden, gleichzeitig werden hier aber auch bestimmte Informationen übermittelt. Dabei wirkt die darin vorzufindende Schrift als mit den Augen sinnlich wahrnehmbare Erscheinungsform der Sprache auf den Rezipienten ähnlich wie ein Bild. Wie manche Wörter ihre Bedeutung im Kontext anderer Wörter ändern können, so kann auch ein geschriebenes Wort in Abhängigkeit von den es umgebenden Bildern einen anderen Sinn bekommen und auch die Frage, mit welcher Farbe oder in welcher Schriftart es geschrieben wurde, ist für seine Rezeption nicht gerade unwichtig. Es ist somit nicht egal, ob neben dem Titel das Bildnis von Eichendorff oder von Lenin platziert wird und ob die Web-Site-Adresse in blauer oder in rosa Schrift erscheint. Auch ist es nicht einerlei, in welchem Schriftgrad die einzelnen Informationen des Titelkopfes erscheinen und in welcher Entfernung sie voneinander stehen. Schließlich wirkt es anders auf den Leser, wenn der Titel in Fraktur erscheint und anders, wenn er in einer Grotesk gesetzt wird. All dies beweist, dass es nicht nur wichtig ist, was geschrieben wird, sondern auch wie es geschrieben wird. Diese die Typographie im allgemeinen betreffenden Eigenschaften werden hier an den Titelköpfen ausgewählter Zeitschriften der deutschen Minderheit in Polen nach 1989 präsentiert.
Bibliografia
Baines, P., Haslam, A.: Lust auf Schrift. Basiswissen Typografie. Mainz: Schmidt 2002.
Czyżniewski, T.: Zielona Góra przełomu wieków XIX/XX. Łódź: Księży Młyn 2010.
(czyt): Nasza winiarka. „Gazeta Lubuska” Nr. 204 vom 02.09.2005 S. 6a.
Ernst, A.: Wechselwirkung. Textinhalt und typografische Gestaltung, Würzburg: Königshausen & Neumann 2005.
Friedrich, H.E.: Gedanken zur Typographie der deutschen Tageszeitung – heute. „Imprimatur“ Band XII: 1954/55 S. 128-134.
Gross, S.: Lese-Zeichen. Kognition, Medium und Materialität im Leseprozeß. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1994.
Jas-Koziarkiewicz, M.: Podróże po mniejszym niebie. Dotowane pisma mniejszości niemieckiej w Polsce jako prasa środowiskowa po 1989 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Jaspra-JR 2009.
Kapr, A.: Fraktur. Form und Geschichte der gebrochenen Schriften. Mainz: Schmidt 1993.
Ottlik, J.: Hier hat er gestanden – hier steht er wieder. „Oberschlesische Zeitung“ Nr. 33(126) vom 26.08.-09.09.1994 S. 1.
Pelka, D.: Was ein Titelkopf verraten kann oder: Zur Entwicklung des Titelkopfes dreier Minderheitszeitschriften. „Studia Germanistica“ Nr. 8/2011 S. 29-41.
Rostropowicz, J.: Konwersatorium im. Josepha von Eichendorffa. In: Kalczyńska, M. (Hrsg.): Instytucje literacko-wydawnicze w kontaktach polsko-niemieckich. Stan i perspektywy badawcze. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej odbytej w dniach 16-17 grudnia 1999 w Kamieniu Śląskim. Opole: PIN IŚ 2000 S. 198-202.
Samara, T.: Kroje i kolory pisma. Przewodnik dla grafików. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2010.
Weidemann, K.: Wo der Buchstabe das Wort führt. Ansichten über Schrift und Typographie. Ostfildern: Cantz 1994.
Wendt, D.: Lesbarkeit von Druckschriften. In: Karow, P. (Hrsg.): Schrifttechnologie. Methoden und Werkzeuge. Berlin u.a.: Springer 1992 S. 271-306.
Willberg, H.P.: Vom Falschen Image der Fraktur. In: Kapr, A.: Fraktur. Form und Geschichte der gebrochenen Schriften. Mainz: Schmidt 1993 S. 101-104.
Willberg, H.P., Forssman, F.: Lesetypographie. Mainz: Schmidt 1997.
Wulff, H.J.: Semiotische Dimension des Titels. In: „PAPMAKS“ 12: 1979 Münster S. 157-198.
Copyright (c) 2012 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.