Szczerbiec – miecz sprawiedliwości, próba analizy ikonologicznej

Arkadiusz Adamczuk

Arkadiusz Adamczuk Biblioteka Uniwersytecka KUL

Słowa kluczowe: Szczerbiec; miecz sprawiedliwości; Gladius iustitiae; miecz koronacyjny; symbol władzy; sąd w średniowieczu

Abstrakt

Article presents iconological interpretation of the Szczerbiec (Jagged sword) − coronation sword of the Polish kings. Original function of this sword in moment of making in XIII age, was symbol of the judiciary authority of prince − he was glasdius iustitiae − sword of justice. Ceremonial sword link to biblical interpretation of Old and New Testaments, where he is a symbol of authority of prince to performances of judgement over people. Representations on handle of this sword − letter Sigma − beginning of the word Soter − Saviour, joint with crosses: Latin and Tau, and with letters A and Ω, and with Latin inscription: + HEC* FIGURA* VALET* ADAMORCM* REGUM* ET* PRINCIPUM* IRAS* IUDICUM, also refer to this function. On handle appear also representations four Animals from vision of prophet Ezecheiel around Lamb with cross T, and four Animals of Apocalypse around Lamb with Latin cross. These representations, appearing in mediaeval art, connected with Power and Authority: vide recto of so-called Reichskreuz, illustrate right of the rulers to performances the judgement in the name of Christ and on resemblance of Christ. Warn him also before the unjust sentences. Article permits, that Szczerbiec is the sword, which in one's own symbolical level fits in West-European iconography of the Authority and Power, especially in correspondence with so-called „Theory of two swords”, and is very original in own iconological program.

Bibliografia

Adamczuk A., Miniatury części pierwszej Dekretu Gracjana − „Pars prima”, jako odzwierciedlenie zmian w obrazowaniu stosunków regnum − sacerdotium. Studium ikonologiczne, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 78(2002), s.9-40.

Balzer O., Skarbiec i Archiwum Koronne w dobie przedjagiellońskiej, Lwów 1917.

Biborski M., Stępiński J., Żabiński G., Nowe badania nad Szczerbcem – mieczem koronacyjnym królów Polskich, „Studia Waweliana” 14(2009), s.235-252.

Dobrzeniecki T., Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, cz. 1-3, 17(1973)-19(1975).

Dobrzeniecki T., Teoria dwóch mieczy w programie sądu ostatecznego, „Rocznik Historii Sztuki” 21(1995), s.21-45.

Fillitz H., Die Insignien und Kleinodien des Heiligen Römischen Reiches. Wien und München 1954.

JanzSalisbury, Policraticus albo o paplaninie dworaków i przekazach filozofów, oprac., wprow. i konsultacja tłumaczenia L.Dubel, Lublin 2008.

Kantorowicz E. H., The King's Two Bodies, A study in Mediaeval Political Theology, Princeton 1957.

Kliger K., Nieznany typ denara Bolesława Śmiałego, „Wiadomości Numizmatyczne” 10(1966), z. 2, s.95-99.

Kürbis B., Sacrum i profanum, dwie wizje władzy w polskim średniowieczu, „Studia Żródłoznawcze” 22(1977), s.19-40.

Lileyko J., Regalia polskie, Warszawa 1987.

Morelowski M., Szczerbiec, Studia do dziejów Wawelu, mps w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu.

Morelowski M., Zabytki insygnialne i kościelne XII w. związane z Boleslawem Kędzieżawym i szkołą Godefroid de Claire, w: Prace Komisji Historii Sztuki, t.V, Kraków 1930-1934, nr 2, s.XXIX-XXX.

Mroczko T., Geneza ikonografii Apokalipsy wrocławskiej, „Rocznik Historii Sztuki” 7(1969), s.47-107.

Nadolski A., Szczerbiec, próba analizy bronioznawczej, „Acta Archaeologica Lodziensia” 1968, nr 17, s.105-123.

Novum Testamentum, extra canonem receptum, ed. Adolphus Hilgenfeld, fasciculus II, Barnabae Epistula, Lipsiae 1866, s. 29-31.

Rokosz M., Legenda Szczerbca, „Studia Historyczne” 31(1988), z.1, s.3-21.

Sadowski J. N., Miecz koronacyjny polski „Szczerbcem” zwany, w: Rozprawy AU, Wydz. Hist.-Filozof, ser. II, t. V, 1894, s.62-121.

Schramm P. E., Hereschaftszeicheichen und Staatssymbolik, Beitäge zu ihrer Geschichte vom dritten bis zum sechzehnte Jahrhundert, Stuttgart 1955-1956.

Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 1951.

Stickler A., Der Schwertbegriff bei Huguccio, „Ephemerides Iuris Canonici” 3(1947).

Stickler A., Sacerdotium et Regnum nei decretisti e primi decretalisti, „Salesianum” 15(1953), s.575-612.

[Stronczyński K.], Dawne monety polskie dynastyi Piastów i Jagiellonów, t. II, Piotrków 1884.

Sztuka polska przedromańska i romańska, red. M. Walicki, Warszawa 1971.

Ullmann W., Medieval Political Though, Harmondsworth, 19754.

Wojcieszczuk F. L., Tribunal ducis, przyczynek do historii oznak władzy zwierzchniej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 13(1965), nr1, s.65-71.

Żygulski jun. Z., Broń w dawnej Polsce, Warszawa 1982.

Żygulski jun. Z., Szczerbiec, w: Urbs celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, Kraków 2008.