Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1945-1955)

Bogdan Sekściński

Bogdan Sekściński Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Słowa kluczowe: historia Polski Ludowej; pozasądowe organy wymiaru sprawiedliwości; stalinizm w Polsce; Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym

Abstrakt

The Special Commission for Combating Misappropriation and Economic Sabotage (1945--1955) worked in the years 1945-1955. It was a typical institution of Polish Stalinism – an extra-constitutional administrative organ with police-prosecutor-judicial powers. A government department “to do anything”. A tool of repression in the hands of the Communist authorities of that time trying to liquidate free market economy and capitalist property as well as any opposition by all means. It played a decisive role in the so-called “battle over trade” (1947--1954), the result of which was an almost complete liquidation of the private industrial-commercial-service sector. The Special Commission imposed punishment for acts that were not crimes or even petty offences. In the scale of the whole country the Special Commission made over 460 thousand judicial decisions condemning the accused and sent more than 84 thousand people to forced labor camps. In 1946-1949 alone 33.322 people were detained in custody pending inquiry on the strength of decisions made by organs of the Special Commission. In the whole period when the Commission was working on the legal level its chairman was Roman Zambrowski vel Nusbaum Rubin.

Bibliografia

Barron J.: KGB, Warszawa 1990.

Bernaś F., Wilczur J.E.: Piekielny krąg. Z dziejów Czeka, GPU, NKWD, Warszawa 1995.

Белов Г.А.: Из истории Всероссийской Черезвычайной Комиссии, 1917--1921. Сборник документов, Moskwa 1958.

Burda A.: Zarys polskiego prawa państwowego, Lublin 1977.

Burda A.: Przymrozki i odwilże. Wspomnienia z lat 1945-1957, Lublin 1987.

Burda A., Klimowiecki R.: Prawo państwowe, Warszawa 1959.

Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949-1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.

Chajn L.: Kiedy Lublin był Warszawą, Warszawa 1964.

Chmielewski Z.: Słowo wstępne; Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami iSzkodnictwem Gospodarczym ogniwem systemu represji w Polsce w latach 1945-1955, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski, Szczecin 1998, s. 5-12.

Chojnowski G.: Wnioski, jakie wynikają dla Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu z analizy spraw o unieważnienie orzeczeń Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski, Szczecin 1998, s.93-96.

Courtois S., Werth N., Panné J.L., Paczkowski A., Bartosek K., Margolin J.L. [i in.]: Czarna księga komunizmu, Warszawa 1999.

Декреты Советской власти. Kоллектив авторов, t. 1, Moskwa 1957.

Domagalski W.: Działalność Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym − w świetle materiałów Komisji i jej Delegatury warszawskiej, „Archiwum Kryminologii”, t.22, 1996, s. 85-148.

Domagalski W.: Obóz pracy przymusowej w Mielęcinie, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1997, nr 15, s. 75-88.

Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski. Szczecin 1998.

Działocha K.: Zakres obowiązywania Konstytucji Marcowej, w: Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. M.Kallas, t. 2, Warszawa 1990.

Działocha K., Trzciński J.: Zagadnienie obowiązywania konstytucji marcowej w Polsce Ludowej 1944-1952, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977.

Fajst M.: Przepisy prawne regulujące funkcjonowanie Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1945-1955), Prawo karne w okresie stalinizmu, red. G. Rejman, „Studia Iuridica”, t. 35, 1999, s. 67-87.

Fajst M.: Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1945-1955) i jej ofiary, cz. II, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2000, nr 3-4, s. 96-140.

Fajst M.: Komisja Specjalna na tle innych instytucji quasi-sądowych, w: Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944-1956, red. W. Kulesza, A.Rzepliński, Warszawa 2001, s. 425-439.

Fengler B.: Wokół działalności Delegatury Komisji Specjalnej do Walki zNadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w województwie szczecińskim wlatach 1946-1950, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki zNadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski, Szczecin 1998, s. 77-86.

Fiedorczyk P.: Adwokaci w postępowaniu przed Komisją Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, „Palestra” 2001, nr 3-4, s. 80-90.

Fiedorczyk P.: System kar stosowanych przez Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, w: Przez tysiąclecia: państwo – prawo – jednostka. Materiały ogólnopolskiej konferencji historyków prawa. Ustroń, 17-20 września 2000 r., red.: A. Lityński, P. Fiedorczyk, Katowice 2001, s. 208-220.

Fiedorczyk P.: Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1945-1954. Studium historycznoprawne, Białystok 2002.

Grosse T., Grużewski J., Kozak M., Kula M., Meller M., Piasecki K., Piskorski P., Salak P., Woźniak M., Zalewsk i P.: Szarzy ludzie zaplątani w codzienności komunizmu, „Przegląd Historyczny”, t. 84, 1993, z. 3, s. 335-350.

Jarosz D., Wolsza T.: Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1945-1954), „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu”, t.34, 1993, s.7-36.

Jarosz D., Wolsza T.: Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1945-1954. Wybór dokumentów, Warszawa 1995.

Konefał J.: Zabić Wojciecha Lisa „Mściciela”. Studium jednej z komunistycznych zbrodni, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, w: Mielec i powiat mielecki w latach 1944-1956, red. Z. Nawrocki, J. Skrzypczak, Mielec 2005, s.82-111.

Korboński S.: The Jews and the Poles in World War II, New York 1989.

Kucharzewski J.: Od białego caratu do czerwonego, t.7, Warszawa 2000.

Ленин В.И.: Полное собрание сочинений, t. 35, Moskwa 1958-1966.

Ленин В.И.: Полное собрание сочинений, t. 36, Moskwa 1958-1966.

Ленинский cборник, t. 22, Moskwa 1932.

Lewandowski S.: Prawda o Komisji Specjalnej, „Słowo” 1993, nr102, s.3.

Lityński A.: O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.

Lityński A.: U progu pokoju: prawo karne z 16 listopada 1945 roku, „Z dziejów prawa” 2003, cz. 4.

Lityński A.: Sądy powszechne w Polsce (lipiec 1944–lipiec 1946). Kilka uwag o kadrach, „Z dziejów prawa” 2004, cz. 5.

Lityński A.: Historia prawa radzieckiego 1917-1991. Krótki kurs, „Miscellanea historico-iuridica”, t. 3, 2005, s. 139-175.

Macholak J.: Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie 1946-1954. Organizacja i działalność, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z.Chmielewski, Szczecin 1998, s. 35-45.

Melezini M.: Punitywność wymiaru sprawiedliwości karnej w Polsce w XX wieku, Białystok 2003.

Miążek R.: Opolska Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami iSzkodnictwem Gospodarczym (1950-1954), „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Opolu” 1994, z. 38, s. 77-87.

Paczkowski A.: Polacy pod obcą i własną przemocą, w: S. Courtois [i in.] Czarna księga komunizmu, Warszawa 1999, s. 341-366.

Pasek A.: Uwagi wokół działalności Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Specjalnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2002, nr 2367, s. 287-331.

Попов В.П.: Государственный террор в Советской России (1923--1953гг.). Источники и их интерпретация, „Отечественные архивы” 1992, No 2.

Rejman G.: Prawo okresu stalinowskiego – Zagadnienia wybrane – Prawo karne w latach 1944-1956, „Studia Iuridica”, t. 22, 1992.

Rogowska B.: Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym na Dolnym Śląsku w latach 1945-1947, w: Z badań nad dziejami Dolnego Śląska po II wojnie światowej, red. S. Dąbrowski, Wrocław 1993, s. 57-89.

Rusek M.: Właściwość rzeczowa Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w latach 1946-1949 na przykładzie krakowskiej Delegatury, w: Krakowskie studia z historii państwa i prawa, red. W. Uruszczak, D. Malec, Kraków 2004, s.269-280.

Sekściński B.: Początki działalności Lubelskiej Delegatury Komisji do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1946), „Studia Iuridica Lublinensia”, t. 3, 2004, s. 169-187.

Sekściński B.: Stosowanie tymczasowego aresztowania przez Lubelską Delegaturę Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1946), „Studia Iuridica Lublinensia”, t.4, 2004, s. 225-246.

Sekściński B.: Prawne podstawy stosowania tymczasowego aresztowania przez organy Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1945-1950), „Studia Iuridica Lublinensia”, t. 5, 2005, s. 161-183.

Sekściński B.: Środki przymusu stosowane przez Delegaturę Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Lublinie (1946-1954), „Studia Iuridica Lublinensia”, t. 7, 2006, s. 195-220.

Sekściński B.: Kara obozu pracy w orzecznictwie Lubelskiej Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1950-1954), „Studia Iuridica Lublinensia”, t.9, 2007, s.95-121.

Sekściński B.: Represjonowanie chłopów w czasie egzekucji świadczeń rzeczowych na Lubelszczyźnie w latach 1946-1947, „Prace Historyczno-Archiwalne”, t. 21, 2009, s.135-166.

Sekściński B.: Lubelska Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1946-1950), „Dzieje Najnowsze” 2010, nr2, s. 151-171.

Sekściński B.: Studenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego wobec antykościelnej polityki PRL-u (1944-1961), „Saeculum Christianum” 2010, nr 1, s. 107-158.

Sekściński B.: Lubelska bitwa o handel (1946-1954), „Zeszyty Historyczne Win-u” 2010, nr 32-33, s. 297-322.

Sekściński B.: Kadry Lubelskiej Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1946-1955), „Prace Historyczno--Archiwalne”, t. 22, 2010, s. 157-168.

Sidorkiewicz K.: Represje organów wymiaru sprawiedliwości w sprawach politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945-1956. Toruń 2005, s. 369-374: Represje pozasądowe. Działalność Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami iSzkodnictwem Gospodarczym w sprawach politycznych.

Siedlarek J.: Organizacja i podstawy prawne działania Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym wSzczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski, Szczecin 1998, s. 13-34.

Skobelski R.: Działalność Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami iSzkodnictwem Gospodarczym na Ziemiach Odzyskanych w latach 1950-1954, w: Europa Środkowo-Wschodnia. Ideologia, historia a społeczeństwo. Księga poświęcona pamięci Profesora Wojciecha Peltza, red. J. Dudek, D. Janiszewska, U.Świderska-Włodarczyk, Zielona Góra 2005, s.311-320.

Skonieczny T.: Postawy chłopów wobec koncepcji i poczynań PPR (PZPR) w początkowej fazie kolektywizacji polskiego rolnictwa (1948-1949), Słupsk 2009.

Smaga J.: Narodziny i upadek imperium. ZSRR 1917-1991, Kraków 1992.

Sobczak J.: Udział Polaków w tworzeniu i umacnianiu państwowości radzieckiej wpierwszych latach jej istnienia (1917-1928), Warszawa 1984.

Sołtysiak G.: Komisja Specjalna do Walki, „Karta” 1991, z. 1, s. 81-97.

Szabo M.: Wnioski, jakie wynikają dla Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu z analizy spraw o unieważnienie orzeczeń Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski, Szczecin 1998, s. 87-92.

Szczepański D.: Sprawozdanie z działalności Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym z lat 1946-1949, „Teki Archiwalne”, t. 3, 1998, s.141-166.

Szuba L.S.: Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym i jej delegatura bydgoska (1945-1954), Toruń 2009.

Tomczyk W.: Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Rzeszowie 1946-1954, Rzeszów 2007, Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa: http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra – dostęp: 2010.09.02.

Tomkiewicz R.: Olsztyńska Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1945-1954, Olsztyn 1995.

Tomkiewicz R.: Personel sędziowsko-prokuratorski Komisji Specjalnej do Walki zNadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym (na przykładzie Delegatury w Olsztynie 1945-1954), w: Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce 1944--1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2001, s. 461-473.

Trzciński J.: Instytucje ustrojowe okresu przejściowego 1944-1947, w: Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. M. Kallas, t.2, Warszawa 1990.

Turlejska M.: Te pokolenia żałobami czarne… Skazani na śmierć i ich sędziowie, Warszawa 1990.

Werth N.: Czerwony terror, w: S. Courtois [i in.] Czarna księga komunizmu, Warszawa 1999, s.84-92.

Więcławski B.: Z działalności Delegatury Komisji Specjalnej w Poznaniu 1946-1954, „Kronika Miasta Poznania” 1995: Bitwa o handel, z.3, s.193-222.

Wiśniewski A.: Analiza prawna orzeczeń Komisji Specjalnej do Walki zNadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, w: Działalność Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w Szczecinie w latach 1945-1954. Materiały z konferencji naukowej z 20 marca 1998 r., red. Z. Chmielewski, Szczecin 1998, s. 47-74.

В.И. Ленин и ВЧК. Сборник документов (1917-1922 гг.), Moskwa 1987.

Wolsza T.: Obozy pracy niewolniczej w Polsce. Dokumenty ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum Generała Sikorskiego w Londynie, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu”, t. 36, 1993, s. 128--140.

Wolsza T.: Obozy na ziemiach polskich w latach 1945-1956, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001, s.80-98.

Wolsza T.: W cieniu Wronek, Jaworzna i Piechcina… 1945-1956, Warszawa 2003.

Zaćmiński A.: Bydgoska Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami iSzkodnictwem Gospodarczym (1946-1954), w: Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów, red. Z. Biegański, W. Jastrzębski, Bydgoszcz 2001, s. 323-368.

Zaćmiński A.: Bydgoszczanie przed obliczem Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Specjalnym (1946-1954), „Kronika Bydgoska”, t. 22, 2001, s.55-79.

Zaćmiński A.: Przestępstwa polityczne w orzecznictwie Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1950-1954, „Pamięć iSprawiedliwość” 2008, nr 1, s.321-343.

Zamorski K., Starzewski S.: Sprawiedliwość sowiecka, Warszawa 1994.

Zand H.: Spór o władzę po przewrocie październikowym 1917 r., Warszawa 1964.

Ziemba Z.A.: Prawo przeciwko społeczeństwu. Prawo karne w latach 1944-1956, Warszawa 1997.