Czas sakralny i czas świecki w Sielankach Szymona Szymonowica

  • Cecylia Galilej Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych
Słowa kluczowe: czas w dziele literackim; typy i odmiany czasu; koncepcje czasu w renesansie i baroku; sielanka; archetyp; mit

Abstrakt

This paper studies the temporal problem, in particular the conception of the sacral and lay time in Szymon Szymonowic’s most representative work Sielanki (1614). These two types of time: sacral (typically religious – catholic in a narrower scale, and on the other hand broader mythical) and lay (made external above all through the linear time of the world, man and events, and partly as the cyclical and universal dimension of farming) are seemingly opposite, yet they are in fact complimentary. The time of God is manifested only in a relation to man and each time it is referred to the hero’s situation outlined in the work. Now the sacral sphere is evoked by the mythological elements and is revealed by the archetypal code, supratemporal, and collective pattern of human attitudes and behaviours. The lay time is by the nature of things concentrated on each aspect of human life (the time of the world, the nation, and man; the biological time and psychological time). This profound interest in man is in the Sielanki a manifestation of the humanistic in which to perceive the human person. The time is therefore an anthropological category for Szymonowic. With regard to the grammatical and lexical repertoire of temporal lexemes it is limited and conventional. In its overall aspect, however, the writer’s temporal words and descriptive constructions are linked with the multifaceted contextual analysis and present in the Sielanki the whole panorama of temporal types often found in various sets and subtypes of the literature of renaissance and baroque.

Bibliografia

Juszczyk A., Czas w dziele literackim, w: Język polski. Encyklopedia szkolna, red. M. Tomczyk, Kraków 2004, s. 109.

Backvis C., Panorama poezji polskiej okresu baroku, t. II, Warszawa 2003.

Bogucka M., Uwagi o pojmowaniu czasu w Rzeczypospolitej szlacheckiej XVI-XVII wieku, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987, s. 347-367.

Buczyńska-Garewicz H., Metafizyczne rozważania o czasie. Idea czasu w filozofii i literaturze, Kraków 2003.

Chrząstowska B., Wysłouch S., Poetyka stosowana, Warszawa 1987.

Chemperek D., Metafory i symbole temporalne w poezji Daniela Naborowskiego, w: Literatura polskiego baroku. W kręgu idei, red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński, Lublin 1995, s. 359-380.

Czas i przestrzeń w języku, red. R. Laskowski, Katowice 1986.

Czas w kulturze, wstęp i oprac. A. Zajączkowski, Warszawa 1987.

Drabarek B., Falkowski J., Rowińska L., Słownik motywów literackich, Warszawa 1998.

Drob J., Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, Lublin 1998.

Eliade M., Sacrum. Mit. Historia, Warszawa 1974.

Ingarden R., Czas przedstawiony i perspektywy czasowe. O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury, Warszawa 1988.

Michałowska T., Znaki czasu w poezji Kochanowskiego, w: Poetyka i poezja. Studia i szkice staropolskie, Warszawa 1982, s. 341-395.

Niczyporuk D., Światopogląd a waloryzacja czasu, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia” Sectio I vol. 24/6(1999), s. 93-106.

Pàttaro G., Pojmowanie czasu w chrześcijaństwie, w: Czas w kulturze, wstęp i oprac. A. Zajączkowski, Warszawa 1987, s. 291-329.

Pawełczyńska A., Czas człowieka, Wrocław 1986.

Pelc J., Wstęp do: Sz. Szymonowic, Sielanki i pozostałe wiersze polskie, Wrocław 1964, s. III-CX.

Piekarczyk S., Czas w modelu świata człowieka średniowiecznego, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987, s. 291-317.

Pogonowska E., Pożoga Zofii Kossak-Szczuckiej jako przekaz mityczny, referat wygłoszony na konferencji poświęconej życiu i twórczości Zofii Kossak-Szczuckiej, Kraków 19 X 2007.

Prokop J., Uniwersum polskie. Literatura. Wyobraźnia zbiorowa. Mity polityczne, Kraków 1993.

Przybylski R., Et in Arcadia ego. Esej o tęsknotach poetów, Warszawa 1966.

Rzehak W., Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 2004.

Sinielnikoff R., Określniki czasu w prozie Łukasza Górnickiego, „Prace Filologiczne” 34(1988), s. 83-107.

Skubalanka T., Historyczna stylistyka języka polskiego, Wrocław 1984.

Skubalanka T., Lingwistyczna kategoria czasu w narracji epickiej i lirycznej, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 30(1988), z. 1-2, s. 113-127.

Stępień P., „Na niebie wszystkie rzeczy dobrze są zrządzone” – harmonia wszechświata a mikrokosmos folwarku. O Żeńcach Szymona Szymonowica i ich związkach z myślą neoplatońską, w: Inspiracje platońskie literatury staropolskiej, red. M. Hanusiewicz, A. Karpiński, Warszawa 2000, s. 172-187.

Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987.

Styl i czas, „Stylistyka” 16(2007).

Szacka B., Przeszłość w świadomości inteligencji polskiej, Warszawa 1983.

Tarkowska E., Czas w społeczeństwie. Problemy, tradycje, kierunki badań, Wrocław 1987.

Tazbir J., Czas w kulturze staropolskiej, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987, s. 325-326.

Wilkoń A., Funkcja kategorii czasu i aspektu w tekstach artystycznych, w: Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego, red. T. Skubalanka, Lublin 1988, s. 9-17.

Wiśniewska H., Funkcje czasu teraźniejszego (na przykładzie utworów S. F. Klonowica), w: Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego, red. T. Skubalanka, Lublin 1988, s. 73-80.

Zawirski Z., Rozwój pojęcia czasu, „Kwartalnik Filozoficzny” 1935, z. 1, s. 48-121.

Ziomek J., Renesans, Warszawa 2002.

Opublikowane
2019-10-04
Dział
Artykuły