Zur Relevanz der kognitiven Neurowissenschaft für die Glottodidaktik. Neurobiologische Korrelate des impliziten und expliziten (Sprach)Wissens

Barbara Sadownik

Barbara Sadownik Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Słowa kluczowe: glottodydaktyka; neuronauka poznawcza; modularność ludzkiego mózgu; metody obrazowania pracy mózgu; utajona wiedza o języku typu implicite a wiedza jawna typu explicite; pamięć

Abstrakt

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Znaczenie neuronauki poznawczej dla glottodydaktyki neurobilologiczne korelaty utajonej wiedzy o języku typu implicite i wiedzy jawnej typu explicite

Autorka wychodzi z założenia, że złożoność i wieloaspektowość przedmiotu badań glottodydaktyki wymaga interdyscyplinarnego otwarcia w zakresie niezbędnym do rozwiązywania podstawowych problemów badawczych. Szczególnie obiecująca wydaje się być perspektywa stopniowego zbliżania się dwóch pierwotnie odrębnych dziedzin wiedzy: neurobiologii, badającej mózg człowieka, oraz psychologii procesów poznawczych, badających ludzki umysł. Artykuł omawia intensywny rozwój dyscypliny zwanej neuronauką poznawczą (cognitive neuroscience) i podkreśla jej znaczenie dla dalszego rozwoju badań glottodydaktycznych. Na wstępie został poruszony problem modularności ludzkiego mózgu i złożonej relacji między umysłem a mózgiem. Nowe światło na modularność mózgu rzuciły nowoczesne metody neuroobrazowania funkcjonalnego. Autorka wskazuje na fakt, że obecnie ocenie neuroobrazowej i psycholingwistycznej poddawani są nie tylko pacjenci z chorobami neurologicznymi, lecz również osoby zdrowe. Dzięki temu można łatwiej poznać mózgową lokalizację określonych funkcji poznawczych.

Dalsze rozważania autorki koncentrują się wokół dwóch zasadniczych rodzajów wiedzy, gromadzonej w pamięci trwałej i na ich neuronalnych korelatach. W literaturze neurobiologicznej dominuje pogląd, iż wiedza „jak”, tj. intuicyjna wiedza typu implicite, i wiedza „że”, tj. świadoma wiedza o świecie/o języku, względnie wiedza proceduralna i deklaratywna, stanowią dwa odrębne systemy wiedzy, związane z różnymi strukturami ośrodkowego układu nerwowego. Strukturą najczęściej wiązaną z pamięcią deklaratywną jest hipokamp i przylegająca do niego kora mózgu. Pamięć niedeklaratywna zlokalizowana jest w strukturach związanych z układem ruchu, głównie w jądrach podstawowych oraz móżdżku. Wyniki badań dotyczących relacji występujących między wiedzą metajęzykowa, czyli jawną wiedzą o języku a wiedzą utajoną, typu implicite w procesie akwizycji języków obcych, potwierdzają także tezę, że odrębne obszary kory mózgowej zaangażowane są w przetwarzanie, wytwarzanie struktury (składni) i znaczenia (semantyki) wypowiedzi zdaniowej. Bardzo obiecującym kierunkiem badań w oparciu o metody obrazowania pracy mózgu wydaje się być analiza związku między emocjami a pamięcią.

Autorka reprezentuje pogląd, że weryfikacja i następnie integracja wysiłków badawczych, podejmowanych zwłaszcza na gruncie neuronauki poznawczej stwarza możliwość ustawicznego korygowania (drogą racjonalnej dyskusji) hierarchii celów i problemów badawczych na gruncie glottodydaktyki.

Bibliografia

Butzkamm, W. / Butzkamm, J. (1999). Wie Kinder sprechen lernen. Kindliche Entwicklung und die Sprachlichkeit des Menschen. Tübingen: Francke.

Broca, P. (1861). Remarques sur le siège du langages articulé survie d’une observation d’aphemie (perte de la parole). In: Bull. Soc. Anat. 36, S. 330-357.

Caplan, D. (1980). Biological studies of mental processes. London: Cambridge, Mass.

Chomsky, N. (1984). Modular approaches to the study of the mind. San Diego: State University Press.

Chomsky, N. (1999). Sprache und Politik. Frankfurt a.M.: Philo.

Changeux, J.-P. (1984). Der neuronale Mensch. Wie die Seele funktioniert – die Endeckung der neuen Gehirnforschung. Reinbek: Rowohlt.

Crick, F. (1994). Was die Seele wirklich ist. Die naturwissenschaftliche Erforschung des Bewusstseins. München: Artemis und Winkler.

Crick, D. / Koch, C. (1995). Are we aware of neural activity in primary visual cortex?. In: Nature 375, S. 121-123.

Damasio, R. A. (2004). Ich fühle, also bin ich. Die Entschlüsselung des Bewusstseins. Berlin: List.

Damasio, R. A. (2006): Descates’ Irrtum. Fühlen, Denken und das menschliche Gehirn. Berlin: List Taschenbuch.

Damasio, R. A., Damasio, H. (1992). Sprache und Gehirn. In: Spektrum der Wissenschaft 11, S. 80-92.

Eccles, J. C. (1994). Wie das Selbst sein Gehirn steuert. München: Piper.

Edelman, G. M. (2004). Das Licht des Geistes. Wie Bewusstsein entsteht. Düsseldorf, Zürich: Patmos.

Ellis, N. (ed.) (1994). Implicit and Explicit Learning of Languages. San Diego: Academic Press.

Fletcher, P. C. / Zafiris, O. / Frith C. D. / Honey R. A. / Corlett, P. R. / Zilles K./ Fink G. R. (2005). On the benefis of not trying: brain activity and connectivity reflecting the interactions of explicit and implicit sequence learning. In: Cereb. Cortex, 15 (7), S.1002-1015.

Forman M. S. / Trojanowski, J. Q. / Lee, V. M.-Y. (2004). Neurodegenerative diseases: a decade of discoveries paves the way for therapeutic breakthroughs. In: Nature Medicine, 10 (10), S. 1055-1063.

Gazzaniga, M. S. / Ivry, R. B. / Mangun, G. R. (1998). Cognitive Neuroscience: The Biology of the Mind. New York: Norton.

Friederici, A. D. (1984). Neuropsychologie der Sprache. Stuttgart: Kohlhammer.

Goodglass, H. (1993). Understanding aphasia. San Diego, CA: Academic Press.

Hüsing, B. / Jäncke, L. / Tag, B. (2006). Impact Assessment of Neuroimaging. Zürich/Singen: Hochschulverlag AG.

Jäncke, L. (2005). Methoden der Bildgebung in der Psychologie und den kognitiven Neurowissenschaften. Stuttgart: Kohlhammer.

Kandel, E. R. (2006). Auf der Suche nach dem Gedächtnis. Die Entstehung einer neuen Wissenschaft des Geistes. München: Siedler 2006.

Karnath, H.-O. / Thier, P. (eds.) (2006). Neuropsychologie. Heidelberg: Springer.

Knowlton, B. J. / Squire, L. R. (1993). The learning of categories: Parallel brain systems for item memory and category knowledge. In: Science 262, S. 1747-1749.

Kolb, B. / Whishaw, I. (1996). Neuropsychologie. Heidelberg: Spektrum Akademischer Verlag.

Lieberman, P. (1984): The Biology and Evolution of Language. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

Kornack, D. R. / Rakic, P. (2001). The generation, migration, and differentiation of olfactory neurons in the adult primate brain. In: Proceedings of the National Academy of Science USA, Vol. 98, Nr. 8, S. 4752-4757.

Metzinger, T. (1993): Die gegenwärtige Situation in der Philosophie des Geistes. In: Information Philosophie 4, S. 14-24.

Metzinger, T. (1996). Bewusstsein. Beiträge aus der Gegenwartsphilosophie. Paderborn: Schöningh.

Paradis, M. (1994). Neurolinguistic Aspects of Implicit and Explicit Memory: Implications for Bilingualism and SLA. In: N. Ellis (ed.). Implicit and Explicit Learning of Languages. San Diego: Academic Press, S. 393-419.

Paradis, M. (2000). The neurolinguistics of bilingualism in the next decades. In: Brain and Language 71, 2000, S. 178-180.

Pascual-Leone, A. / Torres, F. (1994). Plasticity of the sensorimotor cortex representation of the reading finger in Braille readers. In: Brain 116, 2, S. 39-52.

Pinker, S. (2000). Wörter und Regeln. Die Natur der Sprache. Heidelberg: Spektrum Akademischer Verlag.

Pishwa, H. (1998). Kognitive Ökonomie im Zweisprachenerwerb. Tübingen, Narr 1998.

Popper, K. R. / Eccles, J. C. (1982). Das Ich und das Gehirn. München: Piper.

Roth, G. (2003). Das Gehirn und seine Wirklichkeit. Kognitive Neurobiologie und ihre philosophischen Konsequenzen. Frankfurt am Main: Suhrkamp.

Raichle, M. E. (1998). Behind the scenes of functional brain imaging: A historical and physiological perspective. In: Proceedings of the National Academy of Sciences 95, S. 765-772.

Raichle, M. E. (2000). A brief history of human functional brain mapping. In: A. Toga & J. C. Maziotta (eds.). Brain Mapping. San Diego, San Francisco, New York, Botson, London, Sydney, Tokyo: Academic Press, S. 33-75.

Sadownik, B. (2006). Zur Relation zwischen explizitem und implizitem Grammatikwissen im unterrichtlichen Fremdsprachenerwerb. Lubelskie Materiały Neofilologiczne 30, Lublin: Wydawnictwo UMCS, S. 66-93.

Shors, T. J. / Miesegeas, G. / Beylin, A. / Zhao, M. / Riedel, T. / Gould, E. (2001). Neurogenesis in the adult is involved in the formation of trace memories. In: Nature 410, S. 372-376.

Squire, L. R. (1987). Memory and the Brain. New York: Oxford Academic Press.

Squire L. R., Zola-Morgen S. (1991). The medial temporal lobe memory system. Science 253, S. 1380-1386.

Squire, L. R. / Kandel, E. (1999). Gedächtnis. Heidelberg, Berlin: Spektrum.

Tulving, E. / Craik, F. (ed.) (2000). The Oxford handbook of memory. Oxford: Oxford University Press.

Ullman, M. / Bergida R. / O’Craven, K. M. (1997a). Distinct fMRI activation patterns for regular and irregular past tense. In: NeuroImage 5 , S. 5-49.

Ullman M. / Corkin, S. / Coppola, M. / Hickok, G. / Growdon, J.H. / Koroshetz, W. J. / Pinker, S. (1997b): A neural dissociation within language: Evidence that the mental dictionary is part of declarative memory, and that grammatical rules are processed by the procedural system. In: Journal of Cognitive Neuroscience 9, s. 289-299.

Unger, J. / Spitzer, M. (2000). Bildung neuer Nervenzellen in alten Gehirnen? Ein kritischer Überblick über das Problem der postnatalen Neurogenese. In: Nervenheilkunde 19, S. 65-68.

Wang, G.J. et al. (1999). Regionl brain metabiloc activition during cravings elicited by recall of previous drug experiences. In: Life Sciences 64, S. 775-794.

Wernicke, C. (1874). Der aphasische Symptomenkomplex. Breslau: Cohn & Wegert.