Kompozycja wypowiedzi w ujęciu greckiej szkoły retorycznej

  • Jarosław Nowaszczuk Arcybiskupie Wyższe Seminarium Duchowne w Szczecinie
Słowa kluczowe: grecka szkoła retoryczna; budowa wypowiedzi; kompozycja mowy; Koraks i Tejzjasz; Retoryka Arystotelesa; części mowy; argumentacja retoryczna; schemat wypowiedzi; naturalny porządek wypowiedzi; artystyczny porządek wypowiedzi

Abstrakt

[Abstrakt tylko w j. niemieckim / Abstract only in German]

Komposition der Rede in Anlehnung an die Griechische Schule der Rhetorik

Die Frage nach, was sich in einer Rede befinden soll und wie die einzelnen Teile des Inhalts geordnet werden müssen, war präsent schon in der frühen Rhetorik und galt immer als der Interessengegenstand in diesem Bereich des Wissens.

Seit den legendären Korax und Teisias, über die Lehren der ersten Sophisten, Isokrates und Platon, Vertreter der zweiten Sophistik, Aristoteles, bis zu Hermagoras und Hermogenes, war die Redestruktur der Gegenstand von rhetorischen Untersuchungen und Besprechungen. Zuerst bediente man sich der sogenannten „natürlichen Ordnung der Dinge“ (ordo naturalis), also der angeborenen und oft unaufgeklärten Art und Weise von Schilderung eines Sachverhalts. Später teilte man die Rede in einzelne Teile, unter denen als fundamental Darlegung des Sachverhalts und Beweisführung gelten, was bei Aristoteles πρόϑεσις und πίστις genannt wird. Diesen zwei Grundelementen wurden noch andere zugegeben und das waren die Einleitung (προ- οίμιον), Erzählung (διήγησις), Vorwürfe (διαβολῆ), Das Entkräften von Argumenten des Gegners (λύσις), die Fragenstellung (ἐρώτησις) und der Redeschluss (ἐπίλογος). Die Zahl dieser Elemente ist jedoch bei verschiedenen Autoren unterschiedlich. Was noch betont werden soll, ist, dass die Redestrukturen nicht im Widerspruch zueinander stehen. Sie entwickeln die von den Vorgängern ausgearbeiteten Konzepte.

Bibliografia

Bieńkowski T.: Proëmium. Antyczna teoria wstępu do mowy, „Meander” 1965, nr 1, s. 12-34.

Cichocka H., Lichański J., Vollkmann R.: Zarys historii retoryki. Od początku do upadku cesarstwa bizantyjskiego, Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego 1993.

Gajda J.: Sofiści, Warszawa: Wiedza Powszechna 1989.

Hamberger P.: Die rednerische Disposition in der alten TEXNH PHTOPIKH, Paderborn 1914.

Heath M.: Komentarz, [w:] Hermogenes, On Issues, Oxford: Clarendon Press 1995.

Kennedy G.: Classical Rhetoric and its Christian and Secular Tradition from Ancient to Modern Times, London: Croom Helm 1980.

Kennedy G.: The art of persuasion in Greece, t. 1, Princeton, N.J.: Princeton University Press 1963.

Kennedy G.: The art of rhetoric in the Roman World, Princeton, N.J.: Princeton University Press 1972.

Korolko M.: Sztuka retoryki, Warszawa: Wiedza Powszechna 1990.

Kowalski G.: De arte rhetorica, Leopoli 1937.

Kowalski G.: De artis rhetoricae originibus quaestiones selectae, Leopoli: Societas Litterarum 1933.

Lichański J.: Co to jest retoryka?, Kraków: PAN 1996.

Maykowska M.: Klasyczna teoria wymowy, Warszawa: Kasa im. J. Mianowskiego 1936.

Navarre O.: Essai sur la rhétorique Grecque avant Aristotle, Paris: Hachette 1900.

Oesterreich P. L.: Fundamentalrhetorik. Untersuchung zu Person und Rede in der Öffentlichkeit, Hamburg: Meiner 1990.

Papadimitriu E.: Ethische und psychologische Grundlagen der Aristotelischen Rhetorik, Frankfurt am Main: Peter Lang 1979.

Patillon M.: La théorie du discours chez Hermogène le rhéteur. Essai sur la structure de la rhétorique ancienne, Paris: Les Belles Lettres 1988. Études anciennes. Série grecque.

Podbielski H.: Wstęp, [w:] Arystoteles, Retoryka. Poetyka. Przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa: PWN 1988, s. 3-60.

Podbielski H.: Przypisy, [w:] Arystoteles, Retoryka. Poetyka. Przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa: PWN 1988, s. 369-466.

Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: OBTA 1996

Sarnowska-Temeriusz E.: Przeszłość poetyki. Od Platona do Gianbattisty Vica, Warszawa: PWN 1995.

Sinko T.: Literatura grecka, t. 1, cz. 2, Kraków: PAU 1932.

Stefańczyk A. P.: Teoretyczne założenia „Retoryki” Arystotelesa, [w:] Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: OBTA 1996, s. 35-49.

Tuszyńska-Maciejewska K.: „Meneksenos” jako platońska próbka retoryczna, [w:] Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, red. M. Grzesiowski, Warszawa: OBTA 1996, s. 19-34.

Vollkmann R.: Wprowadzenie do retoryki, [w:] Ci chocka H., Lichański J., Vollkmann R.: Zarys historii retoryki. Od początku do upadku cesarstwa bizantyjskiego, Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego 1993, s. 109-191.

Wooten W. C., Introduction, [w:] Hermogenes’ On Types of Style, Chapel Hill: The University of North Carolina Press 1987, s. 1-41.

Zieliński T., Srebrny S.: Literatura starożytnej Grecji epoki niepodległości, cz. 1: Zarys ogólny, Warszawa: Wyd. J. Mortkowicza 1923.

Opublikowane
2019-10-02
Dział
Artykuły