Miniatura przedstawiająca Matkę Boską Apokaliptyczną z Mszału kolegiaty kieleckiej
Abstrakt
Miniatura z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu (wym.: 7 cm wys. X 6,5 cm szer.) znajduje się na 326 karcie Mszału kolegiaty kieleckiej (ob. przech. w Skarbcu katedralnym w Kielcach). Czas powstania iluminacji wyznacza się na koniec XV wieku, natomiast autorstwo przypisuje się krakowskiemu Mistrzowi Pontyfikału biskupa Fryderyka Jagiellończyka. Miniatura pod względem artystycznym i ikonograficznym jest bardzo cennym zabytkiem. Została włączona w ramy nurtu graficznego występującego w gotyckim małopolskim malarstwie książkowym w latach 1490 – 1505. Dostrzega się w niej wpływy drzeworytów południowoniemieckich końca XV wieku. Świadczy o tym zaczerpnięty stamtąd przez iluminatora charakterystyczny kanon postaci oraz technika pracy Mistrza, w której ujawniają się znamiona grafiki.
Iluminacja z Mszału kolegiaty kieleckiej zwraca uwagę interesującą koncepcją ikonograficzną. Atrybutem pozwalającym zidentyfikować kielecką Madonnę jako Apokaliptyczną jest znajdujący się u Jej stóp półksiężyc. Od klasycznych całopostaciowych przedstawień odróżnia ją ujęcie w półfigurze. Jest ona jednocześnie przykładem redukcji atrybutów – występuje tu jedynie półksiężyc, brak natomiast mandorli słonecznej oraz korony na głowie. Konwencja obrazowa półpostaci Matki Boskiej z Dzieciątkiem znana i stosowana była w niemieckiej grafice XV wieku. Taka formuła ikonograficzna rozpowszechniona przez grafikę zyskała popularność krakowskim drzeworytnictwie połowy XVI wieku.
Bibliografia
Biernacka M., Niepokalane Poczęcie, w: Ikonografia nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce, red. J. Pasierb, t. I: Maryja Matka Chrystusa, Warszawa 1987.
Blanchon-Lasserve P., Ecriture et enluminure des manuscrits IX-XII siecle. Histoire et techniques, Bruxellet 1926.
Bracha F., Historia mariologii polskiej, w: Gratia Plena. Studium teologiczne o Bogurodzicy, red. B. Przybylski OP, Poznań 1965.
Buxakowski J., Najświętsza Maria Panna w liturgii, w: Gratia Plena. Studium teologiczne o Bogurodzicy, red. B. Przybylski OP, Poznań 1965.
CenninoCennini , Rzecz o malarstwie, oprać. J. Zamoyski, Wrocław 1955.
Cibulka J., Kuronowana Asumpta na palmisici, w: Sbornik ku sedmdesatym narożeniam Karla Madia, Praha 1929.
Culter A., M u lier Amicta Sole and Her Attendants, „Journal of Warburg and Courtland Instituts” 29(1966).
Dąbowna B., Warsztat malarza cechowego w Polsce, „Studia Renesansowe” 4(1964).
Diringer D., The hand-produced book. New York 1953.
Fischer J. L., Handbuch der Glasmalerei, Leipzig 1914.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa: Instytut PAX 1990.
Gadomski J., Małopolskie malarstwo tablicowe, Warszawa: PWN 1981.
Gładysz B., Dogmatyczne teksty w poetyckich utworach Seduliusza. Studium z historii dogmatów V wieku, Poznań 1930.
Gładysz B., Sekwencje mszalne XV wieku, „Ateneum Kapłańskie” 33(1934).
Grzybkowski A., Wariant ikonograficzny Assunty z k o b iec ą maską lunarną, w: Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978.
Incunabulae Que In Bibliothecis Poloniae Asservantur, moderante A. Kawecka-Gryczowa, Vratislaviae-Varsovia-Cracovia 1970.
Jankowski A., Apokalipsa św. Jana. Wstęp, przekład z oryginału i komentarz, Poznań 1959.
Karłowska-Kamzowa A., Słowo i obraz, w: Średniowieczna książka rękopiśmienna ja k o dzieło sztuki, Gniezno 1993.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III, z. 4: Powiat kielecki.
Kloss E., Die schlessichte Buchmalerei des Mittelalters, Berlin 1942.
Kowalski S., Wielki znak na Niebie (Apok. 21,1-6), „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 4 (1951 ).
Kruszelnicka J., Dawny Ołtarz Pięknej Madonny toruńskiej, „Teka Komisji Historii Sztuki IV” , Toruń 1968.
Kruszelnicka J., Ze studiów nad rzeźbą czasów Kopernika na ziemi chełmińskiej, „Rocznik Muzeum w Toruniu ” 5(1973).
Lepszy L., Pergaminiści i papiernicy krakowscy, „Rocznik K rakowski” 4(1900).
Levi D ’ Ancona M., The Iconographie of the Immaculate Conception in the Middle Ages and Early Renaissance, New York 1957.
Looveren van L. H., Speculum Humanae Salvationis, w: Lexicon der christlichen Ikonographie, red. E. Kirschbaum, Nachtrage 1972, t. IV.
Male E., L’art religieux de la fin du Moyen Age, Paris 1949.
Miodońska B., Malarstwo miniaturowe, w: Sztuka w Krakowie 1300-1550, red. A. Bochnak, Kraków 1964.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993.
Miodońska B., Organizacja i technika pracy iluminatorów małopolskich w latach 1400-1520, w: Symbolae Historiae Artium, Warszawa 1986.
Miodońska B., Rex Regum i Rex Poloniae w dekoracji malarskiej Graduału Jana Olbrachta i Pontyfikału Erazma Ciołka, Krakow 1979.
Obertyński Z., Pontificale Arcybiskupa lwowskiego Jana Rzeszowskiego w Bibliotece Kapitulnej w Gnieźnie, Lwow 1930.
Olszewski A. M., Mulier Amicta Sole w sztuce gotyku w Polsce, „Nasza Przeszłość” 82 (1994).
Pieńkowska H., Średniowieczna pracownia malarska w Krakowie, Kraków 1951.
Pietkun W., Maryja Matka Chrystusa. Rozwój dogmatu maryjnego, Warszawa 1954.
Podlacha W., Miniatury modlitewnika króla Władysława Warneńczyka, w: Modlitewnik Władysława Warneńczyka w zbiorach Biblioteki Bodleańskiej, Lwów 1929.
Potkowski E., Produkcja książki rękopiśmiennej w Polsce w XV stuleciu, Warszawa 1980.
Ringbom S., Maria in Sole and the Virgin of the Rosary, „Journal of Warburg and Coutland Instituts" 25(1962).
Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1979.
Schramm A., Der Bilderschmuck der Frühdrucke, Leipzig 1921, t. I.
Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002, wydanie II, poprawione.
Sitkowski T., Dlaczego Kościół poświęcił Matce Bożej Dzień Sobotni?, „Ruch Biblijny i Liturgiczny ” 1(1948).
Smeyers H., „La miniature” . Typologie des sources du Moyen Age Occidental, Brepols 1974.
Smo1eń W., Ilustracja kościelnych świąt w Polsce, Lublin 1981.
Speculum Humanae Salvationis, wyd. J. Ltitz, P. Perdrizet, Muhlhausen-Leipzig 1907.
Stefaniak L., Interpretacja 12 rozdziału Apokalipsy w świetle historii egzegezy, Poznań 1957.
Steinmann O., Apokaliptische Frau, w: Marienlexicon, red. R. Baumer, St. Ottilien 1994, t. I.
Winiarski K., Matka Najświętsza w Piśmie Świętym, w: Gratia Plena. Studium teologiczne o Bogurodzicy, red. B. Przybylski OP, Poznań 1965.
„Własność ruchoma kapituły katedralnej w Kielcach” , Archiwum Kurii Diecezjalnej w Kielcach, Akta kolegiaty kieleckiej: sygn. ADK Kap - 47.
Wojtkowski J., Dogmat Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w średniowiecznej liturgii polskiej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny ” 6(1953).
Wzorek J., Madonna Apokaliptyczna z Cerekwii, „Roczniki Humanistyczne” 13(1965).
V1oberg M., La Vierge et L ’Enfant dans l’art francais, Grenoble 1939.
Zdanowski J., Iluminowane rękopisy księgozbiorów kapitularza katedralnego i Seminarium Duchownego w Kielcach oraz kościoła parafialnego w Miechowie, Kielce 1929.
Copyright (c) 2005 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
