Gotycki fresk ze scenami Ukrzyżowania i Umywania nóg w krużgankach cysterskiego klasztoru w Pelplinie
Abstrakt
[Abstrakt tylko w j. niemieckim / Abstract only in German]
Das gotische Fresko mit Szenen der Kreuzigung und der Fusswaschung in dem Kreuzgang des Zisterzienserklosters in Pelpin
Das gotische Fresko mit Szenen der Kreuzigung und der Fusswaschung befindet sich in der Mitte des nördlichen Kreuzgangflügels. Einige Jahrhunderte lang blieb es unsichtbar für Zuschauer, denn schon am Anfang des 17. Jahrhunderts wurde es wegen des sehr schlechten Zustandes bedeckt mit einem Ölgemälde, das Klosterbrüder zur Dekoration der Kreuzgangwände bestellt hatten. Es wurde am 22. Juli 1881 wiederentdeckt, als die genannte Leinwand zur Restaurierung abgehängt wurde. 1885 beauftragte man den Maler Leopld Weinmayer mit der Restauration des Gemäldes, das schon in einem sehr schlechten Zustand war. Er übermalte und ergänzte es. Diese Arbeit veränderte völlig den Stil des altertümlichen Freskos, entstellte jedoch seine Ikonographie nicht. Die letzte Restauration wurde in den Jahren 1996 - 1998 durchgeführt. Die Schicht der Polichromie aus dem 19. Jahrhundert wurde abgenommen und dem Besucher zeigt sich jetzt die gegenwärtige, originale gotische Komposition.
Das Freskogemälde in Pelpin besteht aus zwei Teilen. Im oberen Streifen ist die Kreuzigung Christi, im unteren Streifen die Fusswaschung der Aposteln zu sehen. In der Szene der Kreuzigung gibt es sieben Figuren. Im Zentrum der Komposition befindet sich Christus am Kreuz, an seinen Seiten stehen Maria als Schmerzensmutter und Johannes der Evangelist. Hinter ihnen stehen zwei Propheten, die man als Isaias (der Prophet hinter Maria) und Jeremia (der Prophet hinter Johannes) erkennen kann. Die Komposition vollenden an beiden Seiten zwei hinter den Propheten kniende Zisterzienserbrüder. In der Szene der Fusswaschung gibt es zwölf Aposteln, auf einer Bank sitzend, und im Zentrum Christus, der sich zu den Füssen Peters niederbeugt.
Wie die ikonographische Analyse zeigte, sollte das Gemälde durch die Veranschaulichung von Lebensregeln im Orden eine didaktische Funktion erfüllen. Die sichtbaren Motive, die die Polichromie beinhaltet (das Schema mandantum, die Schmerzensmutter als Vermittlerin, die zu Gott führt, und das Bild des Gekreuzigten, dessen schmerzvolles Leiden die Prophetengestalten betonen), lassen folgern, dass Nachdruck bei der Aussage der Komposition auf die Thematik der Gottesliebe und die Demut gelegt wurde. Diese Tugenden bilden auch die Grundlage der theologischen Gedanken des Zisterzienserbrüders Bernhard von Clairvaux.
Diese zweiteilige Gemäldeform knüpft an die architektonische Bauform der romanischen und gotischen Tympanonen in Portalen gotischer Kathedralen an. Der Stil des pelpinschen Polichromiemeisters zeigt gewisse Ähnlichkeiten der Monumental- Miniatur- und Tafelmalerei aus dem 14. Jahrhundert, bleibt jedoch in seiner Art einzigartig.
Die beste stilistische Analogie findet man in der Nikolaikirche in Stralsund in Norddeutschland. Dort befindet sich an der Ostwand der Südkapelle das Freskogemälde, datiert ca. 1335, das den Gekreuzigten mit Gestalten der Heiligen zeigt. Mehrere Parallelen zwischen diesen Werken suggerieren, dass der Schöpfer aus Pelpin die norddeutsche Kunst kannte und sie als Vorbild nahm. Nach der Analyse des Freskogemäldes aus Pelpin kann man sein Entstehungsdatum auf Jahre zwischen 1360-1380 festsetzen und es zur Strömung der linearen Gotik zählen, die fast im ganzen Europa nördlich der Alpen verbreitet war.
Bibliografia
Aubert M., Catedrales et tresors gothiques de France, bmw. 1972.
Aubert M., La sculpture Francaise au Moyen - Age, bmw. 1949.
Banaszewska I., Fresk ze scenami Ukrzyżowania i Umywania nóg w krużgankach cysterskiego klasztoru w Pelplinie, praca magisterska KUL, A. KUL, Lublin 2002.
Baumer R., Scheffczyk L., Marienlexikon, t. II St. Ottilien 1989, t. III St. Ottilien 1991, t. VI St. Ottilien 1994.
Białłowicz Z., Malarstwo ścienne, w: Sztuka polska czasow średniowiecznych, red. G. Chmarzyński, Warszawa 1953.
Bocian M., Leksykon postaci biblijnych, Krakow 1995.
Brutzer G., Mittelalterliche Malerei im Ordensland Preussen, t. I Westpreussen, Danzig 1936.
Chrzanowski T., Dwa gotyki pomorsko - pruskie, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, 27(1984), nr 2.
Chmarzyński G., Sztuka pomorska, w: Słownik geograficzny Państwa Polskiego, t. I, Warszawa 1937.
Ciecholewski R., Skarby Pelplina, Pelplin 1997.
Ciemnołoński J., Pasierb J. S., Pelplin, Wrocław 1978.
Dąb-Kalinowska B., Ziemia - Piekło - Raj, Warszawa 1994.
Dittrich, Die mittelalterliche Kunst im Ordensland Preussen, „Vereinsschriften des Gores-Geselschaft” 1(1881).
Dehio G., Handbuch der deutschen Kunstdenkmaler, t. II Nordostdeutschland, Berlin 1922.
Dehio G., Studia nad średniowiecznym malarstwem ściennym w Polsce, Poznań 1927.
Dobrzeniecki T., Malarstwo tablicowe. Katalog zbiorow, Warszawa 1972.
Dobrzeniecki T., Niektore zagadnienia ikonografii Męża Boleści. „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 15(1971).
Dobrzeniecki T., Średniowieczne źrodła „Piety”, w: Treści dzieła sztuki, Warszawa, 1969.
Domasłowski J., A. Karłowska-Kamzowa, Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim. „Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk O Sztuce. Prace Komisji Historii Sztuki”, 17(1990).
Domasłowski J., Malowidła ścienne kościoła zamkowego w Malborku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 41(1979).
Domasłowski J., Polska połnocno-wschodnia, w: Materiały do katalogu gotyckich malowideł ściennych w Polsce, red. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań 1981.
Domasłowski J., Znaczenie klasztorow cysterskich dla średniowiecznej sztuki Pomorza Wschodniego, w: Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań 1992.
Drost W., Danzinger Malerei vom Mittelalter bis zum Ende des Barock, Berlin-Leipzig 1938.
Drost W., Das Kreuzigungsfresco in Pelplin „Pantheon”, 15(1942).
Ehrenberg H., Deutsche Malerei und Plastik von 1350-1450, Bonn-Leipzig 1920.
Encyklopedia Katolicka, t. II Lublin 1971, t. III Lublin 1979, t. VII Lublin 1997.
Forstner D. OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.
Frydrychowicz R., Geschichte der Cistersienserabtei Pelplin und ihre Bau - und Kunstdenkmaler, Dusseldorf (1905).
Frydrychowicz B., Nowy ilustrowany przewodnik po Pelplinie, Pelplin 1928.
Frydrychowicz B., Przewodnik ilustrowany po Pelplinie i jego kościołach, Toruń (1895).
Geschichte der Bildenden Kunst in Osterreich, red. I. Trattner, t. II: Gotik, Wien 2000.
Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, red. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań 1984.
Graef H., Mary a history of doktrine and devotion, t. I: From the beginnings to the Eve of the reformation, London-New York 1963.
Heise J., Die Bau - und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreussen, t. I, Pommerllen-Danzig 1884-1887.
Karlowska-Kamzowa A., Gotyckie rękopisy iluminowane na Pomorzu Wschodnim, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, 28(1984), nr 2.
Karłowska-Kamzowa A. Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza Wschodniego, Wielkopolski i Kujaw, „Folia Historiae Artium” 16(1980).
Karłowska-Kamzowa A., Malarstwo gotyckie Europy środkowowschodniej. Zagadnienie odrębności regionu, „Poznańskie Towarzystwo Przyjacioł Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Prace Komisji Historii Sztuki”, 14(1982).
Knapiński R., Iluminacje romańskiej Biblii Płockiej, Lublin 1992.
Kopeć .J J., Maryjność kultury polskiej, w: Żeby nie ustała wiara, Katolicki Uniwersytet Lubelski przed wizytą Ojca Świętego Jana Pawła II, red. J. Homerski, J. Kondziela. J, Krukowski, Z. J. Zdybieka, J. Ziółek, Lublin 1989.
Kopeć J. J,, Męka Pańska w religijnej kulturze średniowiecza polskiego. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi, Warszawa 1975.
Kopera F., Dzieje malarstwa w Polsce, t. I: Średniowieczne malarstwo w Polsce, Kraków 1925.
Kujot S., Obrazy w krużgankach pocysterskich w Pelplinie, Pelplin 1887.
Langkammer H. OFM, Słownik biblijny, Katowice 1989.
Leksykon symboli, oprać. M, Oestrreieher-Mollwo, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1992.
Lexikon der christlichen Tkonographie, red. E. Kirschbaum, t. II, Rom-Freiburg-Basel-Wien. 1990.
Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, przeł. R. Wojnakowski, Kraków 1994.
Lurker M., Słownik obrazow i symboli biblijnych, przeł. K. Romaniuk, Poznań 1989.
Makowski B., Malarstwo ścienne w epoce gotyku na Pomorzu, „Rocznik Korporacji Studentow Uniwersytetu Poznańskiego Pomerania” 3(1928).
Makowski B., Sztuka na Pomorzu jej dzieje i zabytki, Toruń 1932.
Male E., L’art, religieux du XII siecle en France, t. I Paris 1953, t. II, Paris 1958.
Męka Chrystusa wczoraj i dziś, red. H. D. Wojtyska, J. J. Kopeć, Lublin 1981.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993.
Monasticon Cisterciense Poloniae, red. A. M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, t. II, Poznań 1999.
Nickel H. L., Mittelalterliche Wandmalerei in der DDR, Leipzig 1979.
Panofsky E., Imago Pietatis. Przyczynek do historii typow przedstawieniowych Mąż Boleści, Maria Pośredniczka, „Studia z Historii Sztuki”, Warszawa 1971.
Pasierb J. S., Pelplin i jego zabytki, Warszawa-Pelplin 1993.
Reau L., Ikonographie de Part, chretien, t. II, cz. 2, Paris 1957.
Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Warszawa 1989.
Schiller G., Ikonographie der christlichen Kunst, t. I, Gutersloh 1966, t. II, Gutersloh 1968.
Schmid B., Baukunst und bildende Kunst zur Ordenszeit, w: Deutsche Staatenbildung und deutsche Kultur im Preussenlande, Konigsberg 1931.
Schmid B., Bau - und Kunstdenkmaler der Ordenszeit in Preussen, t. I, Marienburg 1939.
Schmid B., Die bildende Kunst in Preussen zur Zeit des Deutschen Ritterordens, w: Provinz Westpreussen, t. II, wyd. 2, Danzig 1915.
Schmid B., Gotische Kruzifixe in Preussen, „Mitteilungen des Copernikus - Vereinis für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, 27(1919).
Schmitz H., Die Kunst des fruhen und hohen Mittelalters in Deutschland, München 1924.
Słownik Teologii Katolickiej, red, X. Leon-Dufour, przeł. K. Romaniuk, Poznań-Warszawa 1985.
Smoleń W., Ilustracje świąt kościelnych w polskiej sztuce, Lublin 1987.
Stange A., Deutsche Malerei der Gotik, t. III, Berlin 1938.
Starzyński J., Walicki M., Malarstwo monumentalne w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1929.
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII w. red. M. Walicki, t. I Warszawa 1968.
Wyrwa A., Opactwa cysterskie na Pomorzu, Poznań 1999.
Copyright (c) 2005 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
