„Gemitus vox magna futura”. Świadomość genologiczna Owidiusza w Tristiach

Krystyna Zarzycka-Stańczak

Krystyna Zarzycka-Stańczak Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Słowa kluczowe: elegia; gatunek; odmiana gatunkowa; tradycja literacka; świadomość gatunkowa

Abstrakt

In the last book of Tristia the elegy in the Prologue presents the author’s awareness of the place of the collection he has just finished within the genre. Ovid juxtaposes it with the previous love elegy he wrote and with the love elegy of those times, and he reveals the constitutive elements of his new variation of the genre: first of all the dominating role of the subject of the poem who is identified with the creator of the presented world and with the author who is excluded from the literary life of those times. The distinctive situation of the lyrical statement motivates its style and composition based on the parallel of the subject and the tone and on the contrast of the past and the present. The sense of threat of his annihilation as a poet justifies the funeral metaphors and topic as well as the tone of lamentation, that in common awareness is associated with the archaic character of the genre that Ovid connects with the symbol of the flute. He is also aware of the continuity of the genre and hence he refers by name to representatives of the particular historical stages of its history. Following the Alexandrian scholars and Horace he talks about elegy in terms of the meter and according to the aptum rule he stresses the accordance of the subject matter with the threnodic tone. Referring to the primary form of the genre he develops the motif of auto-consolation. A personal confession of his exile experiences and the testimony of degrading circumstances add to the creation of protest and accusation. The authority of the many centuries of the genre convention gave the poet’s personal expression the power to affect the reader in many ages to come. This is why Tristia provide patronage to the modern elegy.

Bibliografia

Abramowska J.: Gatunek i temat, [w:] Genologia dzisiaj, red. W. Bolecki, I. Opacki, Warszawa 2000.

Argenio R.: Retorica e mitologia nelle poesie Ovidiane del esilio, [w:] Fons perennis. Saggi critici di filologia classica raccolti in onore del Prof. V. D’Agostino, Torino 1971.

Balbus S.: Zagłada gatunków, [w:] Genologia dzisiaj, red. W. Bolecki, I. Opacki, Warszawa 2000.

Bartol K.: Greek Elegy and Iambus. Studies in Ancient Literary Sources, Poznań 1993.

Bartoszyński K.: Wobec genologii, [w:] Genologia dzisiaj, red. W. Bolecki, I. Opacki, Warszawa 2000.

Beissner F.: Geschichte der deutschen Elegie, Berlin 1941.

Bernhard U.: Die Funktion der Kataloge in Ovids Exilpoesie, Hildenheim 1986.

Bolton M.C.: Elegy upside down: the inversion of elegiac and epic elements in „Heroides” III, „Latomus” 56 (1997), s. 218-230.

Brunetière F.: L’évolution des genres dans l’histoire de la littérature, Paris 1890.

Budzisz A.: Biblia i tradycja antyczna. Motywy analogiczne w łacińskiej poezji biblijnej Renesansu, Lublin 1995.

Chrząstowska B., Wysłouch S.: Poetyka stosowana, Warszawa 1987.

Citroni M.: Le raccomandazioni del poeta, „Maia” 38 (1986), s. 111-146.

Cytowska M., Szelest H.: Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa 1990.

Czermińska M.: Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2000.

Danielewicz J.: Wstęp, [w:] Liryka starożytnej Grecji, oprac. J. Danielewicz, wyd. 2 zupełnie zmienione, Wrocław 1984.

Dickinson R.J.: The Tristia. Poetry in Exile, [w:] Ovid, ed. by J. W. Binns, London 1978.

Doblhofer E.: Exil und Emigration: zum Erlebnis der Heimatferne in der römischen Literatur, Darmstadt 1978.

Doktór R.: Polska elegia oświeceniowa. Dzieje i model gatunku 1740-1822, Lublin 1999.

L’Élégie romaine. Enracinement, thèmes, diffusion. Actes du Colloque International organisé par la Faculté des Lettres et Sciences Humaines de Mulhouse en mars 1979, sous la dir. de A. Thil, Paris 1980.

Evans H.B.: Publica carmina. Ovid’s Book from Exile, Lincoln 1983.

Fedeli P.: L’elegia triste di Ovidio come poesia di conquista, [w:] Fecunda licentia. Tradizione e innovazione in Ovidio elegiaco. Atti delle giornate di studio. Università Cattolica del Sacro Cuore Brescia e Milano, 16-17 aprile 2002, a cura di R. Gazich, Milano 2003.

Friedricks B.R.: Tristia IV, 10. Poet’s Autobiography and Poetical Autobiography, „Transactions and Proceedings of the American Philological Association” 106 (1976), s. 139-154.

Głombiowska Z.: Wokół elegii „Aurae quae, caelo spiratis lene sereno” (I, 9) Jana Kochanowskiego, [w:] Elegia poprzez wieki. Konferencja naukowa 8-9 XI 1994, red. I. Lewandowski, Poznań 1995, s. 145-160.

Głowiński M.: Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, [w:] Problemy teorii literatury 2, red. H. Markiewicz, Wrocław 1976, s. 109-129.

Helzle M.: Mr and Mrs Ovid, „Greece and Rome” 36 (1989), s. 183-193.

Jacoby F.: Zur Entstehung der römischen Elegie, „Rheinisches Museum” N.F., 60 (1905), s. 38-107.

Kenney E.J.: Ovids Exildichtung, [w:] Ovid, hrsg. von M. von Albrecht und E. Zinn, Darmstadt 1968.

Kenney E.J.: Ovid, [w:] The Cambridge History of Classical Literature, vol. 2, ed. W.V. Claussen, Cambridge 1982.

Kostkiewiczowa T.: Oda w poezji polskiej. Dzieje gatunku, Wrocław 1996.

Kumaniecki K.: Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977.

Labate M.: Elegia triste ed elegia lieta. Un caso di riconversione letteraria, „Materiali e discussioni ...” 19 (1987), s. 91-129.

Lee A.G.: The Originality of Ovid, [w:] Atti del Convegno Internazionale Ovidiano. Sulmona, maggio 1958, vol. 2, Roma 1959.

Lewański J.: Średniowieczne gatunki dramatyczno-teatralne, z. 2: Komedia elegijna, Wrocław 1968.

Luck G.: The Latin Love Elegy, London 1969.

Luck G.: Notes on the language and text of Ovid’s Tristia, „Harvard Studies in Classical Philology” 65 (1961), s. 243-261.

Marg W.: Zur Behandlung des Augustus in den Tristien, [w:] Ovid, hrsg. von M. von Albrecht und E. Zinn, Darmstadt 1968.

Merli E.: „Arma canent alii”. Materia epica e narrazione elegiaca nei Fasti di Ovidio, Firenze 2000.

Michałowska T.: Poetyka i poezja. Studia i szkice staropolskie, Warszawa 1982.

Milewska-Waźbińska B.: Owidiusz – Tristia I, 2, [w:] Elegia poprzez wieki. Konferencja naukowa 8-9 XI 1994, red. I. Lewandowski, Poznań 1995.

Nagle B.: The Poetics of Exile. Program and Polemic in the Tristia and Epistulae ex Ponto of Ovid, Bruxelles 1980.

Opacki I.: Krzyżowanie się postaci gatunkowych jako wyznacznik ewolucji poezji, [w:] Problemy teorii literatury, Wrocław 1967.

Opacki I.: Z zagadnień cyklu sonetowego w polskim romantyzmie, [w:] Odwrócona elegia. O przenikaniu się postaci gatunkowych w poezji, Katowice 1999.

Sarbiewski M.K.: De perfecta poesi, sive Vergilius et Homerus, oprac. S. Skimina, Wrocław 1954.

Skwarczyńska S.: Wstęp do nauki o literaturze, t. 3, Warszawa 1965.

Skwarczyńska S.: Niedostrzeżony problem podstawowy genologii, [w:] Problemy teorii literatury, Wrocław 1967.

Stabryła S.: Owidiusz. Świat poetycki, Wrocław 1989.

Stoff A.: Poetyka inwokacji, [w:] Studia z teorii literatury i poetyki historycznej, Lublin 1997.

Stroh W.: Tröstende Musen. Zur literaturhistorische Stellung und Bedeutung von Ovids Exildichtung, Berlin 1981, s. 2638-2675. Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, II, 31, 4,

Wimmel W.: Kallimachos in Rom. Die Nachfolge seines apologetischen Dichtens in der Augusteerzeit, Wiesbaden 1960.

Wójcik A.: Owidiusz wobec swego poetyckiego talentu. (Autorefleksje poety w „Tristia” i „Epistulae ex Ponto”), „Eos” 88 (2001), s. 57-73.

Wójcik A.: Owidiusz. Poezje znad Morza Czarnego, Poznań 2003. Rzymska literatura wygnańcza u schyłku republiki, początków pryncypatu i wczesnego cesarstwa, t. II.

Wójcik A.: Problematyka literacka w twórczości Horacego, Poznań 1978.

Wójcik A.: Sextus Propertius Romanus Callimachus, [w:] Elegia poprzez wieki. Konferencja naukowa 8-9 XI 1994, Poznań 1995.

Zabłocki S.: Antyczne epicedium i elegia żałobna. Geneza i rozwój, Wrocław 1963.

Zarzycka-Stańczak K.: Nasonis tres libelli. O debiucie poetyckim Owidiusza, Lublin 1981.

Ziomek J.: Renesans, Warszawa 1977.

Ziomek J.:Autobiografizm, [w:] Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa 1984.

Ziomek J.:Autobiografizm jako hipoteza konieczna, [w:] Powinowactwa literatury. Studia i szkice, Warszawa 1980.