Uposażenie kleru parafialnego w archidiakonacie pomorskim w XVIII wieku
Abstrakt
The article is concerned with the income of the vicars in the Pomeranian archdeaconry in the 18th century. The material basis of the activity of parish clergy in modern times was a benefice that the vicar received in return for the pastoral care of the parishioners. The income included such elements as the vicar's own farm, the farm buildings, the land, the population's services, casual profits ("iura stolae") and various property legacies or the right of use (e.g. the right of free fishing or of retail of liquor). In the 18th century in the Pomeranian archdeaconry all these elements could be encountered. However the vicars earned most of their profit from their own farms that were usually based on the four-mansum Parcel (37%). Also the local population's services gave considerable income (36%). Casual profits gave the average vicar 16% of his income. Other elements of the income, like rent for buildings or legacies did not considerably influence the vicar's profits.
The auxiliary clergy was employed in the parish by the administrator of the parish, who also paid them. The curate had a constant yearly salary (usually 100 Polish zloty) that was guaranteed in the consistory; he also participated in the casual profits and he had board and laundry (victum et amictum). Priests who deputised for the vicars in managing the parish received a higher pay than curates.
The differences between the vicar's and the curate's, or even the deputy's, yearly incomes were quite big. On the average a vicar in the Pomeranian archdeaconry earned 813 Polish zloty, but he had to support the curate or servants, take care of the farm buildings or the presbytery. However, generally the situation of the Pomeranian vicar was not bad, especially compared to other regions.
Bibliografia
Atlas historyczny Polski, seria b: Mapy przeglądowe: Prusy królewskie w drugiej połowie XVI wieku, oprac. M. Biskup, L. Koc, Warszawa 1961.
Cackowski S., Gospodarstwo wiejskie w dobrach biskupstwa i kapituły chełmińskiej w XVII-XVIII wieku, Toruń 1963, cz. 2.
Chodyński S., Konsystorze w diecezji kujawsko-pomorskiej, Włocławek 1914.
Czwojdrak T., Żak Z., Przemysł propinacyjny i karczmarstwo w dobrach biskupstwa poznańskiego w XVI-XVIII wieku, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 2(1957), z. 2, s.79-108.
Czaplewski P., Wykaz oficjałów gdańskich i pomorskich od 1467 do 1824 roku, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 19(1912), s.3-128.
Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
Dudziak J., Dziesięcina, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1983, t.IV, szp.600-602.
Dziesięciny w Polsce, w: Encyklopedia kościelna, wyd. M. Nowodworski, Warszawa 1874, t.IV, s.477-490.
Fankidejski [J.], Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej, Pelplin 1880.
Gawrysiakowa J., Litak S., Spisy ludności i beneficjów diecezji wileńskiej zdrugiej połowy XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 70(1998), s.101-135.
Główka D., Akta wizytacji kościelnych z wieku XVII-XVIII jako źródła do historii kultury materialnej: gospodarstwo wiejskie w dobrach parafialnych w archidiakonacie warszawskim, w: Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiego, red. M. Dembińska, Wrocław 1989, s.233-254.
Główka D., Gospodarka w dobrach plebańskich na Mazowszu w XVI-XVIII wieku, Warszawa 1991.
Janczak J. K., Zagadnienie ciężarów kościelnych we wsiach województwa łęczyckiego w XVI-XVIII wieku, „Rocznik Łódzki” 4(1961), s.31-49.
Kałwa P., Powstanie i rozwój polskiej kolędy jako daniny kościelnej. Studium prawno-historyczne, Lwów 1933.
Kamler M., Dziesięcina, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do roku 1945, red. A. Mączak, Warszawa 1981, t. I, s.152-153.
Kamler M., Korzec, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do roku 1945, red. A.Mączak, Warszawa 1981, t. I, s.344.
Kamler M., Łan, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do roku 1945, red. A.Mączak, Warszawa 1981, t. I, s.446.
Karbownik H., Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285-1918, Lublin 1995.
Karbownik H., Taksy opłat iura stolae w przedrozbiorowej Polsce, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 34(1987), nr 5, s.41-66.
Kiełczewska-Zaleska M., O powstaniu i przeobrażaniu kształtów wsi Pomorza Gdańskiego, Warszawa 1956.
Klonder A., Browarnictwo w Prusach Królewskich (2 połowa XVI-XVII wiek), Wrocław 1983.
Kowalski W., Uposażenie parafii archidiakonatu sandomierskiego w XV-XVIII wieku, Kielce 1998.
Kracik J., Duszpasterstwo parafialne w dekanacie Nowa Góra w pierwszej połowie XVIII wieku, w: Studia kościelno-historyczne, Lublin 1977, t.II, s.127-281.
Kracik J., Potrydencki system rekrutacji duchowieństwa w diecezji krakowskiej XVI-XVIII wieku, „Analecta Cracoviensia” 10(1978), s.471-493.
Kracik J., Vix venerabiles. Z dziejów społecznych niższego kleru parafialnego w archidiakonacie krakowskim w XVII-XVIII wieku, Kraków 1982.
Kujot S., Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej, Pelplin 1903.
Kumor B., Afiliacja kościołów parafialnych na Podhalu (1350-1783), „Prawo Kanoniczne” 11(1960), s.101-178.
Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL” 5(1962), nr 3, s.41-58.
Litak S., Formowanie się sieci parafialnej w Łukowskiem do końca XVIw., „Roczniki Humanistyczne” 12(1964), z. 2, s.5-136.
Litak S., Struktura i funkcje parafii w Polsce, w: Kościół w Polsce, red. J.Kłoczowski, Kraków 1969, t. II, s.261-481.
Madurowicz H., Podraza A., Regiony gospodarcze Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku, Wrocław 1958.
Matuszewski J., Missalia-mensalia, w: Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, Warszawa 1979, s.373-391.
Mączak A., Parochorum errores. Reforma kleru parafialnego na Pomorzu Gdańskim w końcu XVI wieku, w: Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej; praca zbior., Warszawa 1972, s.251-265.
Męclewska M., Tymf, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Warszawa 1981, t. II, s.435.
Męclewska M., Złoty polski, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Warszawa 1981, t. II, s.561-562.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, Poznań 1964, t. II: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój.
Nowicki T., Liczba i sieć świątyń w archidiakonacie pomorskim w latach 1583-1781, „Studia Pelplińskie” 28(1999), s.171-196.
Olczak S.K., Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Lublin 1990.
Pałyga J., Duchowieństwo parafialne dekanatu kazimierskiego w XVII i XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne” 14(1966), z. 2, s.7-57.
Piekosiński F., O łanach w Polsce wieków średnich, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 26(1888), s.49-95.
Półćwiartek J., Gospodarstwo w dobrach parafialnych starostwa leżajskiego w XVII i XVIII wieku, „Rocznik Dydaktyczny WSP w Krakowie” 26(1967), z. 3, s.111-135.
Rybczyk J., Beneficjum, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1976, t.II, szp.262-265.
Schmid H. F., Die rechtlichen Grundlagen der Pfarrorganisation auf westslawischen Boden ihre Entwicklung währens des Mittelalters, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte Kanonistische Abteilung” 18(1929).
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880-1902, t.I-XVI.
Sochaniewicz K., Śledź, półśledzie, kwarta i kęs roli (ze studiów nad miarami roli w Wielkopolsce w XVI i XVIII wieku), „Roczniki Historyczne” 5(1925), s.90-102.
Sołtyszewski S., Dochody kościelne pod zarządem witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne” 3(1960), nr 3-4, s.311-326.
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 1983.
Śreniowski S., Uwagi o łanach w ustroju folwarczno-pańszczyźnianym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 3(1955), nr2, s.301-337.
Wiśniowski E., Diecezja płocka u progu czasów nowożytnych, „Studia Płockie” 3(1975), s.119-152.
Wiśniowski E., Kolęda − meszne − stołowe na ziemiach polskich. Problem rejonizacji, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Warszawa 1991, s.625-638.
Wiśniowski E., Organizacja parafialna w Polsce średniowiecznej, „Znak” 27(1965), s.1440-1483.
Wiśniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reformacji, w: Kościół w Polsce, Kraków 1968, t. I: Średniowiecze, s.237-372.
Wiśniowski E., Uposażenie duchowieństwa w prepozyturze kieleckiej w świetle Liber retaxationum z 1529 roku, w: Księga Jubileuszowa Stulecia Diecezji Kieleckiej (1883-1983), Kielce 1986, s.247-255.
Wójcik W., „Prawa parafialne” według polskiego ustawodawstwa partykularnego do 1564 roku, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 3(1957), z. 2, s.153-225.
Wyczawski H., Biskup Piotr Gembicki, Kraków 1957.
Wyczawski H., Studia nad wewnętrznymi dziejami kościelnymi w Małopolsce na schyłku XVI wieku, „Prawo Kanoniczne” 7(1964), nr 1-2, s.45-125.
Zajda A., Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku), Warszawa−Kraków 1979.
Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, praca zbior., Warszawa 1964, t. II.
Żytkowicz L., Studia nad wydajnością gospodarstwa wiejskiego na Mazowszu w XVII wieku, „Szkice z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego” 4(1961).
Copyright (c) 2003 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
