Rozwój i organizacja zakonu szpitalnego Świętego Ducha w Kaliszu do połowy XV wieku
Abstrakt
Bringing canons regular of the Holy Ghost de Saxia to Kalisz probably fell on the years 1281-1282. The main founder of the Kalisz hospital was Prince Przemysł II. Also the local townspeople took part in the foundation. For sanitary reasons the newcomer monks were located right behind the northern gate, on the left of the road to the Tyniec village, and the original endowment of the hospital was seven mansa in Tyniec. A further development of the Kalisz Holy Ghost Order was possible owing to the subsequent rulers' (Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki), the pope's and the archbishops' protection, as well as to regular small gifts (e.g. Kalisz townspeople's legacies). At the beginning of the 15th century a small drop in the position of the Holy Ghost hospital may be noticed. It was caused by numerous material wrongs done by Kalisz inhabitants as well as by the general situation of the Order in Poland. The monks' convent was managed by the superior helped by the procurator, preacher, confessor, infirmary, treasurer, sacristan, librarian and others. The hospital not only had the function of alms-house for pilgrims, cripples and knights, but also played the role of hospital for the poor and sick from the town and its vicinity. The Holy Ghost monks not only supplied medical treatment but on a large scale acted as social welfare. They derived the strength and skill for further work from the local library (mainly from the Bible), the school run by the monastery, and also from devout prayer.
Bibliografia
Abraham W., Statuta synodu prowincjonalnego w Kaliszu z r. 1420, „Rozprawy Akademii Umiejetności, Wydział Historyczno-Filozoficzny”, t. XXII, Kraków 1888, s.75-181.
Acta capitulorum nec non iudicorum ecclesiasticorum selecta, t. II, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1908.
Alberti Basaei Scebresiensis Fratrum Ordinis Sancti Spiritus, Epitome Xendochii, Cracoviae 1570.
Angelis O., Gido di Montpellier, Innocenzo III e la fondazione dell' ospedale apostolico di Santo Spirito in Santa Maria in Saxia, Roma 1962.
Angelis O., L'ospedale di Santo Spirito in Saxa, t. I-II, Roma 1960.
Antosiewic z K., Biblioteki Zakonu Ducha Świętego w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 41(1980), s. 354.
Antosiewicz K., Bractwo Ducha Świętego, jego geneza i rozwój, w: Christianitas et cultura Europae. Księga Jubileuszowa Profesora Jerzego Kłoczowskiego, red. H. Gapski, Lublin 1998, cz. 1, s. 43-46.
Antosiewicz K., Duchacy, w: Encyklopedia Katolicka, t. IV, Lublin 1989, kol. 299-301.
Antosiewicz K., Konstytucje zakonu Ducha Świętego de Saxia w Polsce (1220-1823), „Roczniki Humanistyczne”, 34(1986), z. 2, s. 55-59.
Antosiewicz K., Opieka nad chorymi i biednymi w krakowskim szpitalu Świętego Ducha (1220-1741), „Roczniki Humanistyczne”, 26(1978), z. 2, s. 38.
Antosiewicz K., Początki zakonu Ducha Świętego i jego inicjatywy społeczne wśredniowieczu, „Chrześcijanin w Świecie”, 18(1986), z. 3, s. 73-81.
Antosiewicz K., Zakon Ducha Świętego de Saxia w Polsce średniowiecznej, „Nasza Przeszłość”, 23(1966), s. 167-175.
Archiwum Kapituły Katedralnej w Krakowie, rkps 220, Regula Fratrum Hospitaliorum Sancti Spiritus de Saxia.
Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Akta Konsystorza Generalnego, sygn. A. 20.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 6385/III, Protokoły posiedzeń kapituł prowincjonalnych Zakonu Ducha Św. w Polsce.
Biblioteka Kórnicka PAN w Kórniku, rkps nr BK 108, k. 40, Privilegia fundationum locorum Ordinis Sancti Spiritus de Saxia in Regno Polonae existentium. Privilegivm conventvs Calisiensis Sancti Spiritus.
Biblioteka Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 633/I, Regula Sancti Sipritus domus.
Bullarium privilegiorum ac diplomatum Romanorum Pontificum, t. III, Romae 1740.
Burbianka M., Zarys dziejów handlu księgarskiego we Wrocławiu do poł. XVII w., Wrocław 1950.
Brunne P., Histoire de l'ordre hospitalier du Saint-Esprit au cours des siècles, Paris 1892.
Chodyński A., Kieszonkowa kroniczka historii miasta Kalisza, Kalisz 1885.
Codex diplomaticus Silesiae, t. 28, Breslau 1925.
Confederatio Canonicorum Regularium Sancti Augustyni – Declaratio consilii primatialis de vita canonica, Agauni 1969.
Constitutiones provinciae Poloniae Ordinis Sancti Spiritus, Romae 1652.
Dąbrowski J., Dzieje polityczne Śląska w latach 1290-1402, w: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, red. S. Kutrzeba, T. Silnicki, W. Semkowicz, t. I, Kraków 1933, s. 348.
Długosz J., Biblioteka, OO. Karmelitów w Czernej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 11(1965), s. 110.
Estreicher S., Najstarszy zbiór przywilejów i wilkierzy miasta Krakowa, Kraków 1936.
Giedroyć F., Zapiski do dziejów szpitalnictwa w dawnej Polsce, Warszawa 1908.
Głombinowski K., Szwejkowska H., Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu, Warszawa 1979.
Helcel A., Starodawne prawa polskiego pomniki, t. I, Warszawa 1856.
Ioannis Dlugossii, Annales seu cronicae incliti Regni Polonie, lib. 7-8, Warszawa 1975.
Jasiński K., Przemysł II, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, s. 731.
Kaczmarczyk Z., Rola dziejowa Kalisza w wiekach średnich, „Przegląd Zachodni”, 9/10(1951), s. 41.
Karasiewicz W., Jakób II Świnka, arcybiskup gnieźnieński 1283-1314, Poznań 1948.
Kłoczowski J., Wspólnoty chrześcijańskie. Grupy życia wspólnego w chrześcijaństwie zachodnim od starożytności do XV wieku, Kraków 1964.
Kłoczowski J., Vita communis cleri w XI-XII w., „Roczniki Humanistyczne”, 10(1961), z. 2, s. 7.
Kłoczowski J., Zakony na ziemiach polskich w wiekach średnich, w: Kościół wPolsce, t. I, Średniowiecze, red. tenże, Warszawa 1966 s.445-446.
Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. I-XI, Poznań 1877-1999.
Kościelniak W., Walczak K., Kronika miasta Kalisza, Kalisz 1989.
Kucharski G., Organizacja i działalność zakonu Św. Ducha w wiekach średnich, w: Historia bliższa i dalsza. Polityka − Społeczeństwo − Wojskowość. Studia z historii powszechnej i Polski, red. S. Kowal, G. Kucharski, M. Walczak, Poznań−Kalisz 2001, s.125-149.
Kucharski G., Początki klasztoru Bernardynów w Kaliszu w wiekach średnich, ABMK 75(2001), s.201-204.
Kucharski G., Początki szpitala Ducha Świętego w Stawiszynie koło Kalisza, „Kronika Wielkopolski” (w druku).
Kucharski G., Początki zakonu franciszkanów w Kaliszu w XIII w., „Rocznik Kaliski”, 26(1996/1997), s. 27-38.
Kucharski G., Struktura i organizacja szpitala Św. Ducha w Rzymie do końca XV w., Saeculum Christianum 9(2002) (w druku).
Kumor B., Kościół w Polsce w okresie reformy gregoriańskiej (od poł. XI do poł. XIIIw.). Zakony, w: Historia Kościoła w Polsce, t. I, cz. 1, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1974, s.136.
Litak S., Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, 66(1998), s. 13-15.
Makowiec J., 700 lat szpitalnictwa kaliskiego, „Rocznik Kaliski”, 14(1981), s. 346-347.
Matuszewski J., Immunitet ekonomiczny w dobrach kościoła w Polsce do roku 1381, Poznań 1936.
Męczkowski W., Monografie historyczne szpitali w Królestwie polskim, Warszawa 1907.
Męczkowski W., Historya szpitali Św. Ducha i Św. Trójcy w Kaliszu, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego w Warszawie”, 11(1906).
Młynarska M., Kalisz średniowieczny, w: Szkice z dziejów Kalisza, oprac. K. i I. Dąbrowscy, T. Wąsowiczówna, M. Młynarska, Wrocław 1960.
Młynarska M., Kalisz w okresie pełnego średniowiecza, w: K. Dąbrowski, T.Uzdowska, M. Młynarska, Kalisz w starożytności i w średniowieczu, Warszawa−Wrocław 1956.
Młynarska M., Proces lokacji Kalisza w XIII i pierwszej połowie XIV wieku, w: Osiemnaście wieków Kalisza, red. A. Gieysztor, K. Dąbrowski, t. I, Kalisz 1960.
Piszcz E., Biblioteka Reformatów w Łąkach, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 2(1961), s. 210.
Potocki S., Materiały rękopiśmienne do historii Ziemi Kaliskiej w Bibliotece Kórnickiej PAN, „Rocznik Kaliski”, 3(1970), s. 324.
Rabęcka-Brykczyńska I., Leprozoria w średniowiecznych miastach polskich, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, 61(1989), s. 41-58.
Raciborski J., Monografia Kalisza, cz. 1, Kalisz 1912.
Radwan S., Z dziejów szpitali kaliskich 1282-1936, Kalisz 1936.
Roth A., Początek dali duchacy. Z dziejów kaliskiego szpitalnictwa, „Kalisia”, 7(1994), s.6-7.
Semkowicz A., Krytyczny rozbiór Dziejów polskich Jana Długosza (do roku 1384), Kraków 1887.
Silnicki T., Dzieje i ustrój kościoła katolickiego na Śląsku do końca XIV wieku, Warszawa 1953.
Splitt J. A., Zarys dziejów miasta (Kalisza) od 1233 do końca XV wieku, Kalisz 1984.
Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999.
Svátek J., Organizace ŕeholních institucí v českých zemích a péče o jejich archivy, „Storník Archivních Prací”, 20(1970), s. 520.
Szwejkowska H., Biblioteka, klasztoru Cysterek w Trzebnicy, Wrocław 1955.
Świerk A., Średniowieczna biblioteka klasztoru Kanoników Regularnych Św. Augustyna w Żaganiu, Wrocław 1965.
Tomkowicz S., Szpital Świętego Ducha, Kraków 1892.
Tyszkiewicz J., Szpitale w Polsce średniowiecznej. O zakresie problematyki i inne uwagi, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, 66(1998), s. 33-38.
Wachholz L., Szpitale krakowskie 1220-1920, „Biblioteka Krakowska”, t. LIX, Kraków 1921, cz. 1.
Wattenbach W., Spitäler für Aussätzige in Schlesien, „Zeitschrift des Vereins für Althertums und Geschichte Schlesiens”, 3(1860), s. 57-58.
Wędzki A., Lokacja miasta, w: Dzieje Kalisza, red. W. Rusiński, Poznań 1977, s. 69.
Wyrwa A. M., Średniowieczna sieć klasztorów w Wielkopolsce i na Kujawach. Stan, potrzeby badań i wstępna analiza problemu, w: Zakony i klasztory w Europie Środkowo-Wschodniej X-XX wiek, red. H. Gapski, J. Kłoczowski, Lublin 1999, s.94, tab. 6
Zahorski A., Rys historyczny położnictwa w szpitalu Ducha Świętego w Krakowie, „Przegląd Lekarski”, 19(1963), s. 21-26, 197-199.
Zalewski L., Biblioteka Ks. Kanoników Regularnych Lateraneńskich w Kraśniku, Lublin 1922.
Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, wyd. S. Kuraś, t. II, Lublin 1973.
Zeniuk A., Lokalizacja dawnych szpitali miejskich, „Szpitalnictwo Polskie”, 21(1977), z. 2, s. 67-75.
Copyright (c) 2002 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
