La théorie de la fiction romanesque durant la siècle des Lumières. Etude historique

Abstrakt

Teoria fikcji w wieku Oświecenia

Ze względu na bujny rozwój powieści zainteresowanie fikcją w XVIII w. jest duże. Jednak na początku stulecia, utożsamiana z kłamstwem i fałszem, fikcja napotyka wrogi stosunek ze strony estetyki klasycy­stycznej, moralistów chrześcijańskich i filozofii Oświecenia. Powieść epoki również ponosi winę za ten stan rzeczy: grzeszy brakiem logiki, jest opowieścią o przygodach nieprawdopo­dobnych, nie mających żadnego związku z życiem. Powieściopisarze zatem, chcąc uniknąć ataków krytyki, przedstawiają swoje powieści jako historie autentyczne, czemu dają wyraz w przedmowach poprzedzających każdą niemal powieść. Metoda ta jednak szybko zostaje zdemaskowana. Powieścio­pisarze postępowi nie ukrywają, że ich utwory są dziełem wyobraźni. Fikcja w procesie powolnym, ale ciągłym, zostaje zrehabilitowana. Złożyły się na to różne przyczyny, przede wszystkim prze­konanie, że fikcja może spełniać w dziele literackim różne funkcje. Wiek XVIII kładł najczęściej nacisk na funkcję moralną fikcji, uznając, że pod tym względem przewyższa ona nie tylko historię, ale i traktaty moralne. Natomiast pisarze postępowi przypisywali fikcji przede wszystkim funkcję poznawczą, która zrodziła się pod wpływem filozofii Oświecenia. W myśl tej zasady powieść chciała być „wiernym obrazem” swej epoki. Przy tym charakterystyczne było dla w.XVIII przekonanie, że funkcję poznawczą pełnił świat przedstawiony w dziele literackim, rozumiany jako wierne odbicie rzeczywi­stości empirycznej. Funkcja poznawcza skierowała powieść na drogę realizmu, ale w.XVIII, preferując fikcję realistyczną, dyskryminował inne rodzaje fikcji. Specyficzne dla wieku Oświecenia było rozumienie fikcji. Nie oznaczała ona kreacji opartej na inwencji artysty. Proces jej powsta­wania rozumiany był jako obserwacja rzeczywistości, odkrywanie w tej rzeczywistości ciekawych zjawisk, ich wybór i scalanie w harmonijną całość. Tak pojęta fikcja wpisywała się w tendencje pozytywistyczne epoki i stawiała sobie za cel, podobnie jak filozofia Oświecenia, poznanie rzeczywistości.