Szopka z lalkami z okolic Padwi Narodowej – tradycyjne widowisko i jego repertuar muzyczny

Tomasz Rokosz

doi:10.18290/rh227012.7

Tomasz Rokosz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0001-6666-6196

DOI: https://doi.org/10.18290/rh227012.7

Słowa kluczowe: szopka z lalkami, widowisko, Padew Narodowa, Rzeszowskie, Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego KUL (AMFR)

Abstrakt

W artykule przedstawiono i przeanalizowano genezę, kontekst wykonawczy i repertuar muzyczny szopki z lalkami. Analizowany materiał foniczny, zdeponowany w Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego KUL (AMFR), zarejestrowano w 1974 r. w Padwi Narodowej (Rzeszowskie), badania w formie wywiadu terenowego powtórzono w 2022 r. W analizach muzycznych uwzględniono 27 utworów, dla których wykonano transkrypcje muzyczne. Szczegółowy opis i interpretacja szopki z lalkami może być kluczem do zrozumienia lokalnych społeczności. W widowisku odzwierciedlono ludowy świat wartości, zakazy i nakazy, stosunek do mniejszości religijnych i etnicznych, problematykę stanową, postrzeganie określonych zawodów itd. Ukazuje ona obraz świata małych wspólnot, wprowadzony na symboliczny poziom sztuki aktorskiej i muzycznej.

Bibliografia

Adamowski, Jan. „O szopce lubelskiej”. Kolędowanie na Lubelszczyźnie, red. Jerzy Bartmiński i Czesław Hernas, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1986, ss. 294-309.

Adamowski, Jan. „Szopka”. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 2011, ss. 356-369.

Bartkowski, Bolesław. Polskie śpiewy religijne w żywej tradycji. Style i formy. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1987.

Bartmiński, Jerzy. „Tekst folkloru jako przedmiot folklorystyki”. Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa, red. Henryk Markiewicz i Janusz Sławiński, Wydawnictwo Literackie, 1992, ss. 246-271.

Bystroń, Jan Stanisław. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI-XVIII, t. 2. Księgarnia Wydawnicza Trzaska, Evert i Michalski, 1933.

Cierniak, Jędrzej. Szopka krakowska. Prymitywne widowisko kolędowe z tekstami, nutami i rycinami na podstawie polskich źródeł etnograficznych. Wydawnictwo Związku Teatrów Ludowych, 1926.

Dragan, Wojciech, i Beata Maksymiuk-Pacek. „Tradycyjne formy kolędowanie na Rzeszowszczyźnie”. Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie, red. Katarzyna Smyk i Jolanta Dragan, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, 2019, ss. 55-112.

Fischer, Adam. „Polskie widowiska ludowe”. Kwartalnik Etnograficzny Lud, t. 19, red. Adam Fischer, Adam Antoni Kryński, Szymon Matusiak, Mieczysław Treter, Towarzystwo Ludoznawcze, 1913, ss. 31-70.

Godula, Róża. Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie. Wydawnictwo Wawelskie, 1994.

Gołębiowski, Łukasz. Lud polski. Jego zwyczaje, zabobony. Warszawa: A. Gałęzowski i Spółka, 1884.

Janczuk, Mikołaj. „Szopka w Kornicy”. Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny, t. 2, z. 4, 1888, ss. 729-753.

Jastrzębowski, Szczęsny. „Szopka radomska”. Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny, t. 8, 1894, s. 298.

Jurkowski, Henryk. Dzieje teatru lalek. Od antyku do romantyzmu. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.

Kitowicz, Jędrzej. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Oprac. Roman Pollak. Wyd. 3 przejrzane. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.

Kolberg, Oskar. Dzieła wszystkie. Krakowskie, t. 5, cz. 1. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1962.

Kotula, Franciszek. Z sandomierskiej puszczy. Wydawnictwo Literackie, 1962.

Kozieł, Anna. Betlejem krakowskie. Dzieje szopki krakowskiej. Wydawnictwo M, 2003.

Moroz, Agata. „Niechaj nam w Jasełkach nikt nie przedstawia, że Jezus urodził się w Palestynie” – «Betlejem polskie» Lucjana Rydla jako szopka literacka”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria, nr 19, 2019, ss. 58-65.

Pacławska, Ewa. „Pieśni i przyśpiewki zawodowe”. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie, cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 2011, ss. 373-374.

Pękacz, Jolanta. „Melodie kolęd ludowych z Rzeszowskiego”. Prace i materiały z badań etnograficznych, t. V, red. Krzysztof Ruszel, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 1985, ss. 77-208.

Pluta, Józef. Obrzędy i zwyczaje Bożego Narodzenia we wsi Jaślany gmina Tuszów Narodowy. Praca konkursowa [archiwalny maszynopis], 1997.

Przerembski, Zbigniew Jerzy. „Cechy muzyczne pieśni kolędowych Rzeszowszczyzny”. Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie, red. Katarzyna Smyk i Jolanta Dragan, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, 2019, ss. 215-228.

Reinfuss, Roman. Szopki krakowskie. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW, 1958.

Smolińska, Teresa. „Czas świąteczny na scenie. O współczesnym kolędowaniu konkursowym w Polsce”. Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i w krajach słowiańskich, red. Tadeusz Budrewicz, Stanisław Koziara i Jan Okoń, Wydawnictwo Biblos, 1996, ss. 354-364.

Szałapak, Anna. Szopka krakowska jako zjawisko folkloru krakowskiego na tle szopki europejskiej. Studium historyczno-etnograficzne. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2012.

Świętek, Jan. Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny. Nakładem Akademii Umiejętności, 1893.

Tolstoy, Nikita Ilich. Yazyk i narodnaya kul'tura: Ocherki po slavyanskoy mifologii i etnolingvistike. Indrik, 1995 [Толстой, Никита Ильич. Язык и народная культура: Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике. Индрик, 1995].

Waszkiel Marek. Teatr lalek w dawnej Polsce. Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, 2018.

Węglarz, Stanisław. Kolędowanie jako obrzęd i widowisko. Folklor i folkloryzm kolędniczy w południowej Polsce. Góralski Karnawał w Bukowinie Tatrzańskiej 1973-2017. Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, 2018.