Miejsce i funkcja pieśni oraz przyśpiewek korowajowych w obrzędzie weselnym na Podlasiu

Beata Maksymiuk-Pacek; Joanna Szadura

doi:10.18290/rh227012.6

Beata Maksymiuk-Pacek Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0003-4495-6867
Joanna Szadura Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0001-7448-2602

DOI: https://doi.org/10.18290/rh227012.6

Słowa kluczowe: korowaj, pieśni weselne, przyśpiewki weselne, Podlasie, język wschodniego pogranicza

Abstrakt

Celem artykułu jest omówienie funkcji i miejsca pieśni i przyśpiewek korowajowych w tradycyjnym obrzędzie weselnym Podlasia. Podstawą analizy są pieśni i przyśpiewki towarzyszące przygotowaniu i dzieleniu korowaja weselnego, zaczerpnięte z tomów Podlasie i Lubelskie, wydanych w serii „Polska pieśń i muzyka ludowa” PAN, z wybranych tomów Dzieł wszystkich Oskara Kolberga oraz z prac dokumentalistów i badaczy wschodniego pogranicza kulturowego. Repertuar pieśniowy uporządkowano zgodnie ze scenariuszem wesela tradycyjnego. Autorki w wyborze przykładowych ilustracji kierowały się tematyką prezentowanych tekstów i analizowały je pod względem językowym i kulturowym, a nie muzycznym. Na tej podstawie podjęły próbę ustalenia funkcji pieśni i przyśpiewek korowajowych.

Analiza potwierdziła, że korowaj był i jest jednym z fenomenów kulturowych Podlasia, ważnym składnikiem samoidentyfikacji jego mieszkańców. Pieśni związane z jego rolą w obrzędzie weselnym mają charakter archaiczny i unikatowy, są bogate w symboliczne treści. Pełniły trzy funkcje: magiczną, scenariuszową i instruktażową.

Bibliografia

Adamowski, Jan. „Podlaskie pieśni weselne z Wólki Polinowskiej”. Etnolingwistyka, nr 1, 1988, ss. 173-181.

Adamowski, Jan. „Pogranicze jako spotkanie w dialogu”. Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie. (Materiały z Międzynarodowej Konferencji „Sztuka Sakralna Pogranicza”. Lublin, 13–15.10.2005 r.), red. Stefan Batruch i Roman Zilinko, Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza, 2005, ss. 9-13.

Atlas gwar Lubelszczyzny. Przygotowany wedle kwestionariusza Pawła Smoczyńskiego. Materiały zebrane w latach 1957-1959 zostały zdeponowane w formie kartoteki i tysiąca rękopiśmiennych map w Instytucie Filologii Polskiej UMCS w Lublinie.

Balawejder, Agnieszka. „Kołacz weselny”. Zeszyty Regionalne. Gody weselne na Podkarpaciu, nr 9, 2015, ss. 35-36.

Bartmiński, Jerzy, i Mariola Tymochowicz. „Wesele. Wstęp”. Lubelskie. Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. II: Chrzciny, wesele, pogrzeb, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 2011, ss. 40-44.

Barwiński, Marek. „Podlasie jako region pogranicza”. Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, nr 3, 2014, ss. 281-306.

Bączkowska, Grażyna. „Korowaj”. Etnolingwistyka, nr 1, 1988, ss. 79-99.

Biegeleisen, Henryk. Wesele. Nakładem Instytutu Stauropigjańskiego, 1928.

Bohdanowicz, Janusz. „Pożywienie”. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. III: Pożywienie i sprzęty z nim związane, red. Janusz Bohdanowicz, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1996, ss. 7-70.

Brückner, Aleksander. „Korowaj”. Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, 1957, s. 257.

Gryciuk, Franciszek. „Ukraińskie wesele w parafii kornickiej konstyntanowskiego powiatu siedleckiej gubernii (na podstawie osobiście zebranych materiałów z nutami opracowanymi przez Mikołaja A. Jańczuka)”. Uniwersalizm i tradycja w kulturze. Aktualność kultury ludowej, cz. III, red. Agnieszka Roguska i Małgorzata Danielak-Chomać, Pracownia Wydawnicza Wydziału Humanistycznego UPH w Siedlcach, 2015, ss. 87-175.

Gura, Aleksandr V. Brak i svad'ba v slavyanskoy narodnoy kul'ture: Semantika i simvolika. Indrik, 2012 [Гура, Александр В. Брак и свадьба в славянской народной культуре: Семантика и символика. Индрик, 2012].

Ivanov, Vyacheslav B., i Vladimir N. Toporov. Issledovaniya v oblasti slavyanskikh drevnostey. Leksicheskiye i frazeologicheskiye voprosy rekonstruktsii tekstov. Nauka, 1974 [Иванов, Вячеслав B., и Владимир Н. Топоров. Исследования в области славянских древностей. Лексические и фразеологические вопросы реконструкции текстов. Наука, 1974].

Kolberg, Oskar. Dzieła wszystkie, t. 33: Chełmskie. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1890.

Kowalski, Piotr. Chleb nasz powszedni. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, 2000.

Kowalski, Piotr. Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.

Kraczoń, Katarzyna. „Gesty i zachowania obrzędowe towarzyszące przygotowaniu i spożywaniu weselnego korowaja”. Tam na Podlasiu IV: Pożywienie – czyli coś dla ciała i coś dla ducha, red. Jan Adamowski i Marta Wójcicka, Gminny Ośrodek Kultury w Borkach z/s w Woli Osowińskiej, 2014, ss. 129-141.

Kuryłowicz, Beata. „Zapomniany świat obrzędowości weselnej w dawnej Polsce (na podstawie słowniczka „Nazwy weselne…” Zygmunta Glogera). Białostockie Archiwum Językowe, nr 16, 2016, ss. 173-190.

Leksykon symboli, oprac. Marianne Oesterreicher-Mollow, ROK Corporation SA, 1992.

Lubelskie. Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. II: Chrzciny, wesele, pogrzeb, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 2011.

Łeńska-Bąk, Katarzyna. „Pokarmy obiecane. Między konwenansem a symboliką weselnych oracji zaprosinowych”. Oczywisty urok biesiadowania, red. Piotr Kowalski, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1998, ss. 62-69.

Łobińska, Bożena. Wesele podlaskie z obszaru gminy Milanów (tradycja i współczesność). Niepublikowana praca magisterska. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2002.

Maksymiuk-Pacek, Beata. „Roste korowaju, wyży peczy roga – o korowaju z Hańska i okolic”. Z badań nad kulturą ludową Hańska i okolic. Tradycja i współczesność, red. Jan Adamowski i Agnieszka Kościuk, Wydawnictwo TAWA, 2014, ss. 117-126.

Maksymiuk-Pacek, Beata. „Trwałość i innowacyjność obrzędu. Na przykładzie etapów dawnego i współczesnego wesela z terenów południowego Podlasia”. Polska Sztuka Ludowa. Konteksty, nr 1-2, 2017, ss. 364-370.

Mify narodov mira. Entsiklopediya, t. 1, red. Sergey A. Tokarev, Sovetskaya Entsiklopediya, 1980 [Мифы народов мира. Энциклопедия, т. 1, ред. Сергей А. Токарев, Советская Энциклопедия, 1980].

Ogrodowska, Barbara. Zwyczaje i obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Verbinum. Wydawnictwo Księży Werbistów, 2001.

Oleszczuk, Aleksander. Ludowe obrzędy weselne na Podlasiu. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1951.

Radzikowska, Aranuta Ada. „Przyśpiewki korowajowe na pograniczu polsko-zachodnioruskim z okolic Białej Podlaskiej”. Literatura Ludowa, nr 1, 1994, ss. 59-72.

Sławski, Franciszek. „Korowaj”. Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 2. Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1958, ss. 495-496.

Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1980.

Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. I: Kosmos, cz. II: Ziemia. Woda. Podziemie, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, 1999; t. II: Rośliny, cz. IV: Zioła, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, 2019.

Szadura, Joanna. „Weselny korowaj mielnicki na tle tradycji słowiańskiej”. Gawędy o kulturach III, red. Joanna Szadura i Damian Gocół, Polihymnia, 2017, ss. 20-49.

Szpura, Anna. „Korowaj weselny. Tradycja ocalona od zapomnienia”. Gawędy o kulturach III, red. Joanna Szadura i Damian Gocół, Polihymnia, 2017, ss. 51-54.

Szymańska, Janina. Podlasie, cz. I: Pieśni i obrzędy doroczne, cz. II: Pieśni i obrzędy rodzinne. Instytut Sztuki PAN, 2016.

TN UMCS, Teksty i melodie zdeponowane w Archiwum Etnolingwistycznym IFP UMCS.

Zakrzewski, Tomasz. „Podlasie – o pochodzeniu nazwy i najstarszym osadnictwie”. Podlasie. Pogranicze kultur, red. Krzysztof Łukawski, Wydział Historyczny Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora, 2015, ss. 51-56.

Zhayvoronok, Vitaliy. Znaki ukrayinsʹkoyi etnokulʹtury. Slovnyk dovidnyk. Dovira, 2006 [Жайворонок, Вiталiй. Знакi української етнокультури. Словник довідник. Довіра, 2006].