Klecha, księżulek, opryszek w sutannie: uwagi o antyreligijnej polityce władz radzieckich wobec Kościoła katolickiego w okresie międzywojennym (na materiale moskiewskiej gazety Trybuna Radziecka)

Tamara Graczykowska

doi:10.18290/rh22707.14

Tamara Graczykowska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy https://orcid.org/0000-0002-6715-363X

DOI: https://doi.org/10.18290/rh22707.14

Słowa kluczowe: Kościół rzymskokatolicki, ZSRR, prześladowania religijne, okres międzywojenny, radziecka prasa polskojęzyczna

Abstrakt

W artykule omówiono politykę władz ZSRR wobec Kościoła katolickiego w okresie międzywojennym. Konsekwencją działań podjętych przez komunistów miała być całkowita likwidacja struktur kościelnych oraz wychowanie nowego, radzieckiego Polaka – ateisty.

W efekcie licznych kampanii prowadzonych przez służby specjalne, organy administracji państwowej, opartych głównie na terrorze i fizyczną eliminację duchowieństwa i wiernych, Kościół katolicki praktycznie przestał istnieć w ZSRR w 1938 r.

Jednocześnie w artykule pokazano na przykładzie polskojęzycznej gazety „Trybuny Radzieckiej”, jak za pomocą narzuconej odgórnie przez władze komunistyczne antyreligijnej propagandy dążono do kształtowania pożądanych, ateistycznych postaw wśród obywateli ZSRR.

Bibliografia

Arendt, Hanna. Korzenie totalitaryzmu. Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1989.

Biały, Andrzej. „Szkolnictwo polskie w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Sowieckiej w latach 1921-1938: zasięg, typologia, programy nauczania”. Europa środkowo-wschodnia jako obszar wielu kultur i polityk. Studia historyczne i politologiczne ofiarowane Profesorowi Nikołajowi Iwanowowi, red. Aleksander Kwiatek i Zbigniew Machelski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2020, ss. 47-63.

Bobryk, Adam. „Antyreligijna polityka władz radzieckich wobec Kościoła katolickiego – na przykładzie Mohylewa”. Studia Polonijne, t. 27, 2006, ss. 119-137.

Borski, Stefan. Prasa polska w ZSRR. Centralne Wydawnictwo Ludów ZSRR, 1929.

Dąbal, Tomasz (Tęgoborski, Włodzimierz). Polacy Związku Radzieckiego. Centralne Wydawnictwo Ludów ZSRR, 1929.

Dzięgiel, Ewa, redakcja. Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł, https://prasapolukr.ijp.pan.pl/. Dostęp 31.12.2021.

Dzięgiel, Ewa. „Przymiotnik czerwony w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowie-ckiej w latach 20. i 30. XX wieku”. Acta Baltico-Slavica, nr 40, 2016, ss. 206-231.

Dzięgiel, Ewa, Katarzyna Czarnecka, Dorota A. Kowalska i Lyudmyla Yanushevska. Polskojęzyczna prasa na Ukrainie sowieckiej w latach 1918-1939: przegląd tytułów i treści. Instytut Języka Polskiego PAN, 2016.

Gołachowska, Ewa. Jak mówić do Pana Boga? Wielojęzyczność katolików na Białorusi na przełomie XX i XXI wieku. Wydawnictwo Agade Bis, 2012.

Graczykowska, Tamara. „Język polski w Rosji Radzieckiej w okresie międzywojennym a polszczyzna na Białorusi Radzieckiej (na materiale wybranych zagadnień fleksji rzeczownika)”. Acta Baltico-Slavica, nr 35, 2011, ss. 37-58.

Graczykowska, Tamara. „Wpływ języka rosyjskiego na słownictwo wydawanej w dwudziestoleciu międzywojennym w ZSRR polskiej prasy (na przykładzie leksyki dotyczącej sfery rolniczej w gazecie ‘Trybuna Radziecka’)”, Poradnik Językowy, z. 7, 2014, ss. 76-87.

Graczykowska, Tamara. „Podgburek, łazik, sektant…– leksykalne odzwierciedlenie wrogów państwa radzieckiego na materiale gazety ‘Trybuna Radziecka’ z lat 1927-1938”. Acta Neophilologica, nr 16, t. 1, 2014, ss. 15-25.

Graczykowska, Tamara. „Uwagi o języku propagandy politycznej w prasie polskojęzycznej wydawanej w ZSRR w okresie międzywojennym (na przykładzie ‘Trybuny Radzieckiej’)”. Acta Neophilologica, nr 16, t. 2, 2014, ss. 37-46.

Graczykowska, Tamara. „Odzwierciedlenie postępu technicznego w ‘Trybunie Radzieckiej’ (1927- 1938) (na materiale rzeczownika)”. Slavia Orientalis, nr 64, t. 4, 2015, ss. 823-840.

Graczykowska, Tamara. „Uwagi o sowietyzmach w polszczyźnie etnicznej i radzieckiej w dwudziestoleciu międzywojennym (na materiale Encyklopedycznego słownika wyrazów obcych. Pochodzenie wyrazów, wymowa, objaśnienia pojęć, skróty, przysłowia, cytaty Trzaski, Everta, Michalskiego i moskiewskiej ‘Trybuny Radzieckiej’ z lat 1927-1938)”, Acta Baltico-Slavica, nr 40, 2016, ss. 232-262.

Graczykowska, Tamara. Słownictwo „Trybuny Radzieckiej” wydawanej w Moskwie w latach 1927-1938. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2018.

Graczykowska, Tamara. „Wybrane cechy języka propagandy politycznej w polszczyźnie radzieckiej okresu międzywojennego (na materiale moskiewskiej ‘Trybuny Radzieckiej’)”. Slavia Orientalis, nr 67, t. 4, 2018, ss. 721-733.

Graczykowska, Tamara. „Słownictwo pola semantycznego „Edukacja i wychowanie” w moskiewskiej gazecie ‘Trybuna Radziecka’ z lat 1927-1938”. Acta Polono-Ruthenica, nr 25, t. 1, 2020, ss. 103-118.

Graczykowska, Tamara. „Radzieckie ideologemy w prasie polskojęzycznej w ZSRR w okresie międzywojennym w ZSRR (na wybranych przykładach z ‘Trybuny Radzieckiej’)”. Slavia Orientalis, nr 70, t. 1, 2021, ss. 155-165.

Graczykowska, Tamara. „Obraz radzieckiego sportu w moskiewskiej ‘Trybunie Radzieckiej’ w ujęciu ideologicznym i językowym (1927-1938)”. Przegląd Wschodnioeuropejski, nr 12, t. 2, 2021, ss. 351-365.

Grek-Pabisowa, Iryda, Małgorzata Ostrówka i Beata Biesiadowska. Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym: polszczyzna pisana. Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2008.

Iwanow, Mikołaj. „Polonia w Związku Radzieckim okresu międzywojennego: kontrowersje wokół liczebności”. Dzieje Najnowsze, t. 19, nr 4, 1987, ss. 29-51.

Iwanow, Mikołaj. „Polacy w Związku Radzieckim w latach 1921-1939”. Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 1177, Nauki Polityczne, nr 46, 1990.

Iwanow, Mikołaj. Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921-1939. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.

Kawecka, Krystyna. „Problemy rozwoju oświaty i kultury Polonii radzieckiej w latach 1921-1929 ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy i Białorusi”. Kultura skupisk polonijnych: materiały z Sympozjum zorganizowanego przez Bibliotekę Narodową oraz Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk (Radziejowice, 22-23 IV 1980), red. Oskar Czarnik i Krzysztof Gronowski, Biblioteka Narodowa, 1981, ss. 255-273.

Kenez, Peter. Odkłamana historia Związku Radzieckiego. Bellona, 2008.

Konstytucja Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Książka i Wiedza, 1978.

Kupina, Nataliya A. Totalitarnyy yazyk: Slovar' i rechevyye reaktsii. Izdatel'stvo Ural'skogo universiteta, 1995 [Купина, Hаталия A. Тоталитарный язык: Словарь и речевые реакции. Издательство Уральского университета, 1995].

Lizak, Wojciech. Rozstrzelana Polonia. Polacy w ZSRR 1917-1939. Prywatny Instytut Analiz Społecznych, 1990.

Marples, David R. Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN, 2006.

Mędelska, Jolanta, i Marek Marszałek. „Twórzmy słownik ‘polskiego języka radzieckiego’”. Poradnik Językowy, z. 8, 2000, ss. 39-49.

Ovsepyan, Rafail P. Istoriya noveyshey otechestvennoy zhurnalistiki (uchebnoye posobiye). Izdatel'stvo MGU, 1999 [Овсепян, Рафаил П. История новейшей отечественной журналистики (учебное пособие). Издательство МГУ, 1999].

Paczkowski, Andrzej. Prasa polonijna w latach 1870-1939. Zarys problematyki. Biblioteka Narodowa, 1977.

Paczkowski, Andrzej. Prasa polska w latach 1918-1939. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Patek, Artur. „Z uwag nad położeniem Kościoła katolickiego w ZSRR w okresie międzywojennym”. Dzieje Najnowsze, t. 27, nr 1, 1995, ss. 1-12.

Rostowska, Małgorzata. „Radziecki dwutygodnik ‘Głos Młodzieży’ z 1925 r. Przyczynek do opisu polskojęzycznej prasy dla dzieci i młodzieży w latach dwudziestych i trzydziestych”. Język polski dawnych Kresów Wschodnich, red. Janusz Rieger i Dorota A. Kowalska, t. 4, Wydawnictwo Naukowe Semper, 2010, ss. 197-224.

Rożkow, Władysław. „Sowiecka administracja państwowa wobec duchowieństwa rzymskokatolickiego na Podolu w latach 1944-1964”. Studia z historii najnowszej Polski, red. Rafał Łatka i Michał Przeperski, Instytut Pamięci Narodowej, 2020, ss. 73-91.

Skydan, Oleksandr, „Uwagi o sowietyzmach w kijowskim „Sierpie” z lat 1922-1925”. Język polski dawnych Kresów Wschodnich, red. Ewa Dzięgiel, Katarzyna Czarnecka i Dorota A. Kowalska, t. 5: Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach, Wydawnictwo Naukowe Semper, 2012, ss. 311-324.

Szubtarski, Grzegorz. „Antykościelne ustawodawstwo w ZSRR za rządów Włodzimierza Lenina (1917-1923)”. Kościół i Prawo, t. 2, nr 2, 2013, ss. 63-75.

Thom, Françoise. Drewniany język. Tłum. Izabela Bielicka. Wydawnictwo CDN, 1990.

Zemtsov, Il'ya G. Sovetskiy yazyk – entsiklopediya sovetskoy zhizni. Veche, 2009 [Земцов, Илья Г. Советский язык – энциклопедия советской жизни. Вече, 2009].

Życki, Artur. II Rzeczpospolita w publicystyce sowieckiej. Polityka, gospodarka, stereotypy. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Społecznej, 2006.