„Nie potrzebuje zdrowy lekarstwa, rzecz dobra zaś – naprawy”. Pamflet Herasyma Smotryckiego Kalendarz rzymski nowy (1587)
Abstrakt
Artykuł prezentuje jeden z najwcześniejszych przykładów prawosławnego piśmiennictwa polemicznego epoki unii brzeskiej – Kalendarz rzymski nowy Herasyma Smotryckiego. Utwór ten ukazał się drukiem w zbiorze tekstów tegoż autora, znanym powszechnie jako Klucz królestwa niebieskiego (1587), i jest uznawany za pierwszy w historii literatury ukraińskiej pamflet. W charakterystyczny dla wypowiedzi satyrycznej sposób Smotrycki komentuje reformę kalendarzową Grzegorza XIII (1582), prezentując jednocześnie stanowisko Kościoła wschodniego. Nie wdając się w dyskusje na temat naukowych podstaw reformy, opisuje jej społeczne konsekwencje na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej, zamieszkałych przez ludność prawosławną, i przedstawia ośmieszającą krytykę katolickiego dyskursu jedności. Jego dzieło, napisane w przystępnej i atrakcyjnej dla ruskiego czytelnika formie oraz zrozumiałym dla niego językiem, jest przykładem udanego wykorzystania metod perswazji i argumentacji stosowanych w zachodnioeuropejskiej publicystyce religijnej doby reformacji i kontrreformacji.
Bibliografia
Bilous, Petro V. Istoriya ukrayins'koyi literatury XI-XVIII st. Akademiya, 2009 [Білоус, Петро В. Історія української літератури XI-XVIII ст. Академія, 2009].
[Borkowski], Andrzej. „Reforma kalendarza liturgicznego i jej recepcja w Kościele prawosławnym w Polsce”. Latopisy Akademii Supraskiej, vol. 4: Kalendarz w życiu Cerkwi i wspólnoty, red. Marzanna Kuczyńska i Urszula Pawluczuk, Fundacja „Oikonomos”, 2013, ss. 77-89.
Calivas, Alciviadis C. „Oddawanie czci Bogu”. Prawosławie. Światło ze Wschodu, red. Krzysztof Leśniewski, Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 2009, ss. 215-229.
Chodynicki, Kazimierz. Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska. Zarys historyczny (1370-1632). Skład główny Kasa imienia Mianowskiego. Instytut Popierania Nauki, 1934.
Dziechcińska, Hanna. W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów renesansu. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Frick, David A. „Dzwony Wilna: mierzenie czasu w mieście wielu kalendarzy”. Tłum. Stanisław Dyduch. Czas i kalendarz, red. Zdzisław J. Kijas OFMConv, Wydawnictwo Naukowe PAT, 2001, ss. 237-270.
Hrushevs'kyy, Mykhaylo. Istoriya ukrayins'koyi literatury, t. 5, kn. 2. Izbornyk, 1995 [Грушевський, Михайло. Історія української літератури, т. 5, кн. 2. Ізборник, 1995].
Hrushevs'kyy, Mykhaylo. Istoriya Ukrayiny-Rusy, t. 6, Kyyiv–L'viv 1907 (reprint: Naukova dumka, 1995) [Грушевський, Михайло. Історія України-Руси, т. 6, Київ–Львів 1907 (передрук: Наукова думка, 1995].
Hrytsay, Mykhaylo S. Davnya ukrayins'ka proza. Rol'fol'kloru u formuvanni obraznoho myslennya ukrayins'kykh prozayikiv XVI-pochatku XVIII st. Vyshcha shkola, 1975 [Грицай, Михайло С. Давня українська проза. Роль фольклору у формуванні образного мислення українських прозаїків XVI-початку XVIII ст. Вища школа, 1975].
Kałużny, Tadeusz. „Rok liturgiczny w rycie bizantyjskim”. Czas i kalendarz, red. Zdzisław J. Kijas OFMConv, Wydawnictwo Naukowe PAT, 2001, ss. 159-186.
Makhnovets' Leonid, redaktor. Istoriya ukrayins'koyi literatury, t. 1. Naukova dumka, 1967 [Махновець Леонід, редактор. Історія української літератури, т. 1. Наукова думка, 1967].
Makhnovets', Leonid. Satyra i humor ukrayins'koyi prozy XVI-XVIII st. Naukova dumka, 1964 [Махновець, Леонід. Сатира i гумор української прози XVI-XVIII ст. Наукова думка, 1964].
Markiewicz, Henryk. „Paszkwil i pamflet”. Nowe przekroje i zbliżenia. Szkice i rozprawy z wiedzy o literaturze. PIW, 1974, ss. 71-85.
Mykytas', Vasyl', redaktor. Ukrayins’ka literatura XIV-XVI st. Naukova dumka, 1988 [Микитась Василь, редактор. Українська література XIV-XVI ст. Наукова думка, 1988].
Myts'ko, Ihor Z. Ostroz'ka slov''yano-hreko-latyns'ka akademiya (1576-1636). Naukova dumka, 1990 [Мицько, Ігор З. Острозька слов’яно-греко-латинська академія (1576-1636). Наукова думка, 1990].
Naumowicz, Józef. Geneza chrześcijańskiej rachuby lat. Tyniec. Wydawnictwo Benedyktynów, 2000.
Pasichnyk, Ihor. „Klyuch tsarstva nebesnoho, Kalen''dar' rymsky novy Herasyma Smotryts'koho (Ostroh, 1587)”. Ostroz'ka akademiya XVI-XVII stolittya. Entsyklopediya, red. Ihor Pasichnyk, Vydavnytstvo Natsional'noho universytetu „Ostroz'ka akademiya”, 2010, ss. 156-160 [Пасічник, Ігор. „Ключ царства небесного, Каленъдарь римски новы Герасима Смотрицького (Острог, 1587)”. Острозька академія XVI-XVII століття. Енциклопедія, ред. Ігор Пасічник, Видавництво Національного університету „Острозька академія”, 2010, cc. 156-160].
Pasichnyk, Ihor. „Smotryts'kyy Herasym”. Ostroz'ka akademiya XVI-XVII stolittya. Entsyklopediya, red. Ihor Pasichnyk, Vydavnytstvo Natsional'noho universytetu „Ostroz'ka akademiya”, 2010, ss. 413-416 [Пасічник, Ігор. „Смотрицький Герасим”. Острозька академія XVI-XVII століття. Енциклопедія, ред. Ігор Пасічник, Видавництво Національного університету „Острозька академія”, 2010, cc. 156-160].
Shevchuk Valeriy, upor. Tysyacha rokiv ukrayins'koyi suspil'no-politychnoyi dumky. U 9-ty t., t. 2, kn. 1. Dnipro, 2001 [Шевчук Валерій, упор. Тисяча років української суспільно-політичної думки. У 9-ти т., т. 2, кн. 1. Дніпро, 2001].
Sławiński, Janusz. „Pamflet”. Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, ss. 368-369.
Stradomski, Jan. „O merytorycznych i konfesyjnych problemach reformy kalendarza w świetle XVI i XVII-wiecznej polemiki religijnej w Rzeczypospolitej”. „Pokazanie Cerkwie prawdziwej…”. Studia nad dziejami i kulturą Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej, red. Piotr Chomik, Libra. Wydawnictwo i Drukarnia PPHU, 2004, ss. 37-72.
Sumtsov, Nikolay. „Istoricheskiy ocherk popytok katolikov vvesti v yuzhnuyu i zapadnuyu Rossiyu Grigorianskiy kalendar'”. Kiyevskaya starina, t. 21, 1888, ss. 235-258 [Сумцов, Николай. „Исторический очерк попыток католиков ввести в южную и западную Россию Григорианский календарь”. Киевская старина, т. 21, 1888, cc. 235-258].
Tretiak, Józef. Piotr Skarga w dziejach i literaturze Unii brzeskiej. Nakładem Akademii Umiejętności, 1912.
Tsypin, Vladislav. „Pravila sobora (Vselenskiy I sobor [I Nikeyskiy])”. Pravoslavnaya entsiklopediya, t. 9, Tserkovno-nauchnyy tsentr „Pravoslavnaya entsiklopediya”, 2005], ss. 576-580 [Цыпин, Владислав. „Правила собора (Вселенский I собор [I Никейский])”. Православная энциклопедия, т. 9, Церковно-научный центр „Православная энциклопедия”, 2005, cc. 576-580].
Volyns'kyy, Petro, redaktor. Istoriya ukrayins'koyi literatury. Davnya literatura. Vyshcha shkola, 1969] Волинський, Петро, редактор. Історія української літератури. Давня література. Вища школа, 1969].
Voznyak, Mykhaylo. Istoriya ukrayins'koyi literatury. U 2-kh kn., kn. 1. Svit, 1992 (pierwodruk 1920) [Возняк, Михайло. Історія української літератури. У 2-х кн., кн. 1. Світ, 1992 (вперше надруковано 1920)].
Wąsowicz, Henryk. „Kalendarz juliański i gregoriański”. Czas i kalendarz, red. Zdzisław J. Kijas OFMConv, Wydawnictwo Naukowe PAT, 2001, ss. 77-115.
Zahayko, Petro K. Ukrayins'ki pys'mennyky-polemisty kintsya ХVІ-pochatku ХVII stolit’ v borot’bi proty Vatikanu i uniyi, Vydavnytstvo AN URSR, 1957 [Загайко, Петро К. Українські письменники-полемісти кінця ХVІ-початку ХVII століть в боротьбі проти Ватікану і унії, Видавництво АН УРСР, 1957].
Zavitnevich, Vladimir Z. „Palinodiya” Zakharii Kopystenskago i eya mesto v istorii zapadnorusskoy polemiki XVI i XVII vv. Varshava, 1883 [Завитневич, Владимир З. „Палинодия” Захарии Копыстенскаго и ея место в истории западнорусской полемики XVI и XVII вв., Варшава, 1883].
Znosko, Aleksy. Kanony Kościoła wschodniego, t. 1. Bratczyk, 2000.
Copyright (c) 2022 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
