Szaty liturgiczne z fundacji księżnej Barbary Franciszki z Zawiszów Kieżgajłło Radziwiłłowej (1690-1770) w klasztorze OO. Dominikanów w Lublinie

Ewa Pieczykolan

doi:10.18290/rh22704.6

Ewa Pieczykolan Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, Polska https://orcid.org/0000-0002-0125-995X

Słowa kluczowe: Barbara Franciszka z Zawiszów Kieżgajłło Radziwiłłowa, Mikołaj Faustyn Radziwiłł, dominikanie w Lublinie, paramenty liturgiczne

Abstrakt

Przechowywane w klasztorze OO. Dominikanów w Lublinie paramenty liturgiczne, związane z fundacją księżnej Barbary Franciszki z Zawiszów Kieżgajłło Radziwiłłowej, wojewodziny nowogrodzkiej (1690-1770), to kilka, niewymienianych dotąd w opracowaniach, wysokiej klasy szat liturgicznych. Zamieszczona na ornacie niebieskim inskrypcja, wykonana pismem o pięknym odręcznym dukcie, wskazuje na donatorkę.

Darowane na chwałę Drzewa Krzyża Świętego paramenty są przyczynkiem do poszukiwań na temat mecenatu księżnej Barbary Franciszki Radziwiłł, jej zainteresowań sztuką oraz rzemiosłem artystycznym. Znakomite hafty wykonane na kosztownych jedwabnych adamaszkach, przekazanych przez księżną aparatów kościelnych, reprezentują wyrafinowany kunszt rzemiosła artystycznego pierwszej połowy XVIII wieku, zapewne polskiej, dworskiej manufaktury lub pracowni hafciarskiej.

Barbara z Zawiszów, żona wojewody nowogródzkiego księcia Mikołaja Faustyna Radziwiłła, jedna z najbardziej aktywnych politycznie członkiń familii Radziwiłłów, była postacią publiczną w Wielkim Księstwie Litewskim. Świadectwem wspomnianej aktywności są między innymi portrety reprezentacyjne księżnej Barbary Franciszki de Kieżgajłło Zawiszanki, ukazujące ją jako znaczącą przedstawicielkę w dziejach rodu Radziwiłłów, damę Krzyża Gwiaździstego, humanistkę. Wykształcona kreatorka życia intelektualnego, donatorka, zaangażowana w dobro ojczyzny i rodziny, dbała z sukcesem o sprawy majątkowe dóbr ziemskich Radziwiłłów na Ukrainie, dzisiejszej Białorusi i Litwie. Odziedziczone przez Barbarę Radziwiłłową wielkie dobra Berdyczów wyróżniły linię rodu Radziwiłłów, przez historyków nazwaną mianem „berdyczowskiej”.

Bibliografia

Andrzejewska, Ewa. Skarby z dawnej zakrystii. Zabytkowe szaty liturgiczne z Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, 2018.

Anusik, Zbigniew, i Andrzej Stroynowski. „Radziwiłłowie w epoce saskiej. Zarys dziejów politycznych i majątkowych”. Acta Universitatis Lodziennsis. Folia Historica, nr 33, 1989, ss. 29-58.

Baranowski, Andrzej. Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Zjawisko kulturowe i artystyczne. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Zamek Królewski w Warszawie, 2003.

Bartoszewicz, Julian. Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mińskiego (1666-1721). Warszawa, J. Zawisza, 1862.

Bender, Agnieszka. „Mecenat Anny z Sanguszków Radziwiłłowej w kościołach i klasztorach Rzeczpospolitej w pierwszej połowie XVIII wieku”. Zeszyty Społeczne KIK, nr 10, 2002, ss. 216-218.

Bender, Agnieszka. „Wtórne wykorzystanie wzorzystych tkanin jedwabnych i haftowanych w szatach liturgicznych w XVII-XVIII wieku. Recykling w rzemiośle artystycznym”. Studia nad sztuka renesansu i baroku. Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej, t. 11, red. Irena Rolska i Krzysztof Gombin, Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jan Pawła II, 2012.

Blazy, Gay. Przepych i blask jedwabnictwa lyońskiego. Lyońskie Tkaniny jedwabne od XVII do XX wieku. Muzeum Narodowe w Warszawie, 2004.

Bukar, Seweryn. Pamiętniki, Drezno, wyd. Józef Ignacy Kraszewski, 1871.

Chruszczyńska, Jadwiga. „Pracownie hafciarskie i tkackie założone przez Annę z Sanguszków Radziwiłłową”. Tkanina artystyczna z wieków XVIII i XIX. Materiały sesji naukowej w Zamku Królewskim na Wawelu. Kraków 21 marca 1991, red. Magdalena Piwocka, Zamek Królewski na Wawelu, 1997, s. 89-100.

Dębska, Karolina. „O niewidoczności tłumacza raz jeszcze na przykładzie tłumaczek w Polsce 1697-1763”. Przekładaniec, nr 36, 2018, ss. 60-81.

Dunin-Borkowski hr., Jerzy Sewer. Panie Polskie przy dworze rakuskim. Damy krzyża gwiaździstego. Damy pałacowe. Kanoniczki honorowe sabaudzkie i berneńskie. Lwów, Nakładem Księgarni Seyfartha i Czajkowskiego, 1891.

Gomulicki, Wiktor. „Zapomniana poetka polska”. Wiktor Gomulicki, Kłosy polskiej niwy. Nakład i druk Tow. Akc. S. Orgelbranda, 1912, 289-384.

Gutkowska-Rychlewska, Maria. Historia ubiorów. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1968.

Hennel-Bernasikowa, Maria, i Magdalena Piwocka. Tkaniny artystyczna z wieków XVIII i XIX [katalog wystawy]. Mińsk/Kraków, 1990.

Kłoczowski, Jerzy. „Klasztor dominikański w Lublinie w pierwszych wiekach swego istnienia w ramach prowincji polskiej (stulecia XIII-XVI)”. Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. Henryk Gapski, Towarzystwo Naukowe KUL, 2006, s. 25-58. Prace Instytutu Geografii i Historii Kościoła.

Kowalczyk, Jerzy. Świątynie późnobarokowe na kresach, Kościoły i klasztory w diecezjach na Rusi Koronnej. Instytut Sztuki PAN, Przemyskie Centrum Kultury i Nauki, 2006.

Kraszewski, Józef Ignacy. Wilno od początków jego do roku 1750, t. 3. Wilno, Nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego, 1841.

Kriegseisen, Wojciech. „Źródła do historii Rzeczpospolitej szlacheckiej w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku”. Kwartalnik Historyczny, t. 105, z. 4, 1998, ss. 87-105.

Kula, Witold. Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku: część pierwsza 1720-1764, część druga 1764-1780. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.

Maciejewska, Iwona. „Kobiety czasów saskich z piórem w ręku”. Prace Literaturoznawcze, t. 3. UWM w Olsztynie, 2015, ss.157-170.

Mańkowski, Tadeusz. Polskie tkaniny i hafty XVI-XVIII wieku. Studia z dziejów polskiego rzemiosła artystycznego, t. 2. Państwowy Instytut Sztuki, 1954.

Michałowska, Marta. Leksykon Włókiennictwa. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006.

Miławicki, Marek. „Dominikanie na kresach wschodnich Rzeczypospolitej Obojga Narodów (teren dzisiejszej Białorusi)”. Folia Historica Cracoviensia, t. 20, 2014, ss. 95-153.

Miszalska, Jadwiga. „Kolloander wierny” i „Piękna Dianea”. Polskie przekłady włoskich romansów barokowych w XVII wieku i w epoce saskiej na tle ówczesnych teorii romansu i przekładu. Universitas, 2003.

Miszalska, Jadwiga. „Polskie przekłady utworów Giovan Francesca Loredana”. Barok polski wobec Europy. Sztuka przekładu, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Marek Prejs, Katarzyna Wierzbicka i Tomasz Wierzchowski, Wydawnictwo Anta, 2005, ss. 179-192.

Orlińska-Mianowska, Ewa. Modny świat XVIII i początku XIX wieku. BOSZ, 2003. Skarby muzeum. Muzeum Narodowe w Warszawie.

Piwkowski, Włodzimierz. „Mecenat radziwiłowski w dziedzinie kultury, sztuki i rzemiosła artystycznego”. Radziwiłłowie herbu Trąby, praca zbiorowa. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Archiwum Akt Dawnych, wyd. DiG, 1996.

Rąkowski, Grzegorz. Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Litwie. Burchard Edition, 1999.

Rolska, Irena. „Dzieje Krzyża Chrystusowego i legenda rodowa Tyszkiewiczów”. Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. X: Programy ideowe w przedsięwzięciach artystycznych w XVI-XVIII wieku, red. Irena Boruch-Rolska, Towarzystwo Naukowe KUL, 2010.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski i Władysław Walewski, Warszawa, nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 14, red. Władysław Walewski, Warszawa, nakładem z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego, 1895.

Szewczyk-Prokurat, Danuta, „Ornat z Drzewem życia z Archikatedry Lubelskiej. Przykład inspiracji orientem w polskim hafciarstwie pierwszej połowy XVIII w.”. AMICISSIMA. Studia Magdalenae Piwocka oblata. Fundacja Nomina Rosae Ogród Kultury Dawnej, 2010, ss. 385-396.

Szewczyk-Prokurat, Danuta. Klasztor w sercu miasta. Dzieje i skarby lubelskich dominikanów. Proquart, 2012.

Szklarska, Ewa. „Radziwiłł Mikołaj Faustyn (1688-1746)”. Polski Słownik Biograficzny, t. 30, z. 2. Polska Akademia Nauk, 1987, ss. 361-363.

Wadowski, Jan Ambroży. Kościoły lubelskie. Na podstawie źródeł archiwalnych. Nakładem Akademii Umiejętności, 1907.

Wanat, Benignus Józef. Klasztor Karmelitów Bosych w Berdyczowie na Ukrainie. Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2007.

Wanat, Benginus Józef. „Klasztor Niepokalanego Poczęcia NMP w Berdyczowie”. Benignus Józef Wanat. Zakon karmelitów bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605-1975. Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 1979, ss. 377-402.

Wanat, Benginus Józef. „Szkoły karmelitów bosych w Berdyczowie na Ukrainie”. Karmelici bosi w Polsce 1605-2005. Księga jubileuszowa, red. Czesław Gil, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2005, ss. 107-148.

Wojciechowski, Leszek. „Dominikańskie sanktuarium Krzyża św. w Lublinie do poł. XVII wieku”. Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. Henryk Gapski, Towarzystwo Naukowe KUL, 2006.

Wróbel, Wiesław. „Opieka patronacka rodów Paców i Branickich nad klasztorem dominikanów w Choroszczy”. Parafia rzymskokatolicka w Choroszczy, 550 lat. Księga jubileuszowa, red. Tadeusz Kasabuła i Adam Szot, Wydawnictwo Buk, 2009, ss. 123-131. Białostockie Studia Historyczno-Kościelne, t. V.

Zielińska, Teresa. „Radziwiłowie herbu Trąby – dzieje rodu”. Radziwiłlowie herbu Trąby, praca zbiorowa. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Archiwum Akt Dawnych, wyd. DiG, 1996, ss. 3-43.

Zielińska, Teresa. „Więź rodowa domu radziwiłłowskiego w świetle diariusza Michała Kazimierza ‘Rybeńki’”. Miscellanea Historico-Atchivistica, t. 3: Radziwiłłowie XVI-XVIII wieku: w kręgu polityki i kultury. Wydawnictwo DiG, 1989, s. 175-190.

Zielińska, Teresa. Poczet polskich rodów arystokratycznych. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997.

Žyvapis Bielarusi XII-XVIII stahoddziau [Жывапiс Беларусi XII-XVIII стагоддзяу], praca zbiorowa. Bielaruś [Беларусь], 1980.