Pomiędzy grozą śmierci a nadzieją na życie wieczne, czyli o symbolice kilku ornatów żałobnych z końca XVIII oraz z XIX wieku
Abstrakt
Niewiele ornatów pogrzebowych w kolorze czarnym zachowało się do naszych czasów. Usunięte z liturgii po reformie Soboru Watykańskiego II, należą one dziś do rzadkości, stanowiąc tym cenniejsze świadectwo staropolskiej kultury funeralnej. Do efektownych przykładów barokowego theatrum, w którym szczególną rolę odgrywały wyłaniające się z czarnego tła motywy haftowane kolorowymi nićmi, należą cztery polskie ornaty z końca XVIII i XIX wieku. Dwa znajdują się w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach. Pozostałe są przechowywane w Lwowskim Muzeum Historii Religii oraz w parafii w Górce Kościelnickiej pod Krakowem. Mają one bogatą ikonografię. Obok motywów związanych z pasją Chrystusa (krzyż oraz narzędzia męki – arma passionis) ukazano na nich symbole śmierci i przemijania (czaszki, szkielety, trumny, klepsydry, zegary). Widnieją na nich także dusze w czyśćcu, przypominając, że owoców mszy św., pamiątki krwawej ofiary Chrystusa, doświadczają zmarli. Wymowę ornatów uzupełniają łacińskie sentencje, zawierające fragmenty pieśni Dies irae. Symbolika ornatów żałobnych nie była podporządkowana jedynie głoszeniu ziemskiego tryumfu śmierci, lecz wyrażała nadzieję zbawienia i życia wiecznego.
Bibliografia
Drążek, Czesław. „Z dziejów kultu Najśw. Serca Jezusowego”. Zawierzyliśmy miłości, praca zbiorowa, cz. 1: Kult najświętszego Serca Jezusowego w życiu Kościoła, red. Bronisław Mokrzycki, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1972, ss. 17-70.
Drążek, Czesław. „Bractwo Serca Jezusowego w dawnej Polsce”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, t. 34, nr 3, 1981, ss. 173-182.
Drążek, Czesław. „Rozwój kultu serca Jezusa w Polsce”. Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa, red. Czesław Drążek i Ludwik Grzebień, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1984, ss. 11-144.
Drążek, Czesław, i Ludwik Grzebień. Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa. Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1984.
Drążkowska, Anna. Odzież i insygnia grobowe biskupów przemyskich obrządku łacińskiego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.
Gacia, Tadeusz. Vernalia tempora mundo… Wenancjusz Fortunat i jego poezje liryczne. Wydawnictwo Jedność, 2014.
Gomuła, Stanisława. „Zespół ornatów z Krasiczyna i ich dekoracja symboliczna”. Roczniki Humanistyczne, t. 34, z. 4, 1981, ss. 59-69, il. 1-18.
Gomulanka, Stanisława. „Dworska pracownia haftów w Krasiczynie hetmanowej Ludwiki Potockiej”. Roczniki Humanistyczne, t. 42, z. 4, 1994, ss. 287-314.
Grzebień, Ludwik. „Croiset Jean SJ”. Encyklopedia Katolicka, t. 3, red. Romuald Łukaszyk, Ludomir Bieńkowski i Feliks Gryglewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, 1985, kol. 637.
Haftowane szaty liturgiczne a tradycja Kościoła. Teksty referatów wygłoszonych podczas sesji naukowej 8 czerwca 2005, Kraków. Wydawnictwo DjaF, 2005.
Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa [NID], oprac. Teresa Balicka, woj. Małopolskie, Górka Kościelnicka/Kraków, kościół par., ornat żałobny.
Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa [NID], oprac. Olgierd Łotoczko, woj. Podkarpackie, Krasiczyn, kościół par. pw. św. Marcina i św. Barbary, ornat żałobny.
Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa [NID], oprac. Joanna Szczęk, woj. Podkarpackie, Dukla, kościół par. pw. św. Marii Magdaleny, ornat żałobny.
Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa [NID], oprac. Antoni Stelmach, woj. Podkarpackie, Lubaczów, kościół par., ornat żałobny.
Karta Muzealna, Muzeum Diecezjalne w Siedlcach, oprac. Dorota Pikula-Kuziak, konsultacja Barbara Jamska, ornat pochodzący z kościoła par. w Żeliszewie.
Karta Muzealna, Muzeum Diecezjalne w Siedlcach, oprac. Barbara Jamska, konsultacja Dorota Pikula-Kuziak, ornat pochodzący z kościoła par. w Wyszkowie.
Katalog wystawy: Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych, red. Joanna Dziubkowa, Muzeum Narodowe w Poznaniu, listopad 1996 – luty 1997. Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1996.
Katalog wystawy: Przeraźliwe echo trąby żałosnej do wieczności wzywającej. Śmierć w kulturze dawnej Polski. Od średniowiecza do końca XVIII wieku, red. Przemysław Mrozowski, 15 grudnia 2000 – 15 marca 2001, Zamek Królewski w Warszawie. Arx Regia, 2000.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie. Tekst, red. Jerzy Szablowski. Państwowy Instytut Sztuki, 1953.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3; Województwo kieleckie, red. Jerzy Z. Łoziński i Barbara Wolff, z. 9, Powiat pińczowski, opr. Krystyna Kutrzebianka, Jerzy Z. Łoziński i Barbara Wolff, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1961.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10: Województwo warszawskie, red. Irena Galicka i Hanna Sygietyńska, z. 22: Powiat siedlecki, oprac. Irena Galicka, Hanna Sygietyńska i Dariusz Kaczmarzyk, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1965.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, Seria nowa, t. 1: Województwo krośnieńskie, red. Ewa Śnieżyńska-Stolotowa i Franciszek Stolot, z. 1: Krosno, Dukla i okolice, oprac. Ewa Śnieżyńska-Stolotowa i Franciszek Stolot, Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki, 1977.
Kołyszko, Marek. Dewocjonalia z końca XVI-XVIII wieku pochodzące z badań archeologicznych na terenie Polski (stan zachowania, identyfikacja, zagadnienia konserwatorskie). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Kopeć, Józef. „Karawaka, karawika, karawatka”. Encyklopedia Katolicka, t. 8, Towarzystwo Naukowe KUL, 2000, kol. 779-780.
Lemaître, Nicole, Marie-Thérèse Quinson i Véronique Sot. Słownik kultury chrześcijańskiej, przeł. i uzup. Tadeusz Szafrański, Instytut Wydawniczy Pax, 1997.
Michałowska, Marta. Zabytkowe tekstylia kieleckie. Katalog. Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1989.
Moisan-Jabłońska, Krystyna. Obraz czyśćca w sztuce polskiego baroku. Studium ikonograficzno-ikonologiczne. Wydawnictwo Naukowe Semper, 1995.
Moisan-Jabłońska, Krystyna. „Mors, iudicium, infernus, coelum et purgatorium, czyli rzecz o sprawach ostatecznych”. Przeraźliwe echo trąby żałosnej do wieczności wzywającej. Śmierć w kulturze dawnej Polski od średniowiecza do końca XVIII wieku. Katalog wystawy, red. Przemysław Mrozowski, 15 grudnia 2000 – 15 marca 2001, Zamek Królewski w Warszawie, Arx Regia, 2000, ss. 9-34.
Moisan-Jabłońska, Krystyna. Obrazowanie walki dobra ze złem. Universitas 2002.
Niedźwiadek, Rafał, Anna Drążkowska i Magdalena Majorek. „Nowożytne trumny z badań archeologicznych z wybranych stanowisk z Polski, Litwy i Ukrainy”. Kultura funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Próba analizy interdyscyplinarnej, red. Anna Drążkowska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2015, ss. 19-70.
Rousseau, M.I.J. „Vexilla Regis Prodeunt”. New Catholic Encyclopedia, t. 14, Tha to Zwi, McGraw-Hill Book Company, 1967, s. 635.
Stawecka, Krystyna, i Józef Ścibor. „Dies irae”. Encyklopedia Katolicka, t. 3, Towarzystwo Naukowe KUL, 1985, kol. 1321-1322.
Tekstylia w zbiorach sakralnych: inwentaryzacja, konserwacja, przechowywanie, red. Helena Hryszko, Anna Kwaśnik-Gliwińska i Monika Stachurska, Akademia Sztuk Pięknych, 2013.
Zbiory Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach (nie tylko El Greco), red. Robert Mirończuk, zespół naukowy Juliusz Chrościcki, Irena Rolska i Andrzej Witko, Muzeum Diecezjalne w Siedlcach 2020.
Copyright (c) 2022 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
