Drexel w Polsce (XVII-XVIII wiek). Rekonesans

Wiesław Pawlak

doi:10.18290/rh22701.2

Wiesław Pawlak Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych https://orcid.org/0000-0002-7349-5644

Słowa kluczowe: Drexel Jeremias, Drexel Jeremias – recepcja w Polsce, literatura nowołacińska, piśmiennictwo jezuickie, polsko-niemieckie związki literackie, transfer kulturowy w Europie wczesnonowożytnej

Abstrakt

Artykuł dotyczy polskiej recepcji twórczości niemieckiego jezuity Jeremiasa Drexela (1581-1638), twórcy popularnych w całej niemal Europie łacińskich pism o tematyce religijnej i moralistycznej. Autor przedstawia korpus XVII- i XVIII-wiecznych polskich translacji dzieł Drexela (autorstwa m.in. Jana Chomętowskiego, Szymona Jurkiewicza, Albrychta Stanisława Radziwiłła i Kazimierza Stęplowskiego), rejestruje ich obecność w księgozbiorach przedrozbiorowej Rzeczypospolitej oraz liczne świadectwa ich odbioru w tekstach polskich twórców, przede wszystkim w piśmiennictwie kaznodziejskim i religijnym, wskazuje możliwe kierunki przyszłych badań (np. nad strategiami translatorskimi staropolskich tłumaczy) oraz podkreśla rolę literatury nowołacińskiej w transferze kulturowym między dawną Rzecząpospolitą a krajami niemieckiego obszaru językowego oraz w przełamywaniu barier etnicznych, politycznych i wyznaniowych we wczesnonowożytnej Europie.

Bibliografia

Augustyniak, Urszula. „Antyklerykalizm szlachecki w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako problem badawczy”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 57, 2013, ss. 96-122.

Axer, Jerzy, redaktor. Łacina jako język elit. Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną, DiG, 2004.

Axer, Jerzy. „«Latinitas» jako składnik polskiej tożsamości kulturowej”. Tradycje antyczne w kulturze europejskiej – perspektywa polska, red. Jerzy Axer, Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną, 1995, ss. 71-81.

Axer, Jerzy. „Łacina jako drugi język narodu szlacheckiego Rzeczypospolitej”. Łacina jako język elit, red. Jerzy Axer, Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną, DiG, 2004, ss. 151-156.

Axer, Jerzy. „Neolatynistyka i tożsamość narodowa – przypadek Europy środkowowschodniej”. Łacina jako język elit, red. Jerzy Axer, Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną, DiG, 2004, ss. 261-270.

Axer, Jerzy. „Sytuacja metodologiczna w badaniach nad źródłami łacińskojęzycznymi okresu nowożytnego”. Łacina jako język elit, red. Jerzy Axer, Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną, DiG, 2004, ss. 25-31.

Begheyn, Paul. „The Emblem Books of Jeremias Drexel SJ in the Low Countries. Editions between 1622 and 1866”. Emblematik und Kunst der Jesuiten in Bayern. Einfluß und Wirkung, red. Peter M. Daly, G. Richard Dimler, Rita Haub, Brepols, 2002, ss. 269-288.

Bieńkowski, Tadeusz. „Proza polsko-łacińska. Kierunki rozwoju i osiągnięcia”. Problemy literatury staropolskiej. Seria druga, red. Janusz Pelc, Ossolineum, 1973, ss. 103-163.

Blom F.J.M. „A German Jesuit and his Anglican Readers: The Case of Jeremias Drexelius (1581-1638)”. Studies in Seventeenth-Century English Literature, History and Bibliography, red. Gerard A.M. Janssens, Flor G.A.M. Aarts, Rodopi, 1984, ss. 41-51.

Blazhes Valentin V., i Yelena K. Sozina, redaktorzy. Istoria literatury Urala. Koniec XIV–XVIII w. Jazyki slavianskoj kultury, [Блажес Валентин В. i Елена К. Созина. История литературы Урала. Конец XIV–XVIII в. Языки славянской культуры, 2012].

Boehm, Laetitia. „Latinitas – Ferment europäischen Kultur: Überlegungen zur Dominanz des Latein im germanisch-deutschen Sprachraum Alteuropas”. Germania latina – Latinitas teutonica. Politik, Wissenschaft, humanistische Kultur vom späten Mittelalter bis in unsere Zeit, red. Eckhard Keßler, Heinrich Carl Kuhn, t. 1, Fink, 2003, ss. 21-70.

Bömelburg, Hans-Jürgen. Frühneuzeitliche Nationen im östlichen Europa. Das polnische Geschichtsdenken und die Reichweite einer humanistischen Nationalgeschichte (1500-1700). Harrassowitz, 2006.

Bots, Hans, i Françoise Waquet, redaktorzy. Commercium litterarium. La communication dans la République des Lettres 1600-1750. APA-Holland University Press, 1994.

Breidenbach, Heribert. „Vanitas und Tod beim Emblematiker Jeremias Drexel SJ”. Europäische Tradition und deutscher Literaturbarock. Internationale Beiträge zum Problem von Überlieferung und Umgestaltung, red. Gerhart Hoffmeister, Francke, 1973, ss. 391-409.

Breidenbach, Heribert. Der Emblematiker Jeremias Drexel S.J. (1581-1638) mit einer Einführung in die Jesuitenemblematik und einer Bibliographie der Jesuitenemblembücher. Dysertacja [mps, University of Illinois at Urbana-Champaign], 1970.

Buringh, Eltjo, i Jan Luiten van Zanden. „Charting the «Rise of the West»: Manuscripts and Printed Books in Europe, A Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries”. The Journal of Economic History, t. 69, nr 2, 2009, ss. 409-445.

Crowe, Nicholas J. Jeremias Drexel’s ‘Christian Zodiac’. Seventeenth Century Publishing Sensation. A Critical Edition, Translated and with an Introduction and Notes. Routledge, 2016.

Czarnowska, Maria. Ilościowy rozwój polskiego ruchu wydawniczego 1501-1965. Biblioteka Narodowa, 1967.

Dahl, Gina. Book Collections of Clerics in Norway, 1650-1750. Brill, 2010.

Dąbkowska-Kujko, Justyna. „Jezuicka paideia”. Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Neriton, 2009, ss. 153-190.

Dąbkowska-Kujko, Justyna. Justus Lipsjusz i dawne przekłady jego dzieł na język polski. Wydawnictwo KUL, 2010.

Deventer, Jörg. „«Confessionalisation» – a Useful Theoretical Concept for the Study of Religion, Politics, and Society in Early Modern East-Central Europe?”. European Review of History, t. 11, nr 3, 2004, ss. 403-425.

Diel, Johann Baptist. „Matthias Kasimir Sarbiewski, der Vorgänger Baldes”. Stimmen aus Maria-Laach, t. 4, 1873, ss. 159-172, 343-357; t. 5, 1873, ss. 61-76, 365-377.

Drexel, Jeremias. Zodyakus albo droga do wieczności czyli: Dwanaście znaków przejrzenia do nieba. Przez wielebn. ojca... soc. Jesu łacińskim językiem wydana a r. 1632 na polski przetłumaczona przez pewnego kapłana, teraz zaś przejrzana i na nowo wydana. Cieszyn, K. Prochaska, 1870.

Drexel, Jeremias. Zodyakus albo droga do wieczności czyli: Dwanaście znaków przejrzenia do nieba. Wadowice, Franciszek Foltyn, 1874.

Drexelius, Hieremias. Aloe amari sed salubris succi ieiunium. Monachii, Cornelius Leysserius, 1637.

Drexelius, Hieremias. Gymnasium patientiae. Monachii, Nicolaus Henricus, 1630.

Dünnhaupt, Gerhard. Personalbibliographien zu den Drucken des Barock. T. 6, Hiersemann, 1993.

Estreicher, Karol. Bibliografia polska. T. 8. Kraków, w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1882.

Estreicher, Karol. Bibliografia polska. T. 15. Kraków, w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1897.

Findlen, Paula, redaktor. Athanasius Kircher. The Last Man Who Knew Everything. Routledge, 2004.

Fiszman, Samuel. „Maciej z Miechowa: pierwszy informator o wschodniej Europie”. Sprach- und Kulturkontakte im Polnischen. Gesammelte Aufsätze für A. de Vincenz zum 65. Geburtstag, red. Andrzej Vincenz, Gerd Hentschel, Alek Pohl, Gustav Ineichen, Sagner, 1987, ss. 227-234.

Fordoński, Krzysztof, i Piotr Urbański, redaktorzy. Casimir Britannicus: English Translations, Paraphrases, and Emulations of the Poetry of Maciej Kazimierz Sarbiewski. Modern Humanities Research Association, 2010.

Fumaroli, Marc. „The Republic of Letters”. Diogenes, t. 36, nr 143, 1988, ss. 129-152.

Fumaroli, Marc. Republic of Letters. Tłum. Lara Vergnaud, Yale University Press, 2018.

Gauly, Heribert. Das einfache Auge. Die Lehre d. P. Jeremias Drexel S. J. über die „recta intentio”. Matthias-Grünewald, 1961.

Gdacjusz, Adam. Wybór pism. Oprac. Henryk Borek i Jan Zaremba, PWN, 1969.

Gelarowski, Bonawentura. Kazania na niedziele całego roku i święta Chrystusowe. Sandomierz, Drukarnia Collegium Societatis Iesu, 1738.

Gemert, Guillaume van. „Jeremias Drexel”. Literaturgeschichte Münchens, red. Waldemar Fromm, Manfred Knedlik, Marcel Schellong, Verlag Friedrich Pustet, 2019, ss. 123-129.

Graciotti, Sante. „Polska humanistyczna i europejska Respublica Litterarum”. Tłum. Agnieszka Kuciak. Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1: Paradygmaty – tradycje – profile historyczne, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Neriton, 2009-2010, ss. 253-269.

Grafton, Anthony. „A Sketch Map of a Lost Continent: The Republic of Letters”. Republics of Letters, t. 1, z. 1, 2009, ss. 1-18.

Gwioździk, Jolanta. Biblioteka panien benedyktynek łacińskich (XVI-XVIII wiek). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001.

Gwoździk, Jolanta. Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2015.

Hankins, James. „The Lost Continent: Neo-Latin Literature and the Birth of European Vernacular Literatures”. Harvard Library Bulletin, t. 12, nr 1-2, 2001, ss. 21-27.

Hanusiewicz-Lavallee, Mirosława. „Czy był i czym był humanizm chrześcijański w Polsce”. Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Neriton, 2009, ss. 53-85.

Herka, Klemens Stanisław Kostka. Zabawy przy akademicznych pracach, to jest kazania niektóre publiczniejsze… Poznań, Drukarnia Akademicka, [1750].

Janów, Jan. „O przekładzie «Wieczności piekielnej» na język polski i ruski (Hierem. Drexelii: Infernus damnatorum carcer et rogus)”. Prace Filologiczne, t. 14, 1929, ss. 414-475.

Kapuścińska, Anna. „Theatrum meditationis. Ignacjanizm i jezuityzm w duchowej i literackiej kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej – źródła, inspiracje, idee”. Drogi duchowe katolicyzmu polskiego XVII wieku, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015, ss. 119-229.

Kazańczuk, Mariusz. „Egzempla z pism jezuickich przełomu XVII i XVIII wieku w świetle doktryny Kościoła potrydenckiego”. Literatura i instytucje w dawnej Polsce, red. Hanna Dziechcińska, Semper, 1994, ss. 106-124.

Kot, Stanisław. Polska złotego wieku a Europa. Studia i szkice. Wybrał, przyg. do druku i wstępem opatrzył Henryk Barycz, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, ss. 693-733.

Kozikowski, Edward. Portret Zegadłowicza bez ramy. Opowieść biograficzna na tle wspomnień osobistych. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1966.

Kühlmann, Wilhelm. „«Ornamenta Germaniae» – Zur Bedeutung des Neulateinischen für die ausländische Rezeption der deutschen Barockliteratur”. Studien zur europäischen Rezeption deutscher Barockliteratur, red. Leonard Forster, Harrassowitz, 1983, ss. 13-36.

Kurzeniecki, Marcin. Rozmowy kapelana abo teologa nadwornego z panem chrześcijańskim… Wilno, Drukarnia Akademicka, 1752.

Labuda, Gerard. „Geneza przysłowia «Jak świat światem, nie będzie Niemiec Polakowi bratem»”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Historia, t. 8, 1968, ss. 17-32.

Latham, James. „Text and image in Jeremias Drexel‘s «Orbis Phaëthon»”. Emblematik und Kunst der Jesuiten in Bayern. Einfluß und Wirkung, red. Peter M. Daly, G. Richard Dimler, Rita Haub, Brepols, 2002, ss. 85-105.

Lichański, Jakub Zdzisław. „Polsko-niemieckie związki literackie w dobie baroku. Analiza stanu badań i wnioski”. Barok polski wobec Europy. Kierunki dialogu, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Ewa Bem-Wiśniewska, ANTA, 2003, ss. 289-315.

Ludwig, Walther. „Die neuzeitliche lateinische Literatur seit der Renaissance”. Einleitung in die lateinische Philologie, red. Fritz Graf, Teubner, 1997, ss. 323-356.

Łukaszewska-Haberkowa, Justyna. „«Civitas aeternitatis» Jeremiasza Drexela SJ (1581-1638) jako jeden z wzorców twórczości Jana Poszakowskiego SJ (1684-1757)”. Sacrum w mieście, t. 1, Średniowiecze i wczesna epoka nowożytna. Wymiar religijny, kulturalny i społeczny, red. Danuta Quirini-Popławska, Łukasz Burkiewicz, Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM, 2016, ss. 279-289.

Maciejewski, Janusz. „Specyfika rękopiśmiennego obiegu literatury w XVI-XVIII wieku”. Napis, t. 8, 2002, ss. 3-14.

Mężyński, Andrzej, redaktor. Straty bibliotek w czasie II wojny światowej w granicach Polski z 1945 roku. Wstępny raport o stanie wiedzy. Cz. 1-3. Warszawa, Wydawnictwo Reklama-Wojciech Wójcicki, 1994.

Mężyński, Andrzej. Kommando Paulsen. Organisierter Kunstraub in Polen 1942-45. Tłum. A. Hetzer, Köln, Dittrich, 2000.

Mężyński, Andrzej. Biblioteki Warszawy w latach 1939-1945. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2010.

Middell, Matthias. „Kulturtransfer und Historische Komparatistik – Thesen zu ihrem Verhältnis”. Comparativ, t. 10, z. 1, 2000, ss. 7-41.

Mijakowski, Jacek. Kokosz panom krakowianom w kazaniu za kolędę dana. Oprac. Roman Mazurkiewicz, Neriton, 2008.

Moszyński, Antoni. „Wiadomość o rękopismach polskich oddziału teologicznego w Cesarskiej publicznej bibliotece w Petersburgu”. Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, t. 1, 1874, ss. 223-333.

Mróz-Jabłecka, Kalina. „Zur Rezeption der Schriften Jeremias Drexels in Deutschland und Polen im 17. und in der ersten Hälfte des 18. Jahrhunderts”. Die Bedeutung der Rezeptionsliteratur für Bildung und Kultur der Frühen Neuzeit (1400-1750). Beiträge zur fünften Arbeitstagung in Wrocław (April 2017), red. Mirosława Czarnecka, Alfred Noe i Hans-Gert Roloff, Peter Lang, 2018, ss. 209-224.

Nauka dobrego i szczęśliwego umierania (…) przez aprobowanych autorów świątobliwej pamięci (…) podana i opisana… Kraków, Krzysztof Schedel, 1675.

Neddermeyer, Uwe. Von der Handschrift zum gedruckten Buch. Schriftlichkeit und Leseinteresse im Mittelalter und in der frühen Neuzeit. Quantitative und qualitative Aspekte, t. 1, Harrassowitz, 1998.

Nierzwicki, Krzysztof. „Księgozbiór kartuskiego klasztoru Sanctae Crucis prope Berezam w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Bibliologia, t. 4, 2000, ss. 67-102.

Nowicka-Jeżowa, Alina. „Dialog z humanizmem renesansowym w dziełach Piotra Skargi”. Ruch Literacki, t. 54, nr 3-4, 2013, ss. 405-424.

Papczyński, Stanisław. Pisma zebrane. PROMIC, Wydawnictwo Księży Marianów MIC, 2007.

Papczyński, Stanisław. Templum Dei Mysticum quod in homine christiano demonstravit Stanislaus a Iesu Maria Papczyński. Casimirus Krzyżanowski, Mariański Instytut Historyczny, 1998.

Paulsen, Friedrich. Geschichte des gelehrten Unterrichts auf den deutschen Schulen und Universitäten vom Ausgang des Mittelalters bis zur Gegenwart. Mit besonderer Rücksicht auf den Klassischen Unterricht, red. Rudolf Lehmann, De Gruyter, 1960.

Pawlak, Wiesław. „Barbara quae fuerant regna latina fiunt. Polsko-niemieckie związki kulturalne w perspektywie neolatynistyki”. Wśród krajów Północy. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej wobec narodów germańskich, słowiańskich i naddunajskich: mapa spotkań, przestrzenie dialogu, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015, ss. 320-364.

Pawlak, Wiesław. „Sarmacki głos w Europie: św. Stanisław Papczyński i jego dzieło”. Drogi duchowe katolicyzmu polskiego XVII wieku, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015, ss. 420-463.

Pelc, Janusz i Krzysztof Mrowcewicz, Marek Prejs (redaktorzy). Barok w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej. Drogi przemian i osmozy kultur. Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki–Instytut Literatury Polskiej, 2000.

Pick, Dominik. „Czym jest transfer kultury? Transfer kultury a metoda porównawcza. Możliwości zastosowania transferts culturels na gruncie polskim”. Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, red. Mirosława Zielińska, Marek Zybura. Centrum Willy’ego Brandta, 2013, ss. 255-268.

Pietrzkiewicz, Iwona. „Pro usu et eruditione. Biblioteka wejherowskiego proboszcza Franciszka Walentego Ruthena z przełomu XVII i XVIII wieku”. Roczniki Biblioteczne, t. 56, 2012, ss. 113-136.

Pirożyński, Jan. „Humanistische Geschichtsschreibung in Polen”. Diffusion des Humanismus. Studien zur nationalen Geschichtsschreibung europäischer Humanisten, red. Johannes Helmrath, Ulrich Muhlack, Gerrit Walther, Wallstein-Verlag, 2002, ss. 308-317.

Piskała, Magdalena. „Długie trwanie nowości. Rzecz o niektórych dawnych przekładach powstałych w kręgu polskich jezuitów”. Sarmackie Theatrum, t. 8, W poszukiwaniu nowości, red. Maria Barłowska, Marzena Walińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2020, ss. 181-197.

Poe, Marshall. „Muscovy in European Cosmographies, 1504-1544”. Russian History, t. 25, nr 1-2, 1998, ss. 89-106.

Pomian, Krzysztof. Przeszłość jako przedmiot wiedzy. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.

Poniński, Stefan. Królowa nieba i ziemi, najdostojniejsza Bogarodzica Maryja, kazaniami (…) wysławiona. Poznań, Drukarnia Collegium Societatis Iesu, 1721.

Pörnbacher, Karl. „Jeremias Drexel und sein Traktat über das Kreuz”. Beiträge zur altbayerische Kirchengeschichte, t. 24, 1965, ss. 64-77.

Pörnbacher, Karl. Jeremias Drexel. Leben und Werk eines Barockpredigers. F.X. Seitz, 1965.

Przyboś, Adam, oprac. Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624-1625 w świetle ówczesnych relacji. Wydawnictwo Literackie, 1977.

Radziwiłł, Albrycht Stanisław. Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 1: 1632-1636. Tłum. i oprac. Adam Przyboś, Roman Żelewski. PIW, 1980.

Rodziewicz, Barbara. „Póki świat światem, nie będzie Niemiec Polakowi bratem – językowy stereotyp Niemca (model archaiczny)”. Annales Neophilologiarum, t. 3, 2009, ss. 129-135.

Różycki, Edward. Alembekowie i ich księgozbiory. Z dziejów kultury umysłowej mieszczaństwa lwowskiego okresu renesansu i baroku. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001.

Różycki, Edward. „Do dziejów księgozbiorów rodziny Daniłowiczów. Inwentarz Jana Aleksandra Daniłowicza, starościca czerwonogrodzkiego z 1658 roku”. Przestrzenie kultury i literatury. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Krystynie Heskiej-Kwaśniewicz na pięćdziesięciolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. Elżbieta Gondek, Irena Socha, Barbara Pytlos, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012, ss. 207-221.

Różycki, Jan. Kazanie na pogrzebie jego mości pana Serafina Głębockiego. Poznań, Wojciech Regulus, [1638].

Rulka, Kazimierz. „Księgozbiór Adama z Wiskitek, wikariusza i penitencjarza katedry włocławskiej z XVI/XVII wieku”. Studia Włocławskie, t. 7, 2004, ss. 428-446.

Salmonowicz, Stanisław. Polacy i Niemcy wobec siebie: postawy, opinie, stereotypy (1697-1815). Ośrodek Badań naukowych im. Wojciecha Ke̜trzyńskiego, 1993.

Schäfer, Eckart, redaktor. Sarbiewski. Der polnische Horaz. Gunter Narr Verlag, 2006.

Schilling, Heinz. Konfesjonalizacja. Kościół i państwo w Europie doby przednowoczesnej. Tłum. Jerzy Kałążny, posłowie Hubert Orłowski. Wydawnictwo Poznańskie, 2010.

Schramm, Gottfried. „Modrevius-Forschungen. Ein Literaturbericht über den polnischen Staatsschriftsteller und Theologen Andrzej Frycz Modrzewski (um 1503-1572)”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, t. 6, z. 3, 1958, ss. 352-373.

Siedina, Giovanna, redaktor. Latinitas in the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania. Its Impact on the Development of Identities. Firenze University Press, 2014.

Skwara, Marek. „«Nieartystyczne» sposoby perswazji w polskich oracjach pogrzebowych z XVII wieku”. Teatr wymowy. Formy i przemiany retoryki użytkowej, red. Jolanta Sztachelska, Janusz Maciejewski, Elżbieta Dąbrowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004, ss. 163-178.

Sommervogel, Carlos, redaktor. Bibliothèque de la Compagnie de Jésus. Nouvelle Édition. T. 3, Oscar Schepens–Alphonse Picard, 1892; t. 9, Oscar Schepen–Alphonse Picard, 1900.

Sproede, Alfred. „Przekłady i transfer kulturowy między Polską a krajami niemieckimi. Casus Andrzeja Frycza Modrzewskiego”. Wśród krajów Północy. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej wobec narodów germańskich, słowiańskich i naddunajskich: mapa spotkań, przestrzenie dialogu, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015, ss. 365-405.

Starnawski, Jerzy. „Z dziejów sławy Macieja Kazimierza Sarbiewskiego w Polsce i poza jej granicami”. Filomata, nr 377, 1987, ss. 51-65.

Szyrocki, Marian. „Deutsche Barockliteratur in Polen”. Studien zur europäischen Rezeption deutscher Barockliteratur, red. Leonard Forster, Harrassowitz, 1983, ss. 67-79.

Tatarkiewicz, Władysław. Dzieje sześciu pojęć. PWN, 2006.

Thill, Andrée. „Horace polonais. Horace allemand”. Horace. L’œuvre et les imitations. Un siècle d’interprétation. Neuf exposés suivis de discussions, red. Walther Ludwig, Hermann Tränkle, Fondation Hardt, 1993, ss. 381-425.

Torój, Elżbieta. Inwentarze księgozbiorów mieszczan lubelskich z lat 1591-1678. Wydawnictwo UMCS, 1997.

Voisé, Waldemar. „400-lecie tłumaczenia «De Republica Emendanda» przez Wolfganga Weissenburga”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 3, 1958, ss. 79-97.

Wajda, Kazimierz, redaktor. Polacy i Niemcy. Z badań nad kształtowaniem heterostereotypów etnicznych. Adam Marszałek, 1991.

Walkiewicz, Wawrzyniec. Kazania i exhorty pasterskie pasterzom w parafiach przygodne. T. 1, Łowicz, Drukarnia prymasowska, 1777.

Waquet, Françoise. Latin or the Empire of a Sign. From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. Tłum. John Howe. Verso, 2001.

Weichselmann, Adolph. „Balde und Sarbiewski”. „Jahresbericht des kais. königl. Obergymnasiums zu Laibach”, 1864, ss. 3-14.

Węgrzynowicz, Antoni. Nuptiae Agni, gody Baranka apokaliptycznego albo kazania na uroczyste święta Pana Jezusowe, Najświętszej Panny i świętych Bożych. Kraków, Franciszek Cezary, 1711.

Windyga, Irena. „Teoria konfesjonalizacji Heinza Schillinga i Wolfganga Reinharda w kontekście potencjału modernizacyjnego Polski”. Roczniki Nauk Społecznych, t. 6 (42), nr 4, 2014, ss. 159-178.

Wojtczak, Maria. „Ein zurückgewiesener Kulturtransfer. Pole gleich Katholik versus Deutscher gleich Protestant”. Mäander des Kulturtransfers. Polnischer und deutscher Katholizismus im 20. Jahrhundert, red. Aleksandra Chylewska-Tölle, Christian Heidrichs, Logos Verlag, 2014, ss. 21-34.

Wolska, Hanna. „Księgozbiór Konstancji Sapieżyny w świetle inwentarza z 1757 roku”. Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Zeszyt 2, red. Barbara Bieńkowska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1976, ss. 133-154.

Wrzesiński, Wojciech, redaktor. Wokół stereotypów Polaków i Niemców. Uniwersytet Wrocławski, 1991.

Wysocki, Samuel. Adwent z postem kazaniami (…) zapowiedziany. Warszawa, Drukarnia Collegium XX. Scholarum Piarum, 1749.

Young, Alan R. „English translations of the Works of Jeremias Drexel, 1632-1700”. Emblematic Images and Religious Texts. Studies in Honor of G. Richard Dimler, S.J., red. Pedro F. Campa, Peter M. Daly, Saint Joseph’s University Press , 2010, ss. 183-201.

Young, Alan R. „Jeremias Drexel’s «The Christian Zodiake» (1647) and protestant meditation”. Emblematik und Kunst der Jesuiten in Bayern. Einfluß und Wirkung, red. Peter M. Daly, G. Richard Dimler i Rita Haub, Brepols, 2002, ss. 251-268.

Young, Alan R. „Protestant Meditation and Two 1647 English Translations of Jeremias Drexel’s «Zodiacus christianus»”. Emblematic Perceptions. Essays in Honor of William Heckscher on the occasion of his ninetieth birthday, red. Peter M. Daly, Daniel S. Russell, Koerner, 1997, ss. 251-268.

Zabłocki, Stefan. Od prerenesansu do oświecenia. Z dziejów inspiracji klasycznych w literaturze polskiej. PWN, 1976.

Załuski, Józef Andrzej, wydawca. Zebranie rytmów przez wierszopisów żyjących lub naszego wieku zeszłych. T. 2. Warszawa, Drukarnia pijarów, 1754.

Żołądź-Strzelczyk, Dorota. Peregrinatio academica. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996.