W poszukiwaniach «pozytywnie pięknego człowieka»: ewolucja autorskiego ideału w twórczości Iwana Szmielewa

Abstrakt

Badanie artystycznych odkryć Iwana Sergiejewicza Szmielewa na szlaku poszukiwań pozytywnego bohatera nie jest możliwe bez uwzględnienia wcześniejszego doświadczenia literackiego, tym bardziej że sam pisarz cenił wysoko zasługi literatury rosyjskiej w ukazywaniu postaci idealnej lub bliskiej ideałowi. W dążeniu do opisu «pozytywnie pięknego człowieka» Szmielew przeszedł niełatwą drogę od zachwytu obrazami rewolucjonistów-idealistów do zaakceptowania prawdy prawosławia. Doszukując się prawyobrażeń o idealnym bohaterze, twórca zwrócił się ku żywiołowi ludowo-narodowemu, wychodząc z założenia, że pierwiastek duchowy jest dominującą cechą charakteru rosyjskiego i wyraża rzeczywiste marzenia oraz dążenia «człowieka prostej świadomości». Na specyfice ewolucji ideowo-artystycznych poglądów Szmielewa odbiły się wzajemne relacje jego prozy z doświadczeniem Dostojewskiego i Czechowa. Twórczy i osobisty los ostatecznie przywiódł pisarza do wyobrażenia kobiecego charakteru jako syntezy najlepszych cech duszy rosyjskiej i wartości chrześcijańskich. Idea duchowego przewodniczenia stała się istotną cechą głównej bohaterki ostatniej powieści pisarza, odzwierciedlającej jego głębokie pragnienie ubóstwienia literatury. Takiego rodzaju zamysł otworzył przed Szmielewem szczególne pespektywy w wyobrażeniu idealnego bohatera jako wierzącego i zakorzenionego w Cerkwi.