The Plague Comes and Goes: Thinking about Epidemic Diseases as Recorded in Language

Keywords: ethnolinguistics, linguistic image of plague, folk medicine, magic, Polish folk beliefs

Abstract

In this article, I present selected aspects of the linguistic image of the plague (I am especially interested in names and their etymology, the causes of the disease, images of the plague, and remedies). I mainly rely on materials related to Polish folk culture, but I also mention some contemporary contexts to show a certain durability of beliefs related to the plague. I use the notion of a linguistic and cultural image of the world understood as a colloquial interpretation of reality that can be explicated not only using verbal data, but also with non-verbal data preserved in petrified texts of culture. In my considerations, I refer to the so-called cognitive definition. The material basis of the analysis presented (in line with Jerzy Bartmiński’s assumptions) consists of lexical and textual data: names (confirming the “perspective of reality”), information transmitted on an onomasiological basis, revealed in the etymological and word-formation analysis, meanings given in the definitions in Polish and dialectal dictionaries, word-formation derivatives, metaphorical extensions, phraseologisms, collocations (phrases), metaphors, proverbs, healing formulas, etc. In Polish folk culture, the plague was imagined as a living creature (woman) who could roam the land (come and go), come to the village, talk to people, put them to death, or save the ones she chose to live. These images of the plague made peasants try to secure their space and to create a safe zone for themselves and their community by means of various magical procedures.

References

Baranowski, Bohdan. W kręgu upiorów i wilkołaków. Wydawnictwo Łódzkie, 1981.

Bartmiński, Jerzy. „Nikita Iljicz Tołstoj i program etnolingwistyki historycznej”, Etnolingwistyka, nr 5, 1992, ss. 7-13.

Bartmiński, Jerzy. „Pojęcie językowego obrazu świata i sposoby jego operacjonalizacji”. Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, red. Przemysław Czapliński, Anna Legeżyńska, Marcin Telicki, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2010.

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Wydawnictwo UMCS, 2020.

Buława, Monika. Nazwy chorób w gwarach polskich. Instytut Języka Polskiego PAN, 2019.

Buława, Monika, i Anna Tyrpa. „Leksykalne skutki moru w polszczyźnie potocznej i ludowej”, Studia Dialektologiczne, red. Barbara Grabka, Renata Kucharzyk, Anna Tyrpa, t. 5, Instytut Języka Polskiego PAN, 2019, ss. 139-149.

Delumeau, Jean. Strach w kulturze Zachodu. Instytut Wydawniczy PAX, 1986.

Dźwigoł, Renata. Polskie ludowe słownictwo mitologiczne. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2004.

Fleischer, Michael. „Obraz świata. Ujęcie z punktu widzenia teorii systemów i konstruktywizmu”. Język a kultura, red. Anna Dąbrowska i Janusz Anusiewicz, t. 13, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000, ss. 45-71.

Jagla, Jowita. Boska medycyna i niebiescy uzdrowiciele wobec kalectwa i chorób człowieka. Wydawnictwo Neriton, 2004.

Judin, Aleksej W. Personificirovannyje bol’ezni i sposoby bor’by z nimi v narodnoj kulture wostocznych Slavjan. Morbus, medicamentum et sanus. Studia Litteraria Polono-Slavica, red. Roman Bobryk i Jerzy Faryno, t. 6, Instytut Slawistyki PAN, ss. 87-97.

Karpiński, Andrzej. W walce z niewidzialnym wrogiem. Neriton, Instytut Historii PAN, 2000.

S. Koba. „Z dziejów walki z chorobami zakaźnymi w Kielcach”. Eskulap Świętokrzyski nr 1, 2003, www.oil.org.pl/xml/oil/oil56/gazeta/numery/ n2003/n200301/n20030107. Dostęp 8.12.2021.

Kowalik, Artur. Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian. Zakład Wydawniczy Nomos, 2004.

Kowalski, Piotr. Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. PWN, 2007.

Kracik, Jan. Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Wydawnictwo M, 2020. E-book.

Krawczyk-Tyrpa, Anna. Tabu w dialektach polskich. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, 2001.

Łyskanowski, Marcin. Medycyna i lekarze dawnej Warszawy. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.

Marczewska, Marzena. Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Studium językowo-kulturowe. Instytut Filologii Polskiej UJK, 2012.

Masłowska, Ewa. Ludowe stereotypy obcowania światów i zaświatów w języku i kulturze. Agade Bis, 2012.

Ostrowski, Kazimierz. O czarach i znachorach w lecznictwie. Wiedza Powszechna, 1955.

Paluch, Adam. Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988. Acta Universitatis Wratislaviensis 752.

Paluch, Adam. Zerwij ziele… z dziewięciu miedz. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1989.

Pawlaczyk, Bogusław, redaktor. Biblia a medycyna. Księgarnia Świętego Wojciecha, 2007.

Piela, Agnieszka. „W cieniu koronawirusa… historycznie o zarazie i zarazkach”. Poradnik Językowy, nr 6, 2020, ss. 97-105.

Pleszczyński, Adolf. Bojarzy Międzyrzeccy. Studium etnograficzne. Skład Główny w Księgarni M. Arcta, 1892.

Popowska-Taborska, Hanna. „Od frazeologizmu do słowa jest tylko jeden krok (kasz. pošedło – sch. pőšāst ‘zaraza’)”. W zwierciadle języka i kultury, red. Jan Adamowski i Stanisława Niebrzegowska, Wydawnictwo UMCS, 1999.

Półtorak, Zbigniew. Lecznictwo ludowe rodzimej ludności Opolszczyzny. Instytut Śla̜ski, 1989.

Seweryn, Tadeusz. Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce. Instytut Wydawniczy PAX, 1958.

Sontag, Susan. Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999, ss. 5-90.

Spittal, Stanisław. „Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy”. Rocznik Podolski. T. 1, Tarnopol, 1938.

Szlagowska, Aleksandra. „Personifikacje choroby w kulturze ludowej”. Medycyna Nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną, t. 9, z. 1-2, 2002, ss. 43-51.

Sznajderman, Monika, Zaraza. Mitologia dżumy, cholery i AIDS. Wydawnictwo Naukowe Semper, 1994.

Szot-Radziszewska, Elżbieta. Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie. Wydawnictwo TRIO, 2005.

Szychowska-Boebel, Barbara. Lecznictwo ludowe na Kujawach. Muzeum Etnograficzne w Toruniu, 1972.

Talko-Hryncewicz, Julian. Zarys lecznictwa ludowego na Rusi Południowej. Akademia Umiejętności, 1893.

Tuszewicki, Marek. Żaba pod językiem. Medycyna ludowa Żydów aszkenazyjskich przełomu XIX i XX wieku. Wydawnictwo Austeria, 2015.

Tylkowa, Danuta. Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat Polskich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989.

Udziela, Marian. Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Przyczynek do etnografii polskiej. Skład główny w Księgarni M. Arcta, 1891.

Published
2021-12-30