Obraz zarazy w świetle traktatu medycznego Piotra Umiastowskiego pt. Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi przełożona (1591)

Danuta Kowalska

doi:10.18290/rh21696s-6

Danuta Kowalska Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-5550-5650

DOI: https://doi.org/10.18290/rh21696s-6

Słowa kluczowe: Piotr, Nauka o morowym powietrzu, traktat medyczny, obraz choroby w polszczyźnie XVI wieku, słownictwo medyczne XVI wieku, leksyka wartościująca

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie obrazu zarazy wykreowanego przez Piotra Umiastowskiego w traktacie medycznym pt. Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi przełożona (1591). W tym celu omawia się synonimię związaną z nazwami choroby, cechy i atrybuty zarazy oraz towarzyszących jej objawów, genezę epidemii, a także ukazuje metaforyczne sposoby postrzegania choroby. Analizy zmierzają do odtworzenia dawnego sposobu konceptualizowania choroby, który warunkowany jest z jednej strony ówczesnym poziomem sztuki medycznej, z drugiej zaś utrwalonym w języku potocznym wyobrażeniem choroby. W toku analiz uwagę zwraca się także na wybrane zabiegi językowe, kształtujące obraz choroby, zwłaszcza udział leksyki wartościującej oraz wybrane środki stylistyczne, związane z funkcją artystyczną (porównania, przenośnie, epitety).

Bibliografia

Bartmiński, Jerzy. „Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata”. Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, ss. 103-120.

Biniewicz, Jerzy. „Początki polskiego języka nauk ścisłych (XVI-XVIII wiek)”. Studia historycznojęzykowe. Prace Językoznawcze, t. 24, 1996, ss. 62-70.

Biniewicz, Jerzy. Kształtowanie się polskiego języka nauk matematyczno-przyrodniczych. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2002.

Biniewicz, Jerzy. „Początki polskiego stylu naukowego – między teorią naukową a praktyką gospodarczą”. Stylistyka, t. 24, 2015, ss. 283-297.

Borek, Piotr. „Staropolskie teksty literackie jako źródła do dziejów epidemii (rekonesans)”. Epidemie w dziejach Europy, red. Krzysztof Polek, Łukasz Tomasz Sroka, Wydawnictwo Naukowe UP, 2016, ss. 201-219.

Chojnacka-Kuraś, Marta. „Kiedy walka staje się podróżą. O przeobrażeniach metafor opisujących doświadczenie chorowania z uwzględnieniem typu i fazy choroby”. Prace Filologiczne, t. 73, 2019, ss. 33-48.

Giedroyć, Franciszek. Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny. Druk L. Szkaradzińskiego i S-ki, 1899.

Jankowiak, Lucyna Agnieszka. „Terminologia medyczna w dziele Stefana Falimirza na tle polszczyzny XVI wieku (Próba rekonesansu)”. Slavia Occidentalis, t. 57, 2000, ss. 37-50.

Jankowiak, Lucyna Agnieszka. „Nazwy chorób w polszczyźnie XVI wieku (Próba ogólnej charakterystyki)”. Slavia Occidentalis, t. 58, 2001, ss. 9-18.

Jankowiak, Lucyna Agnieszka. Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1: Początki polskiej renesansowej terminologii medycznej. Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2005.

Jankowiak, Lucyna Agnieszka. Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 2: Słownik. Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2006.

Jankowiak, Lucyna Agnieszka. „Z dziejów terminologii medycznej. Słownictwo medyczne wieku XVI wobec XVII w. oraz pierwszej połowy XVIII w.”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 44, 2009, ss. 61-83.

Jankowiak, Lucyna Agnieszka. „Zapożyczenia w XVI-wiecznym słownictwie medycznym i ich dzisiejsze losy (na materiale zielnika Stefana Falimirza)”. Linguistica Copernicana, t. 4, nr 2, 2010, ss. 201-213.

Kamper-Warejko, Joanna. „Poradnik Piotra Krescencjusza jako tekst użytkowy”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 46 SOW, 2011, ss. 43-56.

Karpiński, Andrzej. W walce z niewidzialnym wrogiem. Neriton, Instytut Historii PAN, 2000.

Kracik, Jan. Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Wydawnictwo M, 1991.

Kuran, Michał. „Źródła barokowej wiedzy medycznej i ich autorytetu oraz zaufanie wobec leczących w świetle wybranych tekstów z pierwszej połowy XVII w. o zwalczaniu dżumy”. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki, z. 2, 2020, ss. 61-81.

Kuryłowicz, Beata. „Terminologia medyczna w Nowym Dykcjonarzu Michała Abrahama Troca na tle źródeł z XVI i XVII wieku”. Poradnik Językowy, z. 5-6, 2020, ss. 76-87.

Marczewska, Marzena. Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam…. Choroba. Studium językowo-kulturowe. Wydawnictwo UJK, 2012.

Marczewska, Marzena. „Wyobrażenia choroby utrwalone w języku polskim”. Gawędy o kulturach, t. 1, red. Joanna Szadura, Polihymnia, 2014, ss. 87-95.

Migdał, Jolanta. „O nazywaniu człowieczych chorób – uwagi o słownictwie Glaberowych Gadek”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 8, red. Mirosława Białoskórska, Leonarda Mariak, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2002, ss. 147-157.

Piela, Agnieszka. „W cieniu koronawirusa... Historycznie o zarazie i zarazkach”. Poradnik Językowy, z. 6-7, 2020, ss. 97-105.

Raszewska-Żurek, Beata. „Metaforyzacja antywartości w dawnej polszczyźnie – konwencjonalność ujęć na przykładzie metafory ANTYWARTOŚĆ TO CHOROBA”. Polonica, t. 38, 2018, ss. 1-19.

Siekierska, Krystyna. „Uwagi o języku i stylu dzieł naukowych XVII wieku (botanika, medycyna, geometria)”. Odmiany polszczyzny XVII wieku, red. Halina Wiśniewska, Czesław Kosyl, Wydawnictwo UMCS, 1992, ss. 107-114.

Siekierska, Krystyna. „Z dziejów kształtowania się języka nauki polskiej. Funkcje porównań w średniopolskich źródłach medycznych”. Polonica, t. 9, 1983, ss. 211-229.

Stec, Magdalena. „Konceptualizacja pojęcia choroba w polszczyźnie”. Poradnik Językowy, nr 1, 2007, ss. 20-32.

Steczko, Iwona. „Przymiot albo dworska niemoc i jej synonimiczne miana w polszczyźnie XV i XVI wieku”. Epidemie w dziejach Europy, red. Krzysztof Polek, Łukasz Tomasz Sroka, Wydawnictwo Naukowe UP, 2016, ss. 156-168.

Umińska-Tytoń, Elżbieta. „Potoczne nazwy chorób i dolegliwości w księgach parafialnych Mileszek z XIII wieku”. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. 36, 1990, ss. 205-218.

Umińska-Tytoń, Elżbieta. Potoczne określenia chorób i dolegliwości w księgach parafialnych Mileszek z XVIII wieku (cz. II). Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. 36, 1990, ss. 199-205.