Obraz Świętej Rodziny przy stole z sanktuarium w Studziannie-Poświętnem w świetle tradycji ikonograficznej, wymowy ideowej graficznego pierwowzoru oraz w homilii koronacyjnej Prymasa Stefana Wyszyńskiego

Małgorzata Żak-Kulesza

doi:10.18290/rh21694spec-5

Małgorzata Żak-Kulesza Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Filozofii https://orcid.org/0000-0002-3601-4709

DOI: https://doi.org/10.18290/rh21694spec-5

Słowa kluczowe: Studzianna-Poświętne, Święta Rodzina, św. Józef, Jacques Callot, Prymas Stefan Wyszyński, symboliczne pokarmy, owoce, kielich, ikonografia

Abstrakt

Obraz Świętej Rodziny przy stole z sanktuarium w Studziannie-Poświętnem powstał na podstawie grafiki Jacques’a Callota z 1629 r. Liczne relacje o cudownych uzdrowieniach i łaskach otrzymanych za sprawą obrazu sprawiły, że już od końca XVII wieku obraz cieszył się popularnością wśród wiernych i licznych pielgrzymów nawiedzających sanktuarium. Zwieńczeniem tych kilkusetletnich praktyk pobożnościowych była uroczysta koronacja wizerunku Świętej Rodziny przeprowadzona 18 sierpnia 1968 r. przez Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Ikonografia obrazu ogniskuje się wokół Świętej Rodziny zgromadzonej przy stole podczas posiłku. Istotną rolę w scenie odgrywa osoba św. Józefa, który podaje Jezusowi kielich z winem.

Tekst niniejszego artykułu stanowi próbę pełniejszego odczytania sensu wynikającego z ikonografii obrazu ze Studzianny i jej graficznego pierwowzoru. Śledząc sposób prezentowania postaci św. Józefa w kontekście Świętej Rodziny przy posiłku, starano się wskazać na złożony sens ideowy tego wątku przedstawieniowego. Natomiast w kontekście historii kultu obrazu ze Studzianny i uroczystej koronacji w 1968 r. wizerunek Świętej Rodziny w homilii Prymasa został odczytany według aktualnego kontekstu.

Bibliografia

Ainsworth, Maryan W. Gerard David. Purity of Vision in an Age of Transition. Metropolitan Museum of Art, New York, 1998.

Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, cz. 1-2, red. Marek Starowieyski, WAM, 2006.

Apostolos-Cappadona, Diane. „Picturing Devotion: Rogier’s Saint Luke drawing the Virgin”. Carol J. Purtle. Rogier van der Weyden Saint Luke drawing the Virgin. Selected Essays in context. Brepols, 1997.

Banaszak, Marian, Historia Kościoła katolickiego, t. 3: Czasy nowożytne 1517-1758. ATK, 1989.

Barącz, Sadok. Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce. S. Bednarski, 1891. POLONA, polona.pl/item/cudowne-obrazy-matki-najswietszej-w-polsce,NTY2NTkx/133/#item. Dostęp 11.04.2021.

Baranowski, Andrzej Józef. Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku: zjawisko kulturowe i artystyczne. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk: Zamek Królewski, 2003.

Barasch, Moshe. Giotto and the Language of Gesture. Cambridge Studies in the History of Art. Cambridge University Press, 1990.

Bartnik, Czesław Stanisław. Pedagogia narodowa Prymasa Stefana Wyszyńskiego. [s.n.], 2001.

Benad, Aurore. Pour le salut des âmes du peuple de ladite ville ”: municipalité et vie religieuse à Nancy, fin XVIe siècle-fin XVIIIe siècle. Université de Lorraine, 2019, ss. 73-74, 376-377. HAL archives-ouvertes, hal.univ-lorraine.fr/ tel-02503687/document. Dostęp 16.04.2021.

Cedrowski, Jerzy. „Kult Świętej Rodziny w sanktuarium w Studziannie”. Salvatoris Mater, t. 12, nr 4, 2010, ss. 166-181.

Cienie i światła. Cztery wieki malarstwa francuskiego. 18 marca – 19 czerwca 2005. Katalog Wystawy. Zamek Królewski w Warszawie, 2005.

Dijk van, Rudolf Theodor Maria. „Toward Imageless Contemplation Gerard Zerbolt Zutphen as Guide for Lectio Divina”. Spirituality renewed: studies on significant representatives of the Modern Devotion, red. Hein Blommestijn, Charles Caspers i Rijcklof Hofman, Peeters, 2003, ss. 3-28.

Dobrzeniecki, Tadeusz. „Św. Anna z Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie. Symbolika gestu milczenia”. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. 32, 1988, ss. 95-196.

Drążkowska, Anna. Ozdoby i nakrycia głowy na ziemiach polskich od X do końca XVIII wieku. Wydawnictwo UMK, 2012.

Drewniak, Jan. „40-lecie koronacji Matki Bożej Świętorodzinnej”. Oratoriana nr 60, 2008, ss. 35-44.

Elbern, Viktor Heinrich. „Mahl, Gastmahl”. Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 3: Allgemeine Ikonographe, red. Engelbert Kirschbaum i Wolfgang Braunfels, Herder, 1990, szp. 128-133.

Eustachiewicz, Maria. „‘Liryka polskie’ Wespazjana Kochowskiego wobec tradycji literackiej”. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, t. 72, nr 3, 1981, ss. 279-307.

Falkenburg, Reindert L. The Fruit of Devotion. Mysticicsm and the Imagery of Love in Flemish Painting of the Virgin and Child 1450-1550. John Benjamins, 1994.

Feulner, Adolf. Kunstgeschichte des Möbels seit dem Altertum. Propyläen-Verlag, 1927.

Florarium christianum. Symbolika roślin chrześcijańska starożytność i średniowiecze, przeł. i oprac. Stanisław Kobielus, Wydawnictwo Benedyktynów, 2006.

Gebhard, Torsten. „Die Heilige Familie bei Tisch und das Tischgebet der Heiligen Familie”. Bayerisches Jahrbuch für Volkskunde, 1956, ss. 57-59.

Holl, Oskar [i in.]. „Kelch”. Lexikon der christlichen Ikonographie. Bd. 2, red. Wolfgang Braunfels, Herder-Verlag, 1970, kol. 496-497.

Jacques Callot: Das gesamte Werk. Druckgraphik, Einleitug Thomas Schröder, Verlag Rogner & Bernhard, 1971.

Jasiak, Grzegorz. „Obchody jubileuszu 150-lecia Diecezji Sandomierskiej w 1968 roku”. Studia Sandomierskie, t. 22, 2015, ss. 113-135.

Joos van Cleve. Leonardo des Nordens, Suremondt-Ludwig-Museum, Aachen, vom 17 März bis zum 26. Juni 2011), katalog wystawy, red. Peter van den Brink, Alice Taatgen, Heinrich Becker, München 2011.

Kaczmarek, Tomasz. „Św. Józef w nauczaniu Ojców Kościoła. Idee przewodnie”. Studia Włocławskie, nr 1, 1998, ss. 61-70.

Kalupa, Katarzyna. „Dzieje cudownego wizerunku Jezusa z Maryją i św. Józefem w sanktuarium Miedniewickim”, Mazowsze, nr 15, 2002, ss. 107-108.

Kaster, Gabriela. „Joseph von Nazareth”. Lexikon der christlichen Ikonographie. Bd. 7, red. Wolfgang Braunfels, Herder-Verlag, 1974, kol. 210-221.

Kliś, Zdzisław. Temat Bożego Narodzenia w polskiej sztuce średniowiecznej. BMR, 1994.

Knapiński, Ryszard. Titulus ecclesiae. Ikonografia wezwań współczesnych kościołów katedralnych w Polsce. Pax, 1999.

Kopeć, Jerzy Józef. „Geneza patronatu maryjnego nad narodem polskim”. Roczniki Humanistyczne, t. 34, z. 4, 1986, ss. 275-292.

Koster, Margaret L. Hugo van der Goes and the procedures of Art of Salvation. Brepols, 2008.

Krasny, Piotr. Figury obecności i nieobecności. Wprowadzenie do francuskiej dysputy o świętych obrazach i o roli sztuki w życiu Kościoła w epoce nowożytnej. Universitas, 2016.

Królowa Polski o wielu obliczach. Wizerunki Matki Bożej koronowane przez Prymasa Tysiąclecia Stefana kardynała Wyszyńskiego. Fundacja „Czas to Miłość”/Instytut Prymasa Wyszyńskiego, 2014.

Kwiatkowscy, Magdalena i Bogusław. Dzieje Sanktuarium Matki Bożej Świętorodzinnej w Miedniewicach. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 2017.

Levi d’Ancona, Mirell. The Garden of the Renaissance. Botanical Symbolism in Italian Painting. Olschki, 1977.

Lipiński, Michał. Mistagogiczna duchowość św. Wincentego a Paulo. Wydawnictwo InAltum, 2014.

Meiss, Millard, „‘Highlands’ in the Lowlands: Jan van Eyck, the Master of Flémalle and the Franco- Italian Tradition”. Gazette des Beaux-Arts, t. 57, 1961, s. 280.

Miazek, Jan. „Nowy obrzęd koronacji obrazu Matki Bożej”. Collectanea Theologica, t. 52, nr 3, 1982, ss. 71-81.

Michalczyk, Zbigniew. W lustrzanym obliczu. Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Instytut Sztuki PAN, 2016

Mikuda-Hüttel, Barbara. Vom Hausmann zum Hausheiligen des Wiener Hofes. Zur Ikonographie des hl. Joseph im 17. Und 18. Jahrhundert. Verlag Herder-Institut, 1997.

Mróz, Franciszek, i Lukasz Mróz, „Koronacje papieskie wizerunków Najświętszej Maryi Panny w Polsce w latach 1990-2011”. Peregrinus Cracoviensis, z. 23, 2012, ss. 31-50.

Mundy, Edwin James. „Gerard David’s Rest on the flight into Egipt: further additions to grape symbolism”. Simiolus Netherlands Quarterly for the History of Art, t. 12, nr 4, 1981-1982, ss. 211-222.

Mundy, Edwin James. Gerard David Studies. Princeton University Press, 1980.

Nalewaj, Aleksandra. „Józef z Nazaretu, mąż Maryi, w świetle opisu Narodzenia Jezusa (Mt 1, 18-25)”. Św. Józef w wierze, kulcie, teologii i sztuce. Perspektywa regionalna i uniwersalna, red. Jacek Jezierski, Katarzyna Parzych-Blakiewicz i Paweł Rabczyński, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2012, ss. 145-165.

Nastalska-Wiśnicka, Joanna. „Tradycje koronacji cudownych obrazów Matki Bożej na ziemiach polskich”. Kult Matki Bożej Ostrobramskiej w historii narodu polskiego, red. Waldemar Witold Żurek, Wydawnictwo KUL, 2019, ss. 43-91

Nater, Władysław, i Stanisław Stanik, Dzieje Sanktuarium Matki Boskiej Świętorodzinnej w Studziannie. [s.n.], 1992.

Paweł VI. „Encyklika o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego Humanae vitae”, Studia nad Rodziną, t. 6, nr 2(11), 2002, ss. 5-29, Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy, www.nobla16.pl/uploads/Pliki/PoradniaMalzenska/Humanae_Vitae_ wyd_2002. pdf. Dostęp 23.04.2021.

Perier d’Ieteren, Catheline. „Virgin and Child with the Milk Soup after Gerard David: Series of Paintings on the Same Theme after Known Models”. Making Copies in European Art 1400-1600. Brill, 2018, ss. 261-286.

Pickvance, Chris. Towards a history of the origin and diffusion of a late renaissance chair design: the ‘caquetoire’ or ‘caqueteuse’ chair in France, Scotland and England. Furniture History, t. 55, 2019, ss. 1-26. ResearchGate, www.researchgate.net/publication/337227552_ Towards_a_history_of_the_origin_and_diffusion_of_a_late_renaissance_chair_design_the_ 'caquetoire'_or_'caqueteuse'_chair_in_France_Scotland_and_England. Dostęp 11.04.2021.

Pochat, Götz. Der Exotismus während des Mittelalters und der Renaissance. Voraussetzungen, Entwicklung und Wandel eines bildnerischen Vokabulars. Almqvist & Wiksell, 1970.

Reymont, Władysław St. Pierwsze utwory. Pisma, t. 1. Nakład Gebethnera i Wolffa, 1952, s. 340.

Sachs, Hans. „Familie, Heilige”. Lexikon der christlichen Ikonographie. Bd. 7, red. Wolfgang Braunfels, Herder-Verlag, 1970, kol. 7.

Siek, Wawrzyniec. Krótka wiadomość historyczna o cudownym obrazie i xx. Filipinach w Studzianny, Warszawa 1908. POLONA, polona.pl/item/krotka-wiadomosc-historyczna-o-cudownym-obrazie-i-x-x-filipinach-w-studzianny-z,ODk3Nzc4MTM/24/#info:metadata. Dostęp 19.07.2021)

Skrudlik, Mieczysław. „Obraz Świętej Rodziny ze Studzianny”. Kalendarz Królowej Korony Polskiej na Rok 1937, Wydawnictwo i druk Zakładu Wychowawczego Towarzystwa Św. Michała Archanioła, 1936, ss. 130-142. Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa, www.pbc. rzeszow.pl/dlibra/publication/9460/edition/8738/content?ref=desc. Dostęp 22.07.2021,

Spica, Anne-Elisabeth. „L’Emblématique catolique de dévotion”.An Interregnum of the Sign. The emblematic Age in France. Essays in Honour of Daniel S. Russel, t. 6, red. David Graham, Glasgow Emblem Studies, Librairie Droz, 2001.

Staniek, Krzysztof. „Przegląd kazań wygłoszonych w czasie koronacji obrazów i figur Matki Bożej w Polsce w II połowie XX wieku”. Salvatoris Mater, t. 4, nr 2, 2003, ss. 247-316.

Staniek, Krzysztof. „Fenomen sanktuariów maryjnych z koronowanymi obrazami i figurami Matki Bożej w Polsce w II połowie XX wieku”. Salvatoris Mater, t. 5, nr 1, 2003, ss. 233-251.

Św. Józef w wierze, kulcie, teologii i sztuce. Perspektywa regionalna i uniwersalna, red. Jacek Jezierski, Katarzyna Parzych-Blakiewicz, Paweł Rabczyński, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2012.

Van Eyck bis Dürer. Altniederländische Meister und die Malerei in Mittelaeuropa 1430-1530, katalog wystawy, Brugge Groeningemuseum 29 October 2010 – 30 Januar 2011, kurator Till-Holger Borchert, Stuttgart 2010.

Van Dijk, Rudolphus Theodorus Maria. „Toward Imageless Contemplation Gerard Zerbolt Zutphen as Guide for Lectio Divina”. Spirituality renewed: studies on significant representatives of the Modern Devotion, red. Hein Blommestijn, Charles Caspers, Rijcklof Hofman, Peeters Publishers, 2003, ss. 3-28.

Wacław z Sulgostowa [Edward Nowakowski]. O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne. Nakładem Autora, 1902, www.wbc.poznan.pl/dlibra/ publication/50233/edition/66765/content. Dostęp 18. 07. 2021.

Walicki, Michał. „Ludowy refleks sztuki Callota”. Obrazy bliskie i dalekie. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1972, ss. 252-264. Pierwodruk: Polska Sztuka Ludowa, nr 1, 1954.

Williams, Ann L. „Satirizing the Sacred: Humor in Saint Joseph’s Veneration in Early Modern Art”. Journal of Historians of Netherlandish Art, t. 10, nr 1, 2018), jhna.org/articles/ satirizing-sacred-humor-saint-josephs-veneration-early-modern-art/. Dostęp 22.04.2021.

Wiśniewski, Marcin. Święty Józef w tajemnicy Chrystusa. Opiekun, 2013.

Witkowska, Aleksandra, i Joanna Nastalska-Wiśnicka. Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich. Werset, 2013.

Wróbel, Stanisław. „Znaczenie pastoralno-teologiczne koronacji cudownego obrazu matki Bożej Tuchowskiej”. Studia Redemptorystowskie, nr 3, 2005, ss. 211-238.

Wyszyński, Stefan. Dzieła zebrane, t. 1- 20. Wydawnictwo im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego „Soli Deo”, 1991-2019.

Wyszyński, Stefan. Idzie nowych ludzi plemię: wybór przemówień i rozważań. Pallottinum, 1973.

Wyszyński, Stefan. Listy pasterskie Prymasa Polski 1946-1974. Editions du Dialogue, 1975.

Wyszyński, Stefan. Nauczanie społeczne 1946-1981. ODiSS, 1990.

Z dawna Polski Tyś Królową. Przewodnik po sanktuariach Maryjnych. Koronowane wizerunki Matki Bożej 1717-1983, red. Piotr Anzulewicz, Grażyna [Jordan] od Wszechpośrednictwa M.B. i Gizela [Gawlewicz] od Niepokalanego Serca Maryi, Siostry Niepokalanki, 1983.

Zawada, Marian. Potęga dyskretnej obecności. O świętym Józefie. Wydawnictwo Karmelitów, 2019.

Zbiór Dobroczynnosci y Łask ludowi chrześcianskiemu okazanych przy cudownym obrazie Jezusa Maryi y Jozefa Świetego, w kościele studziańskim dozorowi kongregacyi s. Filipa Naryusza powierzonym, łaskami y cudami nie tylko kraiowi naszemu, ale y cudzoziemskim narodom przyświecającym, zebrał. Kazimierz Przybylski, Łowicz 1776. Cyfrowa Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu, bc.bdsandomierz.pl/dlibra/doccontent?id=1800. Dostęp 20.07.2021.

Zwoliński, Piotr. „Kult obrazu Matki Bożej Studziańskiej w XVII-XIX wieku”. Łódzkie Studia Teologiczne, nr 5, 1996, ss. 243-288.

Zwoliński, Piotr. „Najstarsze dewocjonalia studziańskie jako wyraz kultu obrazu Matki Bożej Świętorodzinnej w Studziannie”. Łódzkie Studia Teologiczne, nr 8, 1999, ss. 407-410.