„Słowo” i „dzieło” błogosławionego Paisjusza Wieliczkowskiego: na okoliczność 300-lecia urodzin

Abstrakt

W początkach XIX wieku ostatecznie rozeszły się drogi zeuropeizowanej, sekularnej Rosji i ludowej “Świętej Rusi”. Nikołaj Bierdiajew wspominał, że Serafim Sarowski i Aleksander Puszkin żyli w jednym czasie, lecz nie wiedzieli o sobie nawzajem i nie mieli potrzeby się poznać. A jednocześnie w drugiej połowie XVIII wieku w klasztorach mołdawskich pojawił się człowiek, o którym zapewne słyszał Puszkin i którego pisma z uwagą czytał św. Serafim. Nazywał się Paisjusz Wieliczkowski (1722-1794) i w swojej działalności określił drogi pokonania rozłamu. Jego uczniowie znajdowali miejsce w rosyjskich klasztorach, jego utwory i translacje cieszyły się niezwykłą popularnością w środowisku zakonnym, a jego następcy przywrócili fenomen Pustelni Optyńskiej, do której przybywali wszyscy klasycy literatury – od Gogola do Priszwina. Autora niniejszego tekstu interesuje Paisjusz jako autor własnej biografii. Istnieje kilka wariantów żywota tego błogosławionego, stworzonych przez jego uczniów. Autobiografia nie przypomina żywotu, pod względem gatunkowym to raczej powieść awanturnicza, podczas gdy żywot Paisjusza, spisany przez jego ucznia Mitrofana, w pełni odpowiada kononowi hagiograficznemu.