Konceptualizacja śmiechu w językowym obrazie świata Nadieżdy Teffi (na materiale prozy wspomnieniowej)

Iwona Anna Ndiaye

doi:10.18290/rh21697-14

Iwona Anna Ndiaye Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

DOI: https://doi.org/10.18290/rh21697-14

Słowa kluczowe: Nadieżda Teffi, koncept ŚMIECH, językowy obraz świata, proza wspomnieniowa, rosyjska literatura emigracyjna

Abstrakt

W centrum uwagi badawczej Autorki pozostaje koncept смех w rosyjskiej literaturze emigracyjnej. Celem artykułu jest analiza danego konceptu w prozie wspomnieniowej Nadieżdy Teffi, pisarki pierwszej fali emigracji rosyjskiej. Przedmiot niniejszej analizy stanowi leksyka wyekscerpowana z tomów Wspomnienia (1933) oraz Moja kronika (2015). Analiza została ukierunkowana na wyodrębnienie semantycznej struktury konceptu oraz sposobów jego lingwistycznego wyrażenia w tekście literackim.

W procesie analizy odwołaliśmy się do metodologii zaproponowanej przez Josifa Sternina, co pozwoliło wyróżnić w strukturze konceptów różnorodne jednostki mentalne autorskiego obrazu świata, werbalizowane w tekstach literackich (sensy i wyobrażenia obiektywne oraz indywidualno-autorskie).

Ponadto w badaniu wykorzystano metodę opisową oraz analizę funkcjonalno-stylistyczną.

Na podstawie przeprowadzonej analizy lingwistycznej możemy wnioskować, że koncept смех jest szeroko reprezentowany w prozie wspomnieniowej Teffi. Indywidualno-autorskie znaczenia reprezentujące peryferie analizowanego konceptu mają różną konotację. Uczucia i emocje wyrażane za pomocą śmiechu w świecie przedstawionym są zarówno pozytywne, negatywne, jak i neutralne. Częstotliwości użycia jednostek leksykalnych oraz różnorodność ich aktualizacji świadczą o tym, że koncept СМЕХ zajmuje ważne miejsce w językowym obrazie świata Teffi.

Bibliografia

Anusiewicz, Janusz. „Problematyka językowego obrazu świata w poglądach niektórych językoznawców i filozofów niemieckich XX w.”. Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1990, ss. 277-307.

Anusiewicz, Janusz, Anna Dąbrowska i Michael Fleischer. „Językowy obraz świata i kultura. Projekt koncepcji badawczej”. Acta Universitatis Wratislaviensis, t. 13: Język a kultura, 2018, ss. 11-44.

Anusiewicz, Janusz. Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1994.

Bartmiński, Jerzy, i Ryszard Tokarski, „Językowy obraz świata a spójność tekstu”. Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, ss. 65-81.

Bartmiński, Jerzy. „Słowo wstępne”. Etnolingwistyka, t. 1, 1988, s. 5.

Bartmiński, Jerzy. Językowe podstawy obrazu świata. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, 2007.

Churilina, L[yubov’] N[ikolayevna]. Leksicheskaya struktura khudozhestvennogo teksta (kommunikativnyy i antropotsentricheskiy aspekty): Uchebnoye posobiye k spetskursu. Izd-vo Magnitogorskogo gosudarstvennogo instituta, 2000 [Чурилина, Л[юбовь] Н[иколаевна] Лексическая структура художественного текста (коммуникативный и антропоцентрический аспекты): Учебное пособие к спецкурсу. Изд-во Магнитогорского государственного института, 2000].

Dmitrieva, L[yudmila]. „Semantiko-kognitivnoe opisanie konceptov „ulybka” / „smeh” v russkoj kartine mira”. Visnyk L’vivs’koho universytetu. Seriyafilolohichna, vyp. 56, ch. 2, 2012, ss. 50-55 [Дмитриева, Л[юдмила]. «Семантико-когнитивное описание концептов „улыбка” / „смех” в русской картине мира». Вісник Львівського університету. Серія філологічна, вип. 56, ч. 2, 2012, сc. 50-55].

Dzyuba, Yelena. „Kontsepty zhizn’ i smert’ v poezii M.I. Tsvetanvoy”. Politicheskaya lingvistika, nr 15, 2015, ss. 181-189 [Дзюба, Елена. «Концепты жизнь и смерть в поэзии М.И. Цветаевой», Политическая лингвистика, № 15, 2015, сс. 181-189].

Grzegorczykowa, Renata. „Pojęcie językowego obrazu świata”. Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1990.

Grzegorczykowa, Renata. „Punkty dyskusyjne w rozumieniu pojęcia językowego obrazu świata – widziane z perspektywy badań porównawczych”, Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury, nr 21, 2009, ss. 15-29.

Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1990.

Karasik, V[ladimir] I[l’ich]. Yazykovoy krug: Lichnost’, kontsepty, dyskurs. Peremena, 2002 [Карасик, В[ладимир] И[льич]. Языковой круг: Личность, концепты, дискурс. Перемена, 2002].

Karaulov, Yu[riy] N[ikolayevich]. Lingvisticheskoye konstruirovaniye i tezaurus literaturnogo yazyka. Nauka, 1981 [Караулов, Ю[рий] Н[иколаевич]. Лингвистическое конструирование и тезаурус литературного языка. Наука, 1981].

Kuznetsov, Yu[riy] A[leksandrovich]. Leksiko-semanticheskoye pole smekhakak fragment russkoy yazykovoy kartiny mira. Dissertatsiya na soiskanie nauchnoy stepenikandidata filologicheskikh nauk. Sankt-Peterburgckiy gosudarstvennyy universitet, 2005 [Кузнецов, Ю[рий] А[лександрович]. Лексико-семантическое поле смеха как фрагмент русской языковой картины мира. Диссертация на соисканиe научной степени кандидата филологических наук. Санкт-Петербургcкий государственный университет, 2005].

Michalski, Rafał. „Rozważania wokół platońskiej koncepcji śmiechu”. Studia z Historii Filozofii, nr 4 (6), 2015, ss. 149-174.

Natsional’nyy korpus russkogo yazyka, ruscorpora.ru/new/search-main.html [Национальный корпус русского языка, ruscorpora.ru/new/search-main.html]. Dostęp 31.07.2020.

Ndiaye, Iwona Anna. Pod maską Talii… O tożsamości poetyckiej Nadieżdy Teffi. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2019.

Nechvolod, A[leksandr] Yu[riy]. „Zhanrovoye svoyeobraziye knigi Teffi «Vospominaniya»”. Literatura v konteksti kul’tury. vyp. 22 (1), 2012, ss. 72-79 [Нечволод, А[лександр] Ю[рий] «Жанровое своеобразие книги Тэффи „Воспоминания”». Лiтература в контекстi культуры, вип. 22 (1), 2012, сс. 72-79].

Nieuważny, Florian, redaktor. Słownik pisarzy rosyjskich. Wiedza Powszechna, 1994.

Nikolayev, D[mitriy] D[mitriyevich]. „«Prazhskaya» kritika o tvorchestve N. A. Teffi”. Tvorchestvo N. А. Teffi i russkiy literaturnyyprotsess pervoy poloviny XX veka, red. O[leg] N[ikolayevich] Mikhaylov, D[mitriy] D[mitriyevich] Nikolayev, Ye[lena] M[aksimovna] Trubilova, Naslediye, 1999, ss. 148-158 [Николаев, Д[митрий] Д[митриевич]. «“Пражская” критика о творчестве Н. А. Тэффи». Творчество Н. А. Тэффи и русский литературный процесс первой половины XX века, ред. О[лег] Н[иколаевич] Михайлов, Д[митрий] Д[митриевич] Николаев, Е[лена] М[аксимовна] Трубилова, Наследие, 1999, с. 148-158].

Popadeykina, I. „Koncept śmierć w prozie Olgi Tokarczuk i Dmitrija Lipskierowa”. Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego, nr 1 (2), 2012, ss. 87-104.

Reznik, Oksana. „«Okayannyye dni» I. A. Bunina i «Vospominaniya» Teffi: Ukraina i grazhdanskayavoyna”. Kul’tura Narodov prichernomor’ya, nr 69, 2005, ss. 231-237 [Резник, Оксана. «“Окаянные дни” И. А. Бунина и ”Воспоминания” Тэффи: Украина и гражданская война». Культура народов Причерноморья, № 69, 2005, сc. 231-237].

Slovar’ russkogo yazyka: v 4-kh tt., red. Anastasiya Yevgen’yeva. Russkiy yazyk, 1986 [Словарь русского языка: В 4-х тт., ред. Анастасия Евгеньева. Русский язык, 1986].

Slovar’ sovremennogo russkogo literaturnogo yazyka, t. 13, S–Cnyat’sya, red. G. Galavanova, F. Sorokoletov, Akademiya nauk SSSR, 1962 [Словарь современного русского литературного языка, т. 13: С–Cняться, ред. Г. Галаванова, Академия наук СССР, 1962].

Spiridonova, Lidiya. „Protivleniye zlu smekhom”. Tvorchestvo N. A.Teffi i russkiy literaturnyy protsess pervoy poloviny XX veka, red. O[leg] N[ikolayevich] Mikhaylov, D[mitriy] D[mitriyevich] Nikolayev, Ye[lena] M[aksimovna] Trubilova, Naslediye, 1999, ss. 12-19 [Спиридонова, Лидия. «Противление злу смехом». Творчество Н. А. Тэффи и русский литературный процесс первой половины XX века, ред. О[лег] Н[иколаевич] Михайлов, Д[митрий] Д[митриевич] Николаев, Е[лена] М[аксимовна] Трубилова, Наследие, 1999, сc. 12-19].

Stepanov, Yu[riy] S[ergeyevich]. Kontsepty. Tonkaya plenka tsivilizatsii. Yazyki slavyanskikh kul'tur, 2007 [Степанов, Ю[рий] С[ергеевич]. Концепты. Тонкая пленка цивилизации. Языки славянских культур, 2007].

Sternin, I[osif] A[bramovich]. „Metodikaissledovaniya struktury kontsepta”. Metodicheskiye problemy kognitivnoy lingvistiki, red. I[osif] A[bramovich] Sternin, Voronezhskiy gosudarstvennyy universitet, 2001, ss. 61-63 [Стернин, И[осиф] А[брамович]. «Методика исследования структуры концепта». Методические проблемы когнитивной лингвистики, ред. И[осиф] А[брамович] Стернин, Воронежский государственный университет, 2001, сс. 61-63].

Teffi, Nadezhda. Moya letopis’, sost., predisl., primech. St. Nikonenko. PROZAiK, 2015 [Тэффи, Надежда. Моя летопись, сост., предисл., примеч. Ст[анислава] Никоненко. ПРОЗАиК, 2015].

Tokarski, Ryszard. „Od językowego obrazu świata do obrazów świata w języku”, Język Polski, vol. 96, nr 2, 2016, ss. 28-37.

Tokarski, Ryszard. „Przeszłość i współczesność w językowym obrazie świata”. Przeszłość w językowym obrazie świata, red. Anna Pajdzińska i Piotr Krzyżanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, s. 13.

Tokarski, Ryszard. „Słownictwo jako interpretacja świata”. Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2: Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wiedza o Kulturze – Instytut Filologii Polskiej UMCS, 1993, s. 366.

Vinogradov, Viktor. Russkiy yazyk. Vysshaya shkola, 1972 [Виноградов, Виктор. Русский язык. Высшая школа, 1972].

Żuk, Grzegorz. „Językowy obraz świata w polskiej lingwistyce przełomu wieków”. Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku, red. Małgorzata Karwatowska i Adam Siwiec, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, 2010, s. 239-257.