Phraséologie et idiomatologie : deux termes concurrents ou complémentaires?

Abstrakt

Frazeologia oraz idiomatyka: dwa konkurencyjne czy uzupełniające się terminy?

Dyskusje terminologiczne na temat różnych elementów poruszanych w zakresie frazeologii (Thun; Pilz; Gläser) zostały porzucone na lata. Jednak kwestia ta jest daleka od rozstrzygnięcia, nie tylko jeśli chodzi o nazewnictwo tych elementów, ale także o ich charakter. W istocie nadal istnieje mnogość terminów (wyrażenia stałe, frazemy, frazeologizmy, jednostki frazeologiczne itp.). Jednak w obliczu tej obfitości wyznań i typologii w ramach dyscypliny zwanej frazeologią, nazwa tej dziedziny miała tylko jednego konkurenta, odkąd zaproponował ją Bally (vol. I): idiomatologie (Guiraud) wraz z tłumaczeniami na niemiecki – idiomatik (Burger i Jaksche) i angielski – idiomatology (Makkai; Kavka i Zybert; Kavka „Compounding”), w języku polskim – idiomatyka. Ta obserwacja skłania nas do poszukiwania wyjaśnienia tego zagadnienia poprzez odtworzenie historii tej rywalizacji, aby spróbować zrozumieć powody, dla których Bally wybrał daną terminologię i sposób, w jaki ten wybór został narzucony. Dokonaliśmy tego, porównując terminy frazeologia i idiomy oraz ich współwystępowanie w dwóch XIX-wiecznych pracach (Dupont oraz Bochet i in.). To z pewnością rzuca światło na współczesny podział według szerokiej lub wąskiej koncepcji dziedziny, z mniej lub bardziej inkluzywnymi typologiami. Przede wszystkim jest jednak okazją do pogodzenia frazeologii i idiomatyki jako dziedzin uzupełniających się.

Les discussions terminologiques à propos des différents éléments dont s’occupe la phraséologie (Thun ; Pilz ; Gläser) ont été abandonnées depuis des années. Et pourtant, la question est loin d’être résolue au niveau non seulement de la dénomination de ces éléments, mais aussi de celui de leur propre nature. En effet, il continue d’exister une profusion de termes selon les cadres théoriques de tout un chacun (expressions figées, phrasèmes, phraséologismes, unités phraséologiques, etc.). Or, face à cette profusion de dénominations et de typologies, le nom du domaine en question n’a eu qu’un seul concurrent depuis que Bally (vol. I) l’a proposé : celui d’idiomatologie (Guiraud), avec sa variante idiomatik en allemand (Burger et Jaksche), et sa traduction idiomatology en anglais (Makkai ; Kavka et Zybert ; Kavka « Compounding » ). Ce constat nous pousse à aller à la recherche d’une explication qui aille au-delà du seul sort aléatoire des mots dans leur consolidation, en retraçant l’histoire de cette concurrence, toute courte qu’elle ait pu être, pour essayer de comprendre les raisons du choix terminologique de Bally et comment ce choix est arrivé à s’imposer. Nous le ferons à travers la comparaison des termes phraséologie et idiotismes et leur coapparition dans deux ouvrages du XIX^e siècle (Dupont et Bochet et al.). Cela pourra certainement nous éclairer sur le partage des spécialistes d’aujourd’hui, divisés entre une conception large ou étroite du domaine, avec des typologies plus ou moins inclusives. Mais ce sera surtout l’occasion de réconcilier la phraséologie et l’idiomatologie en tant que domaines complémentaires l’un de l’autre .