Art and Artists in City Space. Political and Economic Conditions of Art-based Revitalisation/Gentrification in Poland in both the Communist and Neo-liberal Reality: Elbląg Biennale of Spatial Forms and Gdańsk Shipyard Case Studies

Elżbieta Błotnicka-Mazur

doi:10.18290/rh21694-19

Elżbieta Błotnicka-Mazur Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska https://orcid.org/0000-0002-5653-9481

DOI: https://doi.org/10.18290/rh21694-19

Słowa kluczowe: przestrzeń publiczna, gentryfikacja, rewitalizacja, Biennale Form Przestrzennych w Elblągu, Stocznia Gdańska

Abstrakt

Sztuka i artyści w przestrzeni miasta. Polityczne i ekonomiczne uwarunkowania rewitalizacji / gentryfikacji w Polsce komunistycznej i wolnorynkowej. Przypadek biennale form przestrzennych w Elblągu i Stoczni Gdańskiej

Artykuł w sposób komparatystyczny podejmuje zagadnienie wprowadzenia nowych form sztuki, w funkcji rewitalizacyjnej bądź gentryfikacyjnej, w przestrzeń miasta w dwóch różnych realiach polityczno-ekonomicznych: w komunistycznej i wolnorynkowej Polsce. Przeanalizowano zjawisko biennale, organizowanych szczególnie często w dekadzie lat 60., na przykładzie I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu z 1965 r., jak również współczesne procesy rewitalizacyjne przestrzeni miasta poprzez aktywność artystów – przypadek Stoczni Gdańskiej. Wymienione zjawiska natury artystycznej zostały osadzone w realiach polityczno-ekonomicznych odpowiednio Polski komunistycznej dekady lat 60., balansującej pomiędzy wolnością artystyczną a politycznymi ograniczeniami, oraz Polski współczesnej, po transformacji 1989 r., w której uwarunkowane ekonomicznie działania artystów na rzecz rewitalizacji dawnych terenów postoczniowych ścierają się z twardymi prawami wolnego rynku.

Bibliografia

Balisz-Schmelz, Justyna. “Ewokują monstra rozkładu. Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki Przeciw wojnie przeciw faszyzmowi w świetle niemiecko-niemieckiego sporu o ekspresjonizm.” Folia Historiae Artium. Seria Nowa, vol. 16, 2018, pp. 121-133.

Baraniewski, Waldemar. “The Biennale of Spatial Forms in Elbląg – Between Form and Structure.” The Other Trans-Atlantic. Kinetic and Op Art in Eastern Europe and Latin America, edited by Marta Dziewańska, Dieter Roelstraete, and Abigail Winograd, Museum of Modern Art in Warsaw, 2017, pp. 199-222.

Bazin, Jérôme, Pascal Dubourg Glatigny, and Piotr Piotrowski, editors. Art beyond Borders. Artistic Exchange in Communist Europe [1945–1989]. Central European University Press, 2016.

Błotnicka-Mazur, Elżbieta. “The image of art between ideology and modernity. Elbląg Biennales of Spatial Forms in 1960’s Poland.” ARTis ON, vol. 9, 2019, pp. 97-106.

Błotnicka-Mazur, Elżbieta. “The taming of space in recovered territories. The participatory aspects of Biennale of Spatial Forms in Elbląg and Visual Arts Symposium Wrocław ’70.” Art Inquiry, vol. 20, 2018, pp. 133-157.

Błotnicka-Mazur, Elżbieta. “Rewitalizacja przestrzeni miasta poprzez sztukę. Przypadek Stoczni Gdańskiej.” Sztuka polska na Ziemiach Zachodnich i Północnych od 1981 roku do współczesności, edited by Anna Markowska and Regina Kulig-Posłuszny, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata – Wydawnictwo Tako, 2019, pp. 79-86.

Bogusz, Marian. “I Biennale Form Przestrzennych.” Kultura, no. 32, 1965, p. 10.

Davies, Norman. God’s Playground: A History of Poland: 1795 to the Present, vol. 2. Columbia University Press, 2005.

Denisiuk, Jarosław, editor. Otwarta Galeria. Formy przestrzenne w Elblągu. Przewodnik / Open Gallery. Spatial Forms in Elbląg. Guidebook. Centrum Sztuki Galeria El, 2006.

Denisiuk, Jarosław and Zbyszek Opalewski, editors. Od Laboratorium Sztuki do Centrum Sztuki. Galeria El w latach 1961-2002. Centrum Sztuki Galeria El, 2002.

Deutsche, Rosalyn. Evictions. Art and Spatial Politics. The MIT Press, 1996.

Hock, Beáta, and Annu Allas, editors. Globalizing East European Art Histories. Past and Present. Routledge, 2018.

Jagannath, Thejas. The Effect of Public Art on Public Spaces. Poets, Worms and Street. LAP LAMBERT Academic Publishing, 2015.

Juszkiewicz, Piotr. Cień modernizmu. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2013.

Kemp-Welch, Klara. Networking the Bloc. Experimental Art in Eastern Europe 1965-1981. The MIT Press, 2019.

Kemp-Welch, Tony. “Dethroning Stalin. Poland 1956 and its Legacy.” Europe-Asia Studies, vol. 58, no. 8, December 2006, pp. 1261-1284.

Kozik, Agnieszka. “The Artists’ Colony in the Former Gdańsk Shipyard.” Baltic Worlds, vol. 11, issue 1, 2018, pp. 4-16.

Kowalska, Bożena. Bogusz – artysta i animator. Muzeum Regionalne w Pleszewie – Pleszewskie Towarzystwo Kulturalne, 2007.

Kowalski, Grzegorz. “Spojrzenie na lata 60.” Idee sztuki lat 60. oraz inne sesje, seminaria i wystawy Centrum Rzeźby Polskiej, edited by Jan Stanisław Wojciechowski, Centrum Rzeźby Polskiej, 1994, pp. 105-112.

Kubik, Jan. The Power of Symbols against the Symbols of Power. The Rise of Solidarity and the Fall of State Socialism in Poland. Pennsylvania State University Press, 1994.

Kwiatkowski, Gerard. “Jesteśmy optymistami.” Polska, no. 11, 1965, pp. 5-6.

Kwon, Miwon. One Place After Another. Site-specific Art and Locational Identity. The MIT Press, 2002.

Lacy, Suzanne, editor. Mapping the Terrain. New Genre Public Art. Bay Press, 1995.

Lees, Loretta, Tom Slater, and Elvin Wyly. Gentrification. Routledge, 2007.

Leśniewska, Anna Maria. Nowe miejsce rzeźby w sztuce polskiej lat 60. XX wieku jako wyraz przemian w sztuce przestrzeni. Instytut Sztuki PAN, 2015.

Luger, Jason, and Julie Ren, editors. Art and the City. Worlding the Discussion through a Critical Artscape. Routledge, 2018.

Maloutas, Thomas. “Contextual Diversity in Gentrification Research”. Critical Sociology, vol. 38, no. 1, 2011, pp. 33-48.

“Nike odchodzi – napisy końcowe muralu Stocznia.” kfp.pl/page,propozycja,id,11525,tytul,NIKE% 20ODCHODZI%20-%20NAPISY%20KO%C5%83COWE%20MURALU%20%E2% 80%9 ESTOCZNIA%E2%80%9D,index.html. Accessed 22 February 2018.

Piotrowski, Piotr. In the Shadow of Yalta. Art and the Avant-garde in Eastern Europe, 1945-1989. Translated by Anna Brzyski, Reaktion Books, 2011.

Piotrowski, Piotr. Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku. Dom Wydawniczy REBIS, 2011.

Poklewski, Józef. “Art in the Service of Stalinist Propaganda.” Czasy Nowożytne, vol. 1, 2000, pp. 127-137.

Preston, Diana. Eight Days at Yalta. How Churchill, Roosevelt, and Stalin Shaped the Post-War World. Atlantic Monthly Press, 2019.

Roberts, Peter. “Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration.” Urban Regeneration: A Handbook, edited by Peter Roberts and Hugh Sykes, Sage Publications, 2000, pp. 9-36.

Samól, Piotr. Młode Miasto Gdańsk (1380-1455) i jego patrymonium. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2018.

Sebastyański, Roman. “Artystyczna kolonizacja dawnych gdańskich stoczni / The artistic colonization of the old Gdansk shipyards.” Kultura dla rewitalizacji – rewitalizacja dla kultury / Culture for revitalisation – revitalisation for culture, edited by Lucyna Nyka, Jakub Szczepański, and Agnieszka Kulazińska, Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia / Laznia Center for Contemporary Art, 2010, pp. 151-174.

Sebastyański, Roman. “Tożsamość lokalna w działaniach kolonii artystów na terenach postoczniowych w Gdańsku”. Przestrzenie miast postsocjalistycznych. Studia społecznych przemian przestrzeni zurbanizowanej, edited by Mariusz Czepczyński, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, pp. 99-108.

Smith, Neil. “New Globalism, New Urbanism: Gentrification as Global Urban Strategy”. Antipode, vol. 34, issue 3, 2002, pp. 427-450.

“Stoczniowcy.” szlaga.blogspot.com/2011/12/stoczniowcy.html. Accessed 15 June, 2020.

Strzemiński, Władysław. Wybór pism estetycznych, introd., selection and elab. by Grzegorz Sztabiński, Universitas, 2006.

“Subiektywna Linia Autobusowa w Gdańsku i belgijskim Genk.” culture.pl/pl/wydarzenie/subiek tywna- linia-autobusowa-w-gdansku-i-belgijskim-genk#. Accessed 14 September, 2020.

Tunia, Paweł. “The Gdańsk Shipyard will be entered on the Unesco World Heritage List.” Poland Daily, 11 August 2020, polanddaily.com/1346-the-gdansk-shipyard-will-be-entered-on-the-unesco-world-heritage-list. Accessed 24 September, 2020.

Vaz-Pinheiro, Gabriela. “From specificity to transferability. Debating place-specific art practices.” Boletim da Associação Portuguesa dos Historiadores de Arte, Dezembro 2003, www. apha.pt/wp-content/uploads/boletim1/fromspecificity1.pdf. Accessed 15 March, 2016.

Włodarczyk, Wojciech. Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950-1954. Libella, 1986.

Wołodźko, Agnieszka. “The Shipyard Nike, or, An Artist Among Workers”, www.stocznia weterze.com/ ENG/?page_id=306. Accessed 22 February, 2016.

Założenia ideowo-artystyczne I Biennale Form Przestrzennych [typescript]. El Gallery archive.

Załuski, Tomasz. “Art as an Agent of Modernization: Władysław Strzemiński’s Double Politics of Social Change, the Museum, and Artistic Culture.” Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej, vol. 20, 2018, pp. 35-54.