O obrazowaniu idei sprawiedliwości w Rzeczypospolitej połowy XVIII wieku – wokół konfliktu o ordynację ostrogską

Krzysztof Gombin

doi:10.18290/rh21694-8

Krzysztof Gombin Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska https://orcid.org/0000-0002-0097-2518

Słowa kluczowe: ceremoniał polityczny, archeologia prawna, ordynacja ostrogska, komisja dubieńska, satyra, grafika polska XVIII wieku

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie wzajemnych relacji sztuk plastycznych, ceremoniału oraz publicystyki w propagandzie politycznej Rzeczypospolitej czasów Augusta III, na kluczowym dla ówczesnego życia publicznego przykładzie – sporze o ordynację ostrogską. W satyrycznej Scenie tragiczno-komicznej zawarcie tzw. transakcji kolbuszowskiej, sankcjonującej podział ordynacji, przedstawione zostało jako akt bezprawia – parodia sądów Rzeczypospolitej. Z przekazu zawartego w rycinach rozprawy Piotra Hadziewicza, Prawda obiaśniona… wynikało, że jedność i ład w państwie muszą być oparte na przestrzeganiu praw, czego gwarantem jest król. August III utworzył obradującą w Dubnie komisję, mającą ocenić zasadność podziału ordynacji. Jej członkowie, akcentując legalność działań, przyjęli porządek obrad wzorowany na ceremoniale Trybunału Koronnego, instytucji silnie zakorzenionej w ówczesnym polskim systemie prawnym. Główni aktorzy „Nowego w Dubnie Trybunału”, jak określił komisję prymas Adam Komorowski, dbali o jednolity dla opinii publicznej przekaz: zgodnej pracy dla odtworzenia ładu prawnego w Rzeczypospolitej, co doskonale korespondowało z treściami ówczesnej grafiki i satyry.

Bibliografia

Buchwald-Pelcowa, Paulina. Satyra czasów saskich. Ossolineum, 1969.

Chrościcki, Juliusz A. „Gigantomachia, komety i ulotki. Studia nad ikonografią oblężenia Jasnej Góry w roku 1655”. Studia Claromontana, t. 7, 1987, ss. 121-133.

Gombin. Krzysztof. Trybunał Koronny. Ceremoniał i sztuka. Wydawnictwo KUL, 2013.

Gombin, Krzysztof. „O reminiscencjach konfliktu o ordynację ostrogską w sztuce kręgu Jana Klemensa Branickiego”. Roczniki Humanistyczne, t. 68, z. 4, 2020. ss. 191-203.

Górska, Magdalena. Polonia – Respublica – Patria. Personifikacje Polski w sztuce XVI–XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.

Konopczyński, Władysław. „Ostrogska ordynacja”. Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, seria II, t. V–VI, Nakład i druk S. Sikorski, 1908, ss. 793-797.

Konopczyński, Władysław. Polska w dobie wojny siedmioletniej, cz. I, W.L Anczyc, 1909.

Muir, Edward. Civic ritual in Renaissance Venice. Princeton University Press, 1986.

Muir, Edward. Ritual in Early Modern Europe. Cambridge University Press 1997.

Palkij, Henryk. „Ceremoniał podczas różnego rodzaju komisji w czasach saskich”. Theatrum ceremoniale na dworze królów i książąt polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23–25 marca 1998, red. Mariusz Markiewicz i Ryszard Skowron, Zamek Królewski na Wawelu, 1999, ss. 313-314.

Szwaciński, Tomasz. „Rosja a Piotr i Jan Sapiehowie w dobie kryzysu ostrogskiego”. Kwartalnik Historyczny, t. 119, nr 1, 2012, ss. 31-65.

Więcek, Adam. Strachowscy. Z dziejów ilustratorstwa śląskiego XVIII wieku. Ossolineum,1960.

Witwińska, Magdalena. „Rokokowa polichromia Walentego Żebrowskiego w kościele św. Anny”. Kronika Warszawy, nr 1-2, 1972, ss. 53-66.