Projekty Giovanniego Battisty Gisleniego dla warszawskiej jurydyki Leszczyńskich w zbiorach drezdeńskich
Abstrakt
W kolekcji Staatliche Kunstsammlungen w Dreźnie znajdują się projekty autorstwa Giovanniego Battisty Gisleniego dla warszawskiej jurydyki Bogusława Leszczyńskiego, datowane na lata 1650-55. Leszno (Nowe Leszno), założone na prawie chełmińskim w 1648 r., było pierwszą świecką jurydyką w Warszawie. W artykule przybliżone zostały formy architektoniczne poszczególnych obiektów, zaproponowane przez Gisleniego. Ratusz zaprojektowano jako budynek murowany, dwukondygnacyjny, na planie prostokąta, z ryzalitem wieżowym na osi. Szczególnie interesująco prezentują się dwie wersje drewnianego szpitala bonifratrów, którzy zostali sprowadzeni z Krakowa przez założyciela Leszna. Warto podkreślić, że Gisleni zaprojektował również rezydencję Bogusława Leszczyńskiego, wzniesioną od strony ulicy Rymarskiej. Układ zabudowy Nowego Leszna silnie wpłynął na rozwój urbanistyczny tej części Warszawy. Omówione w artykule projekty są zarówno dokumentem związanym z historią jurydyki, jak i świadectwem ambicji jej właściciela.
Bibliografia
Bania, Zbigniew. „Architektura”. Sztuka Polska, t. IV: Wczesny i dojrzały barok, red. Jerzy Kowalczyk, Arkady, 2013, ss. 13-161.
Bartczakowa, Aldona, i Alina Sokołowska. „Klasztor Bonifratrów w Warszawie”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 3, 1967, ss. 405-416.
Bartoszewicz, Agnieszka, i Henryk Bartoszewicz. „Kartografia miast Korony Królestwa Polskiego do 1795 r. Stan zachowania miejskich map wielkoskalowych, rozmieszczenie ich w zbiorach polskich i zagranicznych oraz potrzeby i perspektywy badawcze. Projekt monografii”. Archeion, 2017, ss. 275-325.
Bartoszewicz, Agnieszka, i Henryk Bartoszewicz. „Obraz kartograficzny terytoriów przedmiejskich Warszawy w XVII-XVIII wieku”. Rocznik Warszawski, t. 37, 2009/2010, ss. 41-92.
Bartoszewicz, Julian. Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym. Drukarnia S. Olgerbranda w Warszawie, 1855.
Bernatowicz, Tadeusz. Mitra i buława: królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697-1763). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
Bernatowicz, Tadeusz. „Nowe spojrzenie na pałac Saski”. Spotkania z Zabytkami, z. 31, 2007, ss. 14-16.
Bobrowski, Zbigniew. Studia i Materiały do teorii i historii architektury i urbanistyki III. Budynki użyteczności publicznej w Polsce wieku oświecenia. Polska Akademia Nauk, 1961.
Bogucka, Maria. „Dzieje Warszawy 1526-1655”. Warszawa w latach 1526-1795, red. Andrzej Zahorski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, ss. 7-177.
Ciara, Stefan. Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.
Czajkowski, Marcin. „Instytucjonalna opieka nad chorymi psychicznie w Warszawie w drugiej połowie XVIII wieku”. Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Część II, red. Andrzej Karpiński, Wydawnictwo DiG, 2015, ss. 143-217.
Drozdowski, Marian, Tadeusz Sołtan i Andrzej Zahorski. Historia Warszawy. Wydawnictwo Bellona, 2017.
Dworzaczek, Włodzimierz. „Leszczyński Bogusław (ok. 1612-1659)”. Polski Słownik Biograficzny, red. Emanuel Rostworowski, t. XVII, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972, ss. 107-111.
Forycki, Maciej. Stanisław Leszczyński. Wydawnictwo Poznańskie, 2016.
Gawryszewski, Andrzej. Ludność Warszawy w XX wieku. Polska Akademia Nauk, 2009.
Główka, Dariusz, i Elżbieta Mazur. „Dzieje siedziby Jacobsona w Warszawie w drugiej połowie XVIII i na początku XIX w.”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, z. 2, 2019, ss. 223-232.
Greco, Gianpasquale. „Neque hic vivus, neque illuc mortuus: la tomba di Giovan Battista Gisleni e il suo doppio a stampa”. Storia dell’arte, nr 40, 2015, ss. 83-96.
Hundert, Zbigniew, i Jacek Żukowski, redaktorzy. Świat polskich Wazów. Przestrzeń – ludzie – sztuka, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2019.
Kaczorowski, Włodzimierz. „Wolna elekcja «viritim» i koronacja Władysława IV”. Świat polskich Wazów: eseje, red. Zbigniew Hundert i Jacek Żukowski, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2019, ss. 219-237.
Kapustka, Mateusz. „Der Körper des Künstlers im Kampf der Künste. Zur Medienkritik im Grabmal von Giambattista Gisleni (+ 1672) in Santa Maria del Popolo in Rom”. Künstlergrabmäler. Genese – Typologie – Intention – Metamorphosen, red. Markwart Herzog, Birgit Ulrike Münch i Andreas Tacke, Michael Imhof Verlag 2011, ss. 151-165.
Karpiński, Andrzej. Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
Karwowski, Stanisław. Leszczyńscy herbu Wieniawa. Związkowa Drukarnia we Lwowie, 1916.
Konarski, Kazimierz. Warszawa w pierwszym jej stołecznym okresie. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
Kret, Wojciech. „Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy na tle twórczości Giovanniego Battisty Gisleniego”. Rocznik Warszawski, t. 13, 1975, ss. 41-66.
Kriegseisen, Wojciech. „Ewangelicy reformowani jako czynnik w procesie modernizacji w Rzeczypospolitej szlacheckiej w drugiej połowie XVI w. i w Warszawie epoki stanisławowskiej”. Rocznik Teologiczny, z. 1/2, 2009, ss. 291-307.
Kwiatkowski, Marek. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego oświecenia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
Lileyko, Jerzy. „Władysławowski Pokój Marmurowy na Zamku Królewskim w Warszawie i jego twórcy – Giovanni Battista Gisleni i Peter Danckers de Rij”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 1, 1975, ss. 13-31.
Lileyko, Jerzy. Życie codzienne w Warszawie za Wazów. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984.
Łobozek, Marcin Maksymilian. Bonifratrzy w Warszawie (1650-2000). Klasztor OO. Bonifratrów w Katowicach, 2000.
Małcużyński, Witold. Rozwój terytorialny miasta Warszawy. Drukarnia E. Lubowskiego w Warszawie, 1900.
Marek, Anna, Jacek Persa i Marek Wichrowski. Warszawska uczelnia medyczna w ikonografii i fotografii. Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2009.
Miks-Rudkowska, Nina. „Kapela królewska Wazów w rysunku G. B. Gisleniego, architekta i muzyka królewskiego”. Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, red. Jan Białostocki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, ss. 10-105.
Miks-Rudkowska, Nina. „Niektóre projekty dekoracji scenograficznej Giovanniego Battisty Gisleniego na dworze Wazów”. Opera w dawnej Polsce na dworze Władysława IV í królów saskich: studia i materiały, red. Julian Lewański, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973, ss. 9-24.
Miks-Rudkowska, Nina. „Pałac Bogusława Leszczyńskiego w Warszawie i jego twórca G.B. Gisleni”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 2/3, 1984, ss. 187-202.
Miks-Rudkowska, Nina. „Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy. Z badań nad twórczością G.B. Gisleniego”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 4, 1968, ss. 419-434.
Miks-Rudkowska, Nina. „Zbiór rysunków G.B. Gisleniego, architekta XVII wieku, w Sir John Soane’s Museum w Londynie”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 4, 1961, ss. 328-339.
Miłobędzki, Adam. Architektura polska XVII wieku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
Mossakowski, Stanisław. „Galeria przy Villa Regia w Warszawie projektu G.B. Gisleniego”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 1/2, 1995, ss. 37-54.
Mossakowski, Stanisław. „Gli anni romani di Giovanni Battista Gisleni”. Biuletyn Historii Sztuki, nr 1/2, 2009, ss. 35-56.
Mossakowski, Stanisław. „Pałac Biskupi w Krakowie a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego”. Roczniki Sztuki Śląskiej, 1999, ss. 137-145.
Mossakowski, Stanisław. „Rzymskie lata Giovanniego Battisty Gisleniego”. Polska i Europa w dobie nowożytnej. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, red. Tadeusz Bernatowicz, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2009, ss. 535-549.
Mossakowski, Stanisław. „Uroczystości wawelskie w styczniu 1649 roku a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego”. Orbis Polonus. Studia z historii sztuki XVII-XVIII wieku. Wydawnictwo DiG, 2002, ss. 85-141.
Osiecka-Samsonowicz, Hanna. „Gisleni (Ghisleni) Giovanni Battista”. Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. Jakub Sito, Hanna Osiecka- Samsonowicz i Paweł Migasiewicz, Polska Akademia Nauk, 2016, ss. 165-181.
Pietrzkiewicz, Iwona, „Miser res sacra”. Bonifratrzy w dawnej Rzeczypospolitej. Bikstudio, 2009.
Putkowska, Jolanta. Architektura Warszawy XVII wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.
Rejman, Zofia. „Jurydyka Leszno w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego”. Rocznik Warszawski, t. 18, 1985, ss. 61-119.
Resmini, Monica. „Giovanni Battista Gisleni”. Le arti del disegno. Architettura, ornato, figura, red. Stefano L’Occaso i Maria Cristina Loi, Il Rio, 2017, ss. 38-49.
Sawicki, Jacek. „Kształty warszawskich ulic a kartografia”. Wnętrze warszawskiej ulicy. Materiały sesji naukowej. Warszawa, 5-6 kwietnia 2001 roku 2002, red. Bożena Wierzbicka, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2002, ss. 209-219.
Sawicki, Tymoteusz. „Jurydyki i ratusze Warszawy”. Kronika Warszawy, z. 11, 1925, ss. 2-8.
Sito, Jakub. Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej: modele kariery, formacja artystyczna, organizacja produkcji. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2013.
Szwankowski, Eugeniusz. Warszawa: rozwój urbanistyczny i architektoniczny. Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1952.
Tkaczyk, Paweł. „Architektura wybranych kościołów szpitalnych XVII wieku”. Liturgia Sacra. Liturgia – Musica – Ars, t. 14, nr 2, 2008, ss. 449-471.
Tygielski, Wojciech. „Czy potrafimy skonstruować model kariery Włocha w siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej?”. Czasy Nowożytne, t. 31, 2018, ss. 73-88.
Wardzyński, Michał. „Rezydencje królewskie Wazów – europejskie inspiracje architektury i rzeźby”. Świat polskich Wazów: eseje, red. Zbigniew Hundert i Jacek Żukowski, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2019, ss. 265-273.
Wardzyński, Michał. „Sztuka nowożytna na Mazowszu, Zarys problematyki”. Dzieje Mazowsza. T. 2. Lata 1527-1795, red. Jan Tyszkiewicz, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2015, ss. 629-731.
Wątroba, Przemysław. „Szymon Bogumił Zug (1733-1807) – architekt dworu saskiego w Warszawie”. Elizeum – podziemny salon księcia, Dla przyjaciół i pięknych pań, red. Karol Guttmejer, Miasto Stołeczne Warszawa, 2016, ss. 103-118.
Wegner, Jan, „Warszawa w czasie najazdu szwedzkiego 1655-1657”. Polska w okresie drugiej wojny północnej, 1655-1660, red. Kazimierz Lepszy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, ss. 231-259.
Wyrobisz, Andrzej. „Nazwy ulic, placów i dzielnic w miastach polskich: nośniki informacji – źródła historyczne – zabytki kultury”, Przegląd Historyczny, nr 4, 1999, s. 511-589.
Żukowski, Jacek. Żądza chwały. Władysław IV Waza w ikonografii performatywnej, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2018.
Copyright (c) 2021 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
