Trzynastowieczna tradycja mistyczna w barokowym obrazie Adoracji ran Chrystusa przez zakonnice reguły św. Benedykta z klasztoru Panien Benedyktynek w Przemyślu

Bożena Noworyta-Kuklińska

doi:10.18290/rh21694-4

Bożena Noworyta-Kuklińska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska https://orcid.org/0000-0002-8659-1221

Słowa kluczowe: malarstwo barokowe, benedyktynki, mistyka średniowieczna, pobożność potrydencka, Magdalena Mortęska, Kasper Drużbicki

Abstrakt

W klasztorze Panien Benedyktynek w Przemyślu znajduje się siedemnastowieczny obraz ukazujący adorację Chrystusa przez zakonnice reguły św. Benedykta. Przedstawienie to reprezentuje ducha mistyki pasyjnej. W XIII wieku nabożeństwo do człowieczeństwa Jezusa stawało się coraz bardziej powszechne, szczególnie w Niemczech. Prymat miłości w kontemplacji był cechą charakterystyczną tej mistyki oblubieńczej, zwanej też miłosną. W XVII wieku, w czasie kiedy powstał obraz, duchowość pasyjna kontynuowała myśl średniowieczną i oparta była w wielkiej mierze na tekstach objawień średniowiecznych wizjonerek, szczególnie św. Mechtyldy z Heckeborn i św. Gertrudy Wielkiej. Ogromną rolę w rozwoju kultu Męki Chrystusa i Jego Serca na ziemiach polskich odegrali wówczas ksieni benedyktynek chełmińskich Magdalena Mortęska i jezuita Kasper Drużbicki. Ukazane na obrazie zakonnice, poprzez zróżnicowany czas i miejsce życia, reprezentują także wielowiekową tradycję i historię zakonu benedyktynek i monastycyzmu benedyktyńskiego.

Bibliografia

Blasucci, Antonio. „Mistycyzm kobiecy w średniowieczu”. Historia duchowości, t. IV: Duchowość średniowiecza, red. Benedetto Calati i Reginaldo Gregoire, Homo Dei, 1998, ss. 357-406.

Bonetti,Ignazio. La stimate della passione, Istituto Padano di Arti Grafiche, 1952.

Borkowska, Małgorzata. „Duchowość benedyktynek polskich jako problem badawczy”. Duchowość zakonna. Szkice pod redakcją Jerzego Kłoczowskiego. Wydawnictwo Znak, 1994, ss. 13-23.

Borkowska, Małgorzata. „Magdalena Mortęska zamyślona nad Męką Pańską”. Magdalena Mortęska. Rozmyślania o Męce Pańskiej, wstęp Małgorzata Borkowska i Mirosław Mróz, red. i oprac. Małgorzata Borkowska, Wydawnictwo Benedyktynów, 2020, ss. 11-16.

Borkowska, Małgorzata. „Szkic duchowości benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej (1579-1933)”. Duchowość zakonna. Szkice pod redakcją Jerzego Kłoczowskiego. Wydawnictwo Znak 1994, s. 38-50.

Borkowska, Małgorzata. Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej. Instytut Geografii Historycznej Kościoła w Polsce KUL, Wydawnictwo KUL, 2010.

Borkowska, Małgorzata. Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII-XVIII wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1996.

Boże, ku wspomożeniu memu wejźrzyj. Godzinki staropolskie, wyd. i wprow. Anna Gąsior i Janusz Królikowski, Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie Wydawnictwo Naukowe, 2017.

Bóg bliski. Historia i teologia Kultu Najświętszego serca Jezusa, red. Czesław Drążek i Ludwik Grzebień, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1983.

Brzechffa, Stanisław. Najprzewielebniejsza w Bogu panna Magdalena Mortęska, Poznań, druk. S.J., 1747.

Dobrzeniecki, Tadeusz. „Niektóre zagadnienia ikonografii Męża Boleści”. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. 15, z. 1, 1971, ss. 7-220.

Dobrzeniecki, Tadeusz. „U źródeł przedstawień Tron Łaski i Pietas Domini”, Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. 15, z. 1, 1971, ss. 221-312.

Galiński, Placyd. „Duchowość monastyczna”. Duchowość zakonna. Szkice pod redakcją Jerzego Kłoczowskiego. Wydawnictwo Znak, 1994, ss. 24-37.

Gertruda z Helfty. Ćwiczenia. Tłum. Beata Chądzyńska, M. Imelda Rosińska i M. Blandyna Michniewicz, wstęp Małgorzata Borkowska, red. Danuta Zydorek i Jan Andrzej Spież, Wydawnictwo Benedyktynów, 1999.

Gertruda z Helfty. Zwiastun Bożej Miłości. Tłum. Beata Chądzyńska i Emilia Kędziorek, wstęp Małgorzata Borkowska, red. M. Imelda Rosińska, Wydawnictwo Benedyktynów, 2001.

Gosztyła, Marek, i Michał Proksa. Klasztory i zgromadzenia zakonne w Archidiecezji Przemyskiej. Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyskie Towarzystwo Archiwistyczne „Archiwariusz” w Przemyślu, 2000.

Górecka, Marzena. „Mistyczki z Helfty – ich dzieło i wpływ na europejską kulturę duchową”. Od mistyczki do komediantki. Kobiety Europy epok dawnych – źródła i perspektywy, red. Joanna Godlewicz-Adamiec, Piotr Kociumbas i Małgorzata Sokołowicz, Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, ss. 93-102.

Górski, Karol. Matka Mortęska. Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1971.

Górski, Karol. Od religijności do mistyki. Zarys dziejów życia wewnętrznego w Polsce. Część pierwsza 966-1795. Towarzystwo Naukowe KUL, 1962.

Górski, Karol. Pisma ascetyczno-mistyczne Benedyktynek reformy chełmińskiej. Jan Jachowski, Księgarnia Uniwersytecka, 1937.

Graef, Hilda. Siedmiobarwna tęcza. Tłum. Stanisław Wilkowski i Irena Gano, Instytut Wydawniczy Pax, 1966.

Hauser, Leopold. Monografia Przemyśla. Przemyśl, Nakładem Księgarni Braci Jeleniów, 1883.

Jabłonkowska, Jolanta Barbara. „Rękopisy Biblioteki Sióstr Benedyktynek w Przemyślu”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, nr 74, 2000, ss. 65-144.

Kaczor-Scheitler, Katarzyna. „Duchowe zaślubiny z Boskim Oblubieńcem na podstawie siedemnastowiecznych medytacji norbertańskich”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, t. 18, z. 4, 2012, ss. 5-21.

Kałamajska-Saeed, Maria. Ostra Brama w Wilnie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. X: Miasto Przemyśl, red. Jakub Sito, cz. 1: Zespoły sakralne, oprac. Piotr Krasny i Jakub Sito, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2004.

Keller, Hiltgart. Reclams Lexikon der Heiligen und der biblischen Gestalten. Legende und Darstellung in der bildenden Kunst. Philipp Reclam Jun., 1975,

Kieferling, Krystyna. „Kościół i klasztor PP Benedyktynek w Jarosławiu. Rys historyczny”. Przemyskie Zapiski Historyczne, nr 12/13, 2000/2002, ss. 193-220.

Kobielus, Stanisław. „Reguły estetyki benedyktyńskiej według traktatu Teofila Prezbitera Diversarum Artium Schedula”. Dzieło sztuki dzieło wiary, Apostolicum. Wydawnictwo Księży Pallottynów, 2002, ss. 246-261.

Kołaczkowski, Andrzej. „Adelgunda”. Encyklopedia katolicka, t. 1, Towarzystwo Naukowe KUL, 1973, kol. 83.

Kopeć, Józef J.. „Koronka”. Encyklopedia katolicka, t. 9, Towarzystwo Naukowe KUL, 2002, kol. 886-892.

Kopeć, Józef J. „Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi”. Textus et Studia, nr 3, 1975.

Kopeć, Józef J. „Nurt pasyjny w średniowiecznej religijności polskiej”. Męka Chrystusa wczoraj i dziś, red. Henryk D. Wojtyska i Józef J. Kopeć, Redakcja Wydawnictw KUL, 1981, ss. 38-60.

Kowalczyk, Marta. „Cztery mistyczki, dwa imiona i jeden klasztor”, Studia Warmińskie, nr 46, 2009, s. 295-305.

Kowalczyk, Marta. Życie i myśl religijna św. Mechtyldy von Hackeborn. Flos Carmeli, 2011.

Król, Lech. „Elementy treściowe doświadczeń mistycznych św. Mechtyldy von Hackeborn”. Studia Włocławskie, nr 18, 2016, ss. 139-154.

Künstler-Langner, Danuta. „Kobiety wobec doświadczeń mistycznych (od średniowiecza do XVII wieku)”. Od mistyczki do komediantki. Kobiety Europy epok dawnych – źródła i perspektywy, red. Joanna Godlewicz-Adamiec, Piotr Kociumbas i Małgorzata Sokołowicz, Instytut Germanistyki UniwersytetuWarszawskiego, 2016, ss. 103-118.

Mechtylda z Hackeborn. Zwierciadło dvchowney łaski, to iest: Dziwne cudowney pannie, zakonnicy, y xieniey Reguły Benedykta S. Zakonnic w Oetilstetynie, w Saskiey Ziemi Mechtildzie S. w vstawiczney bogomyslnosci trwaiacey niebieskie obiawienia. Do dostapienia dokonałośći chrześćiańskiey barzo pożyteczne. Na pięc części rozdźielone, z Przydatkiem o żywocie y smierći Giertrvdy S. rodzoney teyże Mechtildy S. siostry / y z Zywotem samey Mechtildy S. nowo wynalezionym. Lwów, W Drukarni Coleg: Societ: Jesu, u Sebastyana Nowogorskiego, 1645.

Misiurek, Jerzy. „Mechtylda z Hackeborn”. Encyklopedia katolicka, t. 12, Towarzystwo Naukowe KUL, 2008, kol. 361.

Misiurek, Jerzy. Wielkie mistyczki Kościoła. Redakcja Wydawnictw KUL, 1999.

Misiurek, Jerzy. Źródło życia i świętości. Polska teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa. Towarzystwo Naukowe KUL, 2014.

Mróz, Mirosław. „Duchowość pasyjna Magdaleny Mortęskiej w świetle pism benedyktynem reformy chełmińskiej”. Magdalena Mortęska. Rozmyślania o Męce Pańskiej, wstęp Małgorzata Borkowska i Mirosław Mróz, red. i oprac. Małgorzata Borkowska, Wydawnictwo Benedyktynów, 2020, ss. 17-64.

Orzechowski, Stanisław. Wybór pism, oprac. Jerzy Starnawski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 1972.

Pałubska, Zofia. „Scholastyka”. Encyklopedia katolicka, t. 17, Towarzystwo Naukowe KUL, 2012, kol. 1268-1269.

Rotter, Lucyna. Duchowość i historia benedyktynek w symbolice dekoracji malarskiej kościoła w Staniątkach. Wydawnictwo Naukowe PAT, 2004.

Ruh, Kurt. Frauenmystik und Franziskanische Mystik der Fahrenheit. Verlag C.H. Beck, 1993.

Skarga, Piotr. Żywoty Świętych Pańskich Starego i Nowego Zakonu…, Petersburg, Nakład i druk Bolesława Maurycego Wolffa, 1862 (reprint: Gutenberg-Print, 1996).

Sowa, Franciszek. „Ludgarda”. Encyklopedia katolicka, t. 11, Towarzystwo Naukowe KUL, 2006, kol. 118.

Swastek, Józef. „Gertruda Wielka”. Encyklopedia katolicka, t. 5, Towarzystwo Naukowe KUL, 1989, kol. 1025-1026.

Szołdrski, Władysław. Kronika benedyktynek chełmińskich. Nakładem Kurii Biskupiej Czcionkami Drukarni i Księgarni SP. Z O.O., 1937.

Teofil Prezbiter. Diversarum Artium Schedula i inne średniowieczne zbiory przepisów o sztukach rozmaitych. Tłum. i oprac. Stanisław Kobielus, Wydawnictwo Benedyktynów, 2009.

Wojtyska, Henryk D. „Męka Chrystusa w religijności polskiej XVI-XVIII wieku”. Męka Chrystusa wczoraj i dziś, red. Henryk D. Wojtyska i Józef J. Kopeć, Redakcja Wydawnictw KUL, 1981, ss. 61-79.

Złoty Ołtarz Wonnego Kadzenia Przed Stolicą Bożą. To iest Modlitwy Rozmaite Kośćiołowi S. Zwyczayne, Ktore Duch gorący P. Bogu na Ewonność Słodkośći Chwały iego ofiarować może. Za Dozwoleniem Zwierzchności Duchowney Przedrukowane W Supraslii W Drukarni WW. XX. Bazylianow roku Pańskiego 1760.