Romański tympanon kościoła parafialnego w Wysocicach. Głos w dyskusji

Anna Błażejewska

doi:10.18290/rh21694-2

Anna Błażejewska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska https://orcid.org/0000-0003-2786-897X

Słowa kluczowe: tympanon, kościół w Wysocicach, rzeźba romańska w Polsce, ikonografia, unia hipostatyczna w sztuce, fundacje Iwo Odrowąża

Abstrakt

Artykuł polemizuje z niektórymi dotychczasowymi tezami i stanowi uzupełnienie poruszanych wcześniej zagadnień. Tympanon niesłusznie ma opinię prymitywnie wykonanego. Jest nieukończony, ale partie w pełni opracowane noszą znamiona ręki wprawnego artysty. Przypisanie go do warsztatu pracującego w Strzelnie jest właściwe (ale nie jako naśladownictwo), lecz wskazanie na pośredni wpływ mistrza Wiligelma czy włoski warsztat w Heiligenkreuz – nietrafne. Nie jest też bezpośrednio zależny od alzackich, nadreńskich czy saskich przykładów, jest raczej (tak jak i ten w Strzelnie) zjawiskiem „równoległym” do nich. Tympanon upamiętnia i dopełnia akt fundacji bpa Odrowąża, prezentuje prawdy teologiczne, jak i odwołuje się do dziejów zbawienia. Wykorzystano do ich prezentacji przedstawienia, które towarzyszyły tekstom Prologu ewangelii według św. Jana (Maiestas Domini i Boże Narodzenie), a jednocześnie unaoczniały dogmat o unii hipostatycznej dwóch natur Chrystusa. Fundator trzymający w dłoniach kielich eucharystyczny ukazuje obecność Chrystusa pod postacią Sakramentu Eucharystii. Pozwala to rozumieć sens całości „dogmatycznie” i „historycznie” – jako dzieje Zbawienia (Słowo Przedwieczne, Wcielenie, czas Kościoła = Eucharystia – po powtórne przyjście Chrystusa).

Bibliografia

Arnheim, Rudolf. Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka. Tłum. Jolanta Mach, Słowo/obraz terytoria, 2004

Baschet, Jéȓome. „Inwencyjność i seryjność średniowiecznych przedstawień wizualnych. W kierunku poszerzonej metody badania ikonografii”. Polska Sztuka Ludowa. Konteksty. Antropologia kultury, etnografia, sztuka, t. 59, nr 3, 2005, ss. 49-70.

Berliner, Rudolf. „The Freedom of Medieval Art”. Gazette des Beaux-Arts, seria 6, nr 28, 1945, ss. 263-288.

Boerner, Bruno. Bildwirkungen. Die kommunikative Funktion mittelalterlichen Skulpturen. Reimer Verlag, 2008.

Bracha, Krzysztof. „Magia słowa. Świadectwa teologów i wierzenia popularne w XV w.” Kwartalnik Historyczny, t. 98, nr 3, 1991, ss. 17-32.

Chrzanowski, Tadeusz, i Marian Kornecki. Sztuka Ziemi Krakowskiej. Wydawnictwo Literackie, 1982

Dobrowolski, Tadeusz, „Posąg Matki Boskiej w Wysocicach, przyczynek do dziejów rzeźby romańskiej w Polsce”. Folia Historiae Artium, t. 10, 1974, ss. 37- 49.

Dobrowolski, Tadeusz. „Kościół św. Mikołaja w Wysocicach”. Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, t. 28, 1923, ss. 8-11.

Dobrowolski, Tadeusz. „Kościół św. Mikołaja w Wysocicach”. Studia do Dziejów Sztuki w Polsce, t. 4, 1931, ss. 11- 46.

Dobrzeniecki, Tadeusz. „Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych (cz. 3)”, Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. 19, 1975, ss. 5-263.

Dobrzeniecki, Tadeusz. „Romański posążek Madonny z Dzieciątkiem w Muzeum Narodowym w Warszawie”. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. 10, 1966, ss. 109-164.

Evdokimov, Paul. Sztuka ikony. Teologia piękna. Tłum. Maria Żurowska, Wydawnictwo Księży Marianów PROMIC, 1999.

Furmankiewiczówna, Kazimiera, „Rzeźby romańskie z Goźlic”. Sprawozdania z posiedzeń Komisji Historji Sztuki za czas od 1 I. 1923 – do 31.XII 1925. Prace Komisji Historii Sztuki, t. 4, 1930, ss. 19-20.

Hewner, Katarzyna, „Próba identyfikacji wczesnośredniowiecznego warsztatu budowlanego ze Strzelna”. Nasza Przeszłość, t. 99, 1999, ss. 5-46.

Hewner, Katarzyna, „Tympanon w Wysocicach: próba interpretacji ikonologicznej”. Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne, nr 15/2,2008, ss.109-125.

Hewner, Katarzyna. „Romański tympanon z Wysocic”. Teki Krakowskie, nr 12, 2000, ss. 105-114.

Kalinowski, Rafał. „Wysocice, nowe spojrzenie. Komunikat”. III Forum Architecturae Poloniae Medievalis, t. I, red. Klaudia Stala, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, 2013, ss. 105-130.

Kemp, Wolfgang. Christliche Kunst. Ihre Anfänge. Ihre Strukturen. Schirmer/Mosel Verlag, 1994.

Klawek, Antoni. „Zmiany liturgiczne w świetle historii”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, t. 5, 1965, ss. 273-279.

Kopera, Feliks. „Rzeźba do wieku XIII włącznie”. Polska, jej dzieje i kultura. t. 1, red. Stanisław Lam, Nakładem Trzaski, Everta, Michalskiego, 1927, ss. 414- 418.

Księga Psalmów. Wstęp – przekład z oryginału-komentarz-ekskursy, oprac. Stanisław Łach, Pallottinum, 1990.

Łuszczkiewicz, Władysław. Zabytki dawnego budownictwa w Krakowskiem [w obrębie zarządu c.k. Konserwatora krakowskiego]. nakł. P. Popiela, Kraków, 1868.

Michałowski, Roman. „Święta moc fundatora klasztoru (Niemcy XI-XII wieku)”. Kwartalnik Historyczny, t. 91, nr 1, 1984, ss. 3-24.

Mroczko, Teresa. Polska sztuka przedromańska i romańska. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978.

Mrozowski, Przemysław, „Polskie tablice erekcyjne z wieków XIV i XV”. Studia Źródłoznawcze, nr 32/33, 1990, ss. 77-112.

Mrozowski, Przemysław., „Gotyckie tablice erekcyjne i romańskie tympanony fundacyjne jako wyraz odmiennej sytuacji prawnej fundatorów”. Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały Sesji SHS, Katowice 1981, red. Elżbieta Karwowska i Anna Marczak-Krupa, PWN 1984, ss. 55- 62.

Nowowiejski, Antoni J. Msza Święta. Cz. 1, Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski, 2001. (Płockie Wydawnictwo Diecezjalne 1993).

Quirini-Popławski, Rafał. Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.

Ratkowska, Paulina. „‘Iluminatio a pura sapientia’. Uwagi o miniaturze Ms 197 w Bibliothèque Municipale w Valenciennes”. Biuletyn Historii Sztuki, t. 30, nr 3, 1968, ss. 337-345.

Schwarz, Mario. Die Baukunst des 13. Jahrhunderts in Österreich. Böhlau Verlag, 2013.

Sczaniecki, Paweł. „Sacramentum dedicationis”. Studia Kościelno-Historyczne, t. 3, 1979, ss. 1-137.

Soćko, Adam. „Strzelneński zespół klasztorny w perspektywie rodowych fundacji margrabiów von Wettin. Rzeźba-architektura-historia”. Nasza Przeszłość, t. 98, 2002, ss. 99-161.

Starzyński, Juliusz, i Michał Walicki. Dzieje sztuki Polskiej. M. Arct, 1934.

Świechowski, Zygmunt. „Studia nad rzeźbą w Strzelnie”. Rocznik Historii Sztuki, t. 8, 1970, ss. 71-116.

Świechowski, Zygmunt. „Znaczenie najnowszego odkrycia w Strzelnie”. Ochrona Zabytków, t. 7, 1954, ss. 273-276.

Świechowski, Zygmunt. Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków. Ossolineum, 1963

Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. DiG, 2009

Thome, Marcus. Kirche und Klosteranlage der Zisterzienserabtei Heiligenkreuz. Die Bauteile des 12. und 13. Jahrhunderts. Imhof Verlag, 2007.

Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Universitas, 2006.

Walicki, Michał. „Dekoracja architektury i jej wystrój artystyczny”. Sztuka polska przedromańska i romańska , red. Michał Walicki, PWN 1971, ss. 197-248.

Wirth, Jean. L’image médiévale. Naissance et développement (VIe-XVe siècles). Méridiens Klincksieck, 1989.

Worm, Andrea. „Das illuminierte Wort. Bilderprogramme und Erzählstrukturen historiesierten Initialen zur Genesis”. Mittelalterliche Weltdeutung in Text und Bild, hrsg. Susanne Ehrich i Julia Ricker, VDG Verlag und Datenbank für Geisteswissenschaften, 2008, ss. 99-132.