Hermeneutyka sztuki średniowiecznej: własna lub zapożyczona? Próba zastosowania procedur hermeneutyki filozoficznej do badań nad sztuką

Dariusz Tabor

doi:10.18290/rh21694-1

Dariusz Tabor Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Polska https://orcid.org/0000-0001-8071-4174

Słowa kluczowe: hermeneutyka, hermeneutyka historii sztuki, krąg hermeneutyczny, sztuka średniowieczna, horyzont hermeneutyczny

Abstrakt

Hermeneutyka Maxa Imdahla wyróżnia widzenie rozpoznające temat ikonograficzny oraz widzenie widzące szczególną strukturę obrazu. Hermeneutyka Godfrieda Böhme jest przekładem zamiany medium wizualnego na medium obrazowe, przy znalezieniu tego, co obu wspólne (Bildlichkeit). Oskar Bätschmann odrzuca redukcje, jakim poddaje dzieło sztuki ikonologia i dąży do odkrycia tego, co dzieło samo z siebie ujawnia. Te hermeneutyki kierują ku wyjątkowej swoistej, nieredukowalnej do dyskursu strukturze dzieła. Badanie sztuki średniowiecznej wymaga wyjścia poza ścisłą strukturę wizualną. Podjęto próbę zastosowania procedur właściwych hermeneutyce filozoficznej Hansa Georga Gadamera. Jej podstawą jest istnienie przedpoznania, rzeczywistej wiedzy na temat dzieła oraz stosowanie języka wykluczającego bezrefleksyjne stosowanie kodów. Droga badawcza dalej skierowana jest ku tradycji. W procesie badanie sztuki średniowiecznej nie można od razu zastosować odniesienia dzieła do tradycji. Trzeba postawić dzieło wobec wybranego horyzontu, rzeczywistości, które je otacza, w relacji do horyzontu liturgicznego, egzegetycznego, duchowego i teologiczno-politycznego. Linia spirali biegnie ku horyzontowi, ku momentom tradycji na linii czasu. Konfrontacja z tradycją, to odnalezienie sensu przynależności, momentu w tradycji, momentu wspólności podstawowych zawartości dzieła i rzeczywistości, należących do tradycji. Zastosowanie pojęcia sensu przynależności nie spowoduje utraty własnej hermeneutyki sztuki na rzecz hermeneutyk właściwych dla zawartości tradycji.

Bibliografia

Bätschmann, Oskar. Einführung in die kunstgeschichtliche Hermeneutik. Die Auslegung von Bildern. Darmstadt Wissenschaftliche Buchgesselschaft, 2001.

Bätschmann, Oskar. „Beiträge zu einem Übergand von der Ikonologie zur kunstgeschichtlichen Hermeneutik”. Bildende Kunst als Zeichensystem. Band 1: Ikonographie und Ikonologie. Theorien-Entwicklung-Probleme. Verlag DuMont, 1979, ss. 460-484.

Boehm, Gottfried. „Zu einer Hermeneutik des Bildes”. Seminar: Die Hermeneutik und die Wissenschaft, red. Hans-Georg Gadamer i Gottfried Boehm, Suhrkamp, 1978, ss. 444- 471.

Bryl, Mariusz. „Płaszczyzna ogląd absolut. Inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki”. Artium Quaestiones, t. 6, 1993, ss. 55-84.

Bryl, Mariusz. „[Rozdz. VIII] Hermeneutyki w historii sztuki między alternatywą a przyswojeniem”. Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia stuki od 1970 roku. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008 , ss. 433-494.

Das Evangeliar Ottos III Clm 4453 der Bayerischen Staatsbibliothek München, red. Florentine Mütherich i Karl Dachs, Prestel, 2001.

Fajt, Jiří, i Štěpánka Chlumská. Čechy a střední Evropa 1200-1550. Dlouhodobá expozice sbírky starého umění Národní galerie v Praze v klášteře sv. Anežky České. Národní Galerie, 2006.

Haake, Michał. „Jednostka wobec historii. Portret generała Henryka Dembińskiego Henryka Rodakowskiego”. Artium Quaestiones, t. 12, 2001, ss. 25-84.

Haake, Michał. „Obraz w kole rozumienia”. Artium Quaestiones, t. 20, 2009, ss. 141-170.

Haake, Michał. „Powołanie Mateusza Caravaggia. Studium z hermeneutyki obrazu”. Artium Quaestiones, t. 18, 2007, ss. 37-115.

Imdahl, Max. Giotto, Zur Frage der ikonischen Sinnstruktur. Carl Friedrich von Siemens Stiftung, 1979 (pol. „Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu”. Tłum. Tadeusz Żuchowski. Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, red. Mariusz Bryl, Piotr Januszewski, Piotr Piotrowski i Wojciech Suchocki, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2009, ss. 111-138.

Imdahl, Max. „Kontingenz, Komposition, Providenz. Zur Anschauung eines Bildes von Giotto”. Anschauung als ästhetische Kathegorie: Neue Hefte für Philosophie, t. 19/19, 1980, ss. 151-177.

Imdahl, Max. „Über eine narrative Strukturen in den Arenafresken Giottos”. Geschichte – Ereignis und Erzählung, red. Reinhart Koselleck i Wolf-Dieter Stempel, (Poetik und Hermeneutik V), Verlag Fink, 1973, ss. 155-173.

Jungmann, Josef Andreas. Missarum solemnia. Eine genetische Erklärung der römischen Messe. Bd. 2, Herder, 1952.

Martimort, Aimé-Georges. La Chiesa in preghiera. II. Eucaristia, red. wyd, włoskiego Adelio Biazzi, Queriniana, 1985.

Mayr-Harting, Henry. Ottonian Book Illumination: An Historical Study. Part I: Themes, Harvey Miller Brepols 1999, pp. 1598-159.

Meyer, Hans Bernhard. Eucharistie. Geschichte, Theologie, Pastoral. Friedrich Pustet, 1989.

Pešina, Jaroslav. Mistr Vysebrodského cyklu. Odeon, 1982.

Skubiszewski, Piotr. „Programy obrazowe kielichów i paten romańskich”. Rocznik Historii Sztuki, t. 13, 1981, ss. 77-81.

Scattola, Merio. Teologia polityczna. Tłum. Paweł Borkowski, Instytut Wydawniczy PAX, 2011.

Tabor, Dariusz. „Od lectio divina do dwóch sensów Pisma. Refleksy cysterskiej egzegezy w Psałterzu trzebnickim IF 440”. Dzieje i kultura cystersów w Polsce 2, red. Marcin Starzyński i Dariusz Tabor, Wydawnictwo Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, 2018, ss. 179-194.

Tabor, Dariusz, „Psałterz trzebnicki: między egzegezą a duchowością”. Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej. Materiały z siódmej Międzynarodowej Konferencji Cystersologów, Trzebnica 18-21 września 2002, red. Andrzej Marek Wyrwa, Antoni Kiełbasa i Józef Swastek, Wydawnictwo Poznańskie, 2004, ss. 108-120.