„Inny świat”, „kraina zeków” i… „martwy dom”

Tadeusz Sucharski

doi:10.18290/rh21691-4

Tadeusz Sucharski Akademia Pomorska w Słupsku https://orcid.org/0000-0002-4342-3519

Słowa kluczowe: łagry, literatura łagrowa, Julius Margolin, Gustaw Herling-Grudziński, dziedzictwo „martwego domu”

Abstrakt

W prezentowanym szkicu próbuję wskazać wspólne płaszczyzny w dwóch największych dziełach łagrowych poprzedzających Archipelag GUŁag Sołżenicyna: Podróż do krainy zeków Juliusa Margolina i Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Taki właśnie status w zachodnich badaniach historycznoliterackich zyskały te dwie książki. W Polsce dzieło Margolina nie doczekało na razie ważnych i godnych go badań.

Obu twórców i ich dzieła łączy wiele wspólnego. Margolin i Herling przebywali w tym samym kompleksie obozów (Kargopolłag); nie doczekawszy zwolnienia z łagru, obaj podjęli głodówkę protestacyjną i opisali ją w swych dziełach. Obaj traktowali swoje dzieła jako jeden z instrumentów walki z nieludzkim systemem. Obaj wreszcie przeczytali w łagrze Zapiski z martwego domu Dostojewskiego i lektura ta w istotny sposób kształtowała ich rozumienie łagrowego losu i jego konsekwencji.

Bibliografia

Begin, Menachem. Białe noce. Tłum. Antoni Z. Danilewicz. CDN, 1989.

Biełomorsko-Bałtijskij kanał imieni Stalina. Istorija stroitielstwa. Ried. M. Gorkij, L.L. Awierbach, S.G. Firin. Gosudarstwiennoje Izdatielstwo „Istorija Fabrik i Zawodow”, 1934.

Bolecki, Włodzimierz. „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. WSiP, 1994.

Czech, Jerzy. „…mówilibyśmy nie «archipelag GUŁag», ale «kraina zeków»”. [Słowo wstępne do:] Julius Margolin. Podróż do krainy zeków, Wydawnictwo Czarne 2013.

Dostojewski, Fiodor. Wspomnienia z domu umarłych. Tłum. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski. Puls Publication, 1992.

Gliksman, Jerzy. Tell the West. National Committee for a Free Europe, 1948.

Herling-Grudziński, Gustaw. Inny świat. Zapiski sowieckie. Czytelnik, 1998.

Herling-Grudziński, Gustaw. „Arcydzieło Daniela Defoe”. [Przedmowa do:] Daniel Defoe. Dziennik roku zarazy. Tłum. Jadwiga Dmochowska. Puls Publication, 1993.

Herling-Grudziński, Gustaw. „Literatura wolna i upaństwowiona”. Wyjścia z milczenia, oprac. Zdzisław Kudelski, Biblioteka „Więzi”, 1993.

Herling-Grudziński, „Na krawędzi człowieczeństwa”. Wyjścia z milczenia, oprac. Zdzisław Kudelski, Biblioteka „Więzi”, 1993.

Herling-Grudziński, Gustaw, i Włodzimierz Bolecki. Rozmowy w Dragonei. Wydawnictwo Szpak, 1997.

Ivry, Benjamin. “Forgotten Witness to the Gulag”. Forward, 28.12.2010. forward.com/culture/ 134265/forgotten-witness-to-the-gulag. Dostęp 25.05.2020.

Jackowska, Anna Maria. „Julius Margolin — świadek zagłady żydowskiej w obozach sowieckich. Przyczynek do dziejów zimnej wojny”. Dzieje Najnowsze, 43, nr 3, 2011, ss. 99-111.

Katsman, Roman. „Puteshestviye w stranu Zeka: Poeticheskaya zagadka Yuliya Margolina”. Slavia Orientalis, nr 4, 2018, ss. 611-629.

Kersten, Krystyna. „Problem Żydów w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR i na Wschodzie w kontekście stosunków polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej”. Krystyna Kersten. Polacy, Żydzi, komunizm. Anatomia półprawd 1939-1968. Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1992, ss. 15-75.

Kot, Stanisław. Listy z Rosji do gen. Sikorskiego. Wydawnictwo Jutro Polski, 1956.

Mandelsztam, Nadieżda. Nadzieja w beznadziejności. Tłum. Andrzej Drawicz. Wydawnictwo ABC, 1981.

Margolin, Julius. Dieło Biergiera. margolin-ze-ka.tripod.com/contents.html. Dostęp 25.05.2020.

Margolin, Julius. Podróż do krainy zeków. Tłum. Jerzy Czech. Wydawnictwo Czarne, 2013.

Nieobrezannoje „Puteshestviye w stranu «Ze-Ka» Julija Margolina”. i-navi.livejournal.com/ 595646.html. Dostęp 25.05.2020.

Sapgir, Kira. „Puteshestviye na kraji sowietskoj noczi”. Booknik 20.04.2011, booknik.ru/today/ all/puteshestvie-na-krayi-sovetskoyi- nochi/. Dostęp 25.05.2020.

Spytek, Patrycja. Inny świat! Rosja Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Wydawnictwo Adam Marszalek, 2019.

Sukiennicki, Wiktor. „Z nieludzkiej ziemi – relacje obcych i swoich”. Kultura, nr 11, 1950, ss. 121-157.

Sucharski, Tadeusz. Dostojewski Herlinga-Grudzińskiego. Wydawnictwo UMCS, 2002.

Szałamow, Warłam. „Przez śnieg”. Opowiadania kołymskie, t. I: Pierwsza śmierć. Tłum. Juliusz Baczyński. Wydawnictwo ATEXT, 1991, ss. 3-4.

Śniedziewska, Magdalena. „Osobiste sprawy i tematy”. Gustaw Herling-Grudziński wobec dwudziestowiecznej literatury włoskiej. Wydawnictwo IBL, 2019.

Taylor-Terlecka, Nina. „Proza zsyłkowa”. Literatura emigracyjna, red. Marek Pytasz, t. 1. Wydawnictwo „Śląsk”, 1993, ss. 261-289.

Tołczyk, Dariusz. Gułag w oczach Zachodu. Prószyński Media, 2009.

Zimand, Roman. „Martwy dom żywych ludzi”. Roman Zimand. Czas normalizacji. Szkice czwarte, Aneks Publishers, 1989, ss. 114-136.