Proza polskiego renesansu wobec antropologii humanistycznej, czyli negocjo¬wanie pozycji w świecie układanym na nowo

Dariusz Śnieżko

doi:10.18290/rh21691-2

Dariusz Śnieżko Uniwersytet Szczeciński https://orcid.org/0000-0003-0247-9900

Słowa kluczowe: renesans, humanizm, antropologia, modernizacja, geografia kulturowa

Abstrakt

Artykuł jest próbą spojrzenia na polski humanizm renesansowy jako umiarkowany i samodzielny projekt modernizacyjny, w jego negocjacyjnych odniesieniach do tradycji antropologicznej, odmian mitu wieku złotego, zagadnień języka, a także dokonującej się wówczas rekonfiguracji mapy świata – z uwzględnieniem tego, co z oferty europejskiej nie zostało zasadniczo podjęte (np. melancholia generosa), jak również tego, na co został położony szczególny nacisk. W tej ostatniej sprawie mowa przede wszystkim o emancypacyjnym dążeniu do wyraźnego zaznaczenia tożsamości i specyfiki regionu Europy Wschodniej.

Bibliografia

Abramowska, Janina. Pisarze w zwierzyńcu. Wydawnictwo Poznańskie, 2010.

Adam z Bochynia. „O czterech stanach spierających się o prawo do nieśmiertelności”. Tłum. Maria Cytowska. Filozofia i myśl społeczna XVI w., red. Lech Szczucki, PWN, 1978, ss. 43-73.

Andronicus Tranquillus Młodszy. „Dialog o tym, czy należy filozofować”. Tłum. Jadwiga Mosdorfowa. Filozofia i myśl społeczna XVI w., red. Lech Szczucki, PWN, 1978, ss. 115-120.

Autor nieznany. „O wychowaniu królewicza”. Tłum. Edwin Jędrkiewicz. Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia, oprac. Józef Skoczek, Ossolineum, 1956, ss. 3-72.

Axer, Jerzy. „«Humanitas Polonorum», czyli o specyficznej latinitas narodu polskiego”. Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej. Część pierwsza: Paradygmaty – tradycje – profile historyczne, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Neriton, 2009-2010, ss. 271-284.

Bielski, Marcin. Kronika, to jest historyja świata, t. 1-3, oprac. Dariusz Śnieżko, Dorota Kozaryn, przy współudziale Eleny Karczewskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2019.

Bocheński, Józef. Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów. Wyd. 2, Wydawnictwo Philed, 1994, www.polecane.lektury.rodaknet.com/e-book/Sto-zabobonow-Jozef-Bochenski.pdf. Dostęp 30.06.2020.

Boulles (Bovillus), Charles de. „Człowiek prawdziwy” (1509). Tłum. Bogusław S. Kunda. Filozofia francuskiego Odrodzenia, oprac. Andrzej Nowicki, PWN, 1973, ss. 73-94.

Czerkawski, Jan. „Renesansowe koncepcje godności człowieka”. Roczniki Filozoficzne, t. 35, nr 1, 1987, ss. 251-280.

Dłuski, Mikołaj. „Mowa o wzniosłości i wspaniałości natury ludzkiej”. Tłum. Zofia Brzostowska. Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, red. Lech Szczucki, PWN, 1978, ss. 434-443.

Domański, Juliusz. „Grzegorz z Sanoka i poglądy filozoficzne Filipa Kallimacha. Epizod z dziejów humanizmu w polskiej filozofii XV wieku”. Filozofia polska XV wieku, red. Ryszard Palacz, PWN, 1972, ss. 369-434.

Domański, Juliusz. Z dawnych rozważań o marności i pogardzie świata oraz nędzy i godności człowieka. Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 1997.

Dybek, Dariusz. „Las u Wacława Potockiego. Między naturą i kulturą”. Pamiętnik Literacki, z. 1, 2008, ss. 45-62.

Eder, Maciej, i Marta Wojtkowska-Maksymik. „Platońskie i neoplatońskie konteksty humanitas”. Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej. Część druga: Inspiracje filozoficzne projektów antropologicznych, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Neriton, 2009-2010, ss. 93-159.

Erazm z Rotterdamu, Anonim. Księgi, które zową język, oprac. Justyna Dąbkowska-Kujko, Wydawnictwo IBL, 2019.

Erazm z Rotterdamu. „Skarga pokoju ściganego i prześladowanego u wszystkich ludów”. Erazm z Rotterdamu. Wybór pism. Tłum. Maria Cytowska, Edwin Jędrkiewicz, Mieczysław Mejor, oprac. Maria Cytowska, Ossolineum, 1992, ss. 209-234.

Gardiner Janik, Linda. “Lorenzo Valla: The Primacy of Rhetoric and the De-Moralization of History”. History and Theory, vol. 12, no. 4, 1973, pp. 389-404.

Garin, Eugenio. Filozofia Odrodzenia we Włoszech. Tłum. Krzysztof Żaboklicki. PWN, 1969.

Goleniszczew-Kutuzow, Ilja N. Odrodzenie włoskie i literatury słowiańskie wieku XV i XVI. Tłum. Wiktoria i René Śliwowscy. Słowo wstępne Julian Krzyżanowski. PWN, 1970.

Górnicki, Łukasz. Dworzanin polski, oprac. Roman Pollak, Ossolineum, 1954.

Graciotti, Sante. Od Renesansu do Oświecenia, t. 1. Tłum. Wojciech Jekiel et al. PIW, 1991.

Greenblatt, Stephen. Zwrot. Jak zaczął się renesans. Tłum. Magdalena Słysz. Albatros, 2012.

Grzegorz z Żarnowca. Postylla albo wykłady ewanjelij niedzielnych i świąt uroczystych, przez cały rok Kościoła krześcijańskiego powszechnego, dla ćwiczenia człowieka pospolitego w naukach a członkach wiary krześcijańskiej potrzebna. I dla okazowania nauczycielów przeciwnych a od nich przestrzeżenia. Bm, 1597.

Jan ze Trzciany. „O naturze i godności człowieka”. Tłum. Zofia Brzostowska. Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, red. Lech Szczucki, PWN, 1978, ss. 422-432.

Kacprzak, Marta M. „Humanitas Erazma z Rotterdamu w kulturze polskiej”. Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej. Część druga: Inspiracje filozoficzne projektów antropologicznych, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Neriton, 2010, ss. 41-92.

Karpiński, Adam. „Mikołaj Rej – nieklasyczny renesans i jego tradycja”. Mikołaj Rej. W pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. Jacek Sokolski, Marcin Cieński, Anna Kochan, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2007, ss. 9-20.

Kochan, Anna. „Wstęp”. Mikołaj Rej. Wybór pism, oprac. Anna Kochan, Ossolineum, 2006, ss. V-CXL.

Kochanowski, Jan. „Człowiek boże igrzysko” (fr. III, 76). Jan Kochanowski. Poezje, oprac. Janusz Pelc, Czytelnik, 1993.

Koryl, Jakub. „Humanitas septentrionalis – Christiana – Erasmiana”. Humanizm. Historie pojęcia, red. Andrzej Borowski, Neriton, 2009, ss. 249-320.

Kristeller, Paul O. Humanizm i filozofia. Cztery studia. Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 1985.

Kroczak, Jerzy. „Zdziczenie człowieka (zwłaszcza za sprawą niedźwiedzia) w twórczości Wacława Potockiego”. Barok. Historia – Literatura – Sztuka, nr 25, 2006, ss. 117-132.

Kuczyńska, Alicja. „Nostalgia jako projekt. U źródeł renesansowej filozofii zgody”. Sztuka i Filozofia, nr 12, 1996, ss. 17-30.

Kuczyńska, Alicja. Sztuka jako filozofia w kulturze włoskiego renesansu. PWN, 1988.

Lanham, Richard A. The Motives of Eloquence. Literary Rhetoric in the Renaissance. Yale University Press, 1976.

Leinwand, Theodore B. “Negotiation and New Historicism”. Modern Language Association, vol. 105, no. 3, 1990, pp. 477-490.

Maciej z Miechowa. Opis Sarmacji azjatyckiej i europejskiej. Wstęp Henryk Barycz. Tłum. i oprac. Tadeusz Bieńkowski. Posłowie Waldemar Voisé, Ossolineum, 1972.

Maciuszko, Janusz T. „Reformacja polska wobec humanizmu”. Humanitas i Christianitas w kulturze polskiej, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Neriton, 2009, ss. 125-151.

Maricius Szymon z Pilzna. „O szkołach czyli akademiach ksiąg dwoje”. Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia. Tłum. Antoni Danysz, oprac. Edwin Jędrkiewicz, Ossolineum, 1956, ss. 73-173.

Niedźwiedź, Jakub. Poeta i mapa. Jan Kochanowski a kartografia XVI wieku. Wydawnictwo UJ, 2019.

Nowicki, Andrzej. „Wstęp”. Filozofia francuskiego Odrodzenia, oprac. Andrzej Nowicki, PWN, 1973, ss. 5-67.

Orzechowski, Stanisław. „Policyja Królestwa Polskiego na kształt Arystotelesowych Polityk wypisana i na świat dla dobra pospolitego trzema księgami wydana”. Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, red. Lech Szczucki, PWN, 1978, ss. 266-304.

Pelc, Janusz. „Sam ze wszystkiego stworzenia/człowiek ma śmiech z przyrodzenia”. Śmiech i łzy w kulturze staropolskiej, red. Adam Karpiński, Estera Lasocińska i Mirosława Hanusiewicz-Lavalle, IBL PAN, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria, 2003, ss. 13-19.

Piechocki, Katharina N. Cartographic Humanism. The Making of Early Modern Europe. Kindle Edition. The University of Chicago Press, 2019.

Piechocki, Katharina N. „Discovering Eastern Europe: Cartography and Translation in Maciej Miechovita’s Tractatus de Duabus Sarmatiis” (1517). Polish culture in the Renaissance, Studies in the arts, humanism and political thought, red. Danilo Facca, Valentina Lepri, Firenze University Press, 2013, ss. 142.

Pomian, Krzysztof. Przeszłość jako przedmiot wiedzy. Wydawnictwa UW, 2010.

Quintillianus Marcus Fabius. „[Kształcenie mówcy] Księga II, rozdział szesnasty”. Tłum. Mieczysław Brożek. Rzymska krytyka i teoria literatury, oprac. Stanisław Stabryła, Ossolineum, 1983, ss. 247-316.

Raubo, Grzegorz. Światło przyrodzone. Rozum w literaturze polskiego baroku. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006.

Rej, Mikołaj. Wybór pism, oprac. Anna Kochan, Ossolineum, 2006.

Sanchez, Francisco. „O tym, że nie wiemy nic (Quod nihil scitur, 1581)”. Tłum. Światosław F. Nowicki. Filozofia francuskiego Odrodzenia, oprac. Andrzej Nowicki, PWN, 1973, ss. 350-367.

Sowa, Jan. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Universitas, 2011.

Swieżawski, Stefan. Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku, t. VI: Człowiek. Akademia Teologii Katolickiej, 1983.

Szmydtowa, Zofia. O Erazmie i Reju. PWN, 1972.

Śnieżko, Dariusz. Mit wieku złotego w literaturze polskiego renesansu: wzory – warianty – zastosowania. Semper, 1996.

Tazbir, Janusz. Okrucieństwo w nowożytnej Europie. Universitas, 2000.

Tazbir, Janusz, „Szlachcic w lesie i o lesie”. Prace wybrane, t. 4: Studia nad kulturą staropolską. Universitas, 2001, ss. 221-242.

Tygielski, Wojciech. Włosi w Polsce XVI i XVII wieku. Utracona szansa na modernizację. Towarzystwo „Więź”, 2005.

Ulewicz, Tadeusz. Iter Romano-Italicum-Polonorum czyli o związkach umysłowo-kulturalnych Polski z Włochami w wiekach średnich i renesansie. Universitas, 1999.

Wojtkowska-Maksymik, Marta. „A starzy niechaj nam dadzą pokój…. Konflikt starości z młodością w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego i w Il Libro del Cortigiano Baldassarra Castiglionego”. „Wszystko tu najdzie, co wy macie w głowie”. Świat prozy staropolskiej, red. Agnieszka Czechowicz, Estera Lasocińska, IBL PAN, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria 2008, ss. 74-86.