Na pograniczu liturgii i ceremonii. W poszukiwaniu specyfiki muzycznego opracowania hymnu Te Deum w twórczości Józefa Elsnera

Remigiusz Pośpiech

doi:10.18290/rh206812-6

Remigiusz Pośpiech Uniwersytet Wrocławski, Polska https://orcid.org/0000-0001-5859-0734

DOI: https://doi.org/10.18290/rh206812-6

Słowa kluczowe: Te Deum, hymn, muzyka religijna, Józef Elsner, car Aleksander I

Abstrakt

Opublikowane w 1815 r. i zadedykowane carowi Aleksandrowi I Te Deum Józefa Elsnera ilustruje nurt opracowań tekstów religijnych, których funkcję rozpatrywać można zarówno w kontekście liturgicznych celebracji, jak i świeckich ceremonii. Kompozycja ta wpisuje się z jednej strony w bogate tradycje muzyki kościelnej Śląska, z którą kompozytor był związany z racji urodzenia i wykształcenia, z drugiej natomiast odzwierciedla stan rozwoju XIX-wiecznej kultury muzycznej w Polsce, z którą związał większą część swojego życia. Analizowana kompozycja, przeznaczona na głosy solowe, chór mieszany oraz orkiestrę, składająca się z pięciu skontrastowanych części, stylistycznie utrzymana jest w nurcie twórczości religijnej charakterystycznej dla terenów Europy Środkowej przełomu XVIII i XIX stulecia, które zaobserwować możemy także winnych dziełach Elsnera.

Bibliografia

Aplin, John. „The Survival of Plainsong in Anglican Music: Some Early English Te-Deum Settings.” Journal of the American Musicological Society, vol. 32, 1979, ss. 247-253.

Elsner, Józef. Sumariusz moich utworów muzycznych z objaśnieniami o czynnościach i działaniach moich jako artysty muzycznego, red. Alina Nowak-Romanowicz, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1957.

Gamber, Klaus. „Das »Te Deum« und sein Autor.” Revue Bénédictine , vol. 74, 1964, ss. 318-321.

Gerhard, Albert. „Te Deum laudamus – die Marseillaise der Kirche? Ein christlicher Hymnus im Spannungsfeld von Liturgie und Politik.” Liturgisches Jahrbuch, Bd. 40, 1990, ss. 65-77.

Halamska, Paulina. „Wielogłosowe opracowania hymnu »Te Deum laudamus« w kościołach protestanckich siedemnastowiecznego Wrocławia. Przyczynek do historii gatunku w epoce baroku”. Muzyka, nr 3, 2011, ss. 51-81.

Harper, John. Formy i układ liturgii zachodniej od X do XVIII wieku. Tłum. Małgorzata Kowalska. Wydawnictwo Musica Iagellonica, 1997.

Kirsch, Winfried. Die Quellen der mehrstimmige Magnificat- und Te Deum Vertonungen bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts. Hans Schneider Verlag, 1966.

Kirsch, Winfried. „Te Deum laudamus”. Lexikon für Theologie und Kirche, 2 Aufl., Bd. 9, Verlag Herder, 1964, s. 1336.

Kirsch, Winfried. „Te Deum. II. Mehrstimmige Kompositionen.” Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Zweite, neubearbeitete Ausgabe. Sachteil, hrsg. von Ludwig Finscher, Bd. 9, Bärenreiter-Verlag, 1998, ss. 433-440.

Kirsch, Winfried. „Varianten und Fragmente des liturgischen Te Deum – Textes in den mehrstimmigen Kompositionen des 15. und 16. Jahrhunderts.” Kirchenmusikalisches Jahrbuch, Bd. 48, 1964, ss. 118-134.

Kirsch, Winfried. „Zur Kompositionstechnik der mehrstimmigen Alternatim – Te Deum im 15. und 16. Jahrhundert.” Anuario Musical, no. 22, 1967, ss. 19-63.

Liber usualis. Missae et Officii pro Dominicis et Festis cum canto gregoriano. Desclée & Socii, 1934.

Magne, Jean. „Carmina Christo. II. Le Te Deum.” Ephemerides Liturgicae, t. 100, 1986, ss. 113-137.

Mączyński, Ryszard. W kręgu kultury zakonnej Warszawy XVII-XIX wieku. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2018.

Muchenberg, Bohdan, i Paweł Podejko. „Nieznane rękopisy i druki kompozycji Józefa Elsnera.” Z Dziejów Muzyki Polskiej, t. 10, 1965, ss. 13-30.

Nadolski, Bogusław. Chwała Ojcu. Doksologie w liturgii. Wydawnictwo PALLOTINUM, 1999.

Nohl, Paul-Gerhard. Lateinische Kirchenmusiktexte, 2 Aufl., Bärenreiter-Verlag, 1998.

Nowak-Romanowicz, Alina. Józef Elsner. Monografia. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1957.

Pauly, Reinhard. „The Reforms of Church Music under Joseph II.” Musical Quarterly, vol. 43, 1957, ss. 372-382.

Podejko, Paweł. Katalog tematyczny rękopisów i druków muzycznych kapeli wokalno-instrumentalnej na Jasnej Górze. Wydawnictwo OO. Paulinów, 1992.

Pośpiech, Remigiusz. „Breslau als Zentrum der Musikkultur Schlesiens im 17. Jahrhundert.” Schütz-Jahrbuch, t. 32, 2010, ss. 7-15.

Pośpiech, Remigiusz. „Die mehrstimmigen Bearbeitungen des Hymnus Te Deum in der Musikaliensammlung der St.-Peter-und-Paul-Kirche (Kreuzherrenkirche) in Neisse.” Musikgeschichte zwischen Ost- und Westeuropa. Kirchenmusik – geistliche Musik – religiöse Musik, hrsg. von Helmut Loos i Klaus-Peter Koch, Studio Verlag 2002, ss. 465-477.

Pośpiech, Remigiusz. „Dziękczynny hymn Te Deum w śląskiej tradycji muzycznej”. Ut mysterium paschale vivendo exprimatur. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Helmutowi Janowi Sobeczce, red. Tadeusz Dola i Rudolf Pierskała, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2000, ss. 115-133.

Pośpiech, Remigiusz. „Musica Nova Ecclesiastica Józefa Elsnera (1769-1854) na tle polskiej muzyki religijnej XIX stulecia”. Tradycje śląskiej kultury muzycznej. Tom XI, red. Anna Granat-Janki [i in.], Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, 2008, ss. 107-120.

Pośpiech, Remigiusz. „Msze polskie Józefa Elsnera (1769-1854) ze zbiorów jasnogórskich”. Donum natalicum. Studia Thaddaeo Przybylski octogenario dedicata, red. Zofia Fabiańska [i in.], Wydawnictwo Musica Iagellonica, 2007, ss. 131-147.

Pośpiech, Remigiusz. Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku. Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2004.

Pośpiech, Remigiusz. „Nova et vetera w twórczości Józefa Elsnera (1769-1854)”. Ad Christianorum Unitatem Fovendam. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Arcybiskupowi Alfonsowi Nossolowi Wielkiemu Kanclerzowi Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, red. Stanisław Rabiej, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2007, ss. 353-367.

Pośpiech, Remigiusz. „Theatrum musicum w liturgii okresu baroku”. Liturgia w świecie widowisk, red. Helmut J. Sobeczko i Zbigniew W. Solski, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2005, ss. 141-155.

Pośpiech, Remigiusz. „Wkład paulinów w rozwój kultury muzycznej Środkowej Europy”. Studia Claromontana, t. 27, 2009, ss. 671-686.

Riedel, Friedrich W. „Kirchenmusik als politische Repräsentation. Zur Vertonung des »Te Deum laudamus« im 18. und 19. Jahrhundert.” Festschrift für Winfried Kirsch zum 65. Geburtstag, hrsg. von Peter Ackermann [i in.], Hans Schneider Verlag, 1996, ss. 117-129.

Riedel, Friedrich W. Kirchenmusik am Hofe Karls VI. (1711-1740). Untersuchungen zum Verhältnis von Zeremoniell und musikalischen Stil im Barockzeialter. Musikverlag Emil Katzbichler, 1977.

Schumacher, Gerhard. „Te Deum.” Das Grosse Lexikon der Musik, hrsg. von Marc Honnegger i Günther Massenkeil, Bd. 8, Herder Verlag, 1982, ss. 103-104.

Sobeczko, Helmut Jan. Liturgia katedry wrocławskiej według przedtrydenckiego Liber Ordinarius z 1563 roku. Wydawnictwo Św. Krzyża, 1993.

Urban, Mariusz. Twórczość religijna Josepha Ignatza Schnabla w kontekście przemian stylistycznych muzyki przełomu XVIII i XIX wieku. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 2019.

Zdrada, Jerzy. Historia Polski 1795-1914. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.

Žak, Sabine. „Das Te Deum als Huldigungsgesang.” Historisches Jahrbuch, Bd. 102, 1982, ss. 1-32.